Πουθενά δεν έγινε συστηματικότερη σφαγή και εξόντωση, διότι πουθενά δεν υπήρχε τόσο πυκνός Ελληνισμός τόσο στις πόλεις όσο και στην ύπαιθρο. Η έκταση της καταστροφής και του ολέθρου είναι τόσο μεγάλη που αδυνατεί να τη συλλάβει η φαντασία. Η δημοσιευμένη έκθεση της εφημερίδας «Μεταρύθμιση» δίνει μία αμιδρή εικόνα της καταστροφής.
«….την 5η Απριλίου του 1921 το τουρκικός στρατός αποτελούμενος από 10.000 άνδρες, υποβοηθούμενος από τσετέδες και χωρικούς άρχισε την αιφνίδια επίθεση εναντίον όλης της περιφέρειας της Πάφρας. Αυτά που συνέβησαν είναι αδύνατο να μπορέσει κανείς να τα περιγράψει επακριβώς. Εμπρησμοί, τυφεκισμοί, φόνοι με λόγχη, απαγχονισμοί, ατιμώσεις. Η φρικιαστική αυτή κατάσταση διήρκησε ένα μήνα ώστε τα χωριά μεταβλήθηκαν σε ερείπια ενώ, πλήν ελαχίστων κατοίκων, άπαντες κατακρεουργήθηκαν.  Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο με ιστορικά στοιχεία για την σφαγή του Ελληνισμού της Πάφρας του Πόντου

Οι τουρκόφωνοι Έλληνες Πόντιοι - Πότε και γιατί τουρκοφώνησαν - Σε ποια περιοχή του Πόντου ζούσαν - Γιατί ήρθαν στην Ελλάδα και που εγκαταστάθηκαν.

Με την άδεια του συγγραφέα και δικηγόρου του Κιλκίς κυρίου Θεόδωρου Παυλίδη, δημοσιεύω τα παρακάτω κείμενα. Όπου κρίνεται σχολιασμός, θα υπάρχει χάριν επεξήγησης.
Το χωριό στο οποίο έζησε και μεγάλωσε είναι το Δίβουνο ή Διβούνι του νομού Κιλκίς το οποίο μετά την «ανταλλαγή» των πληθυσμών κατοικήθηκε από Μπάφραληδες.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο για τον Ελληνισμό του Δυτικού Πόντου

Προτού αναφερθώ στην Γάγγρα των τελευταίων χρόνων θα ήθελα να μεταφέρω εδώ μερικά ιστορικά στοιχεία ένα μέρος από τα οποία έχουν δημοσιευθεί απ’ τον αδερφό μου Ιωάννη Δορικίδη στην Σάλπιγγα της Ορθοδοξίας. Η Γάγγρα ή Γάγγραι ήταν στα αρχαία χρόνια πρωτεύουσα της Παφλαγονίας. Αργότερα κατακτήθηκε από τους βασιλείς του Πόντου, συνεχίζουσα να ακμάζει και σε όλη την διάρκεια της Βυζαντινής εποχής.

Η Μαντσάνα - Γ. Καραγιαννίδου (Διήγηση Ματσούκας)
‘ς σα παλαιά τα χρόνια̤, έ κιτί καιρός, ο Κώστης ο Κολχόϊς και κάμποσοι νοματοί κι άλλ’ ασ’ την Ποντίλαν, επήγαν τον δεκαπενταύγουστον ΄ς σην Σουμελά την Παναγίαν. Τη Κώστη το χασ̌λούχ πά εκατόν παράδες. Άρ άμον ντ’ έφτασαν εκεί όλ’ επήγαν ΄ς σην λειτουργίαν. Άμον ντ΄εσκόλασεν η εγκλησία όλ’ εξέβαν εξ και κάτ’ εγόραζαν κι έτρωγαν. Ο Κώστης πά άμον την σαλαχανάν ελάστεν – ελάστεν και τσ̌ίπ τέγα̤ τηδέν ‘κ̌ επεγνέφτεν ώσπου τα ερούξεν απάν’ σ’ έναν ερίφ’ π’ επούλνεν μαντζάνας. Ο Κώστης πά άλλο αοίκα ΄κ̌΄είδεν κι αέτς πα εδώκεν δέκα παράδες κι εγόρασεν έναν.
Επήρεν ατο κι εδέβεν πλάν και σίτα̤ επορπάτνεν ελάϊζεν ατο. Αρ’ άς ελάϊξεν – ελάϊξεν ατό κάμποσον ώραν, εκάτσεν να τρώει ατο. Έδαξεν έναν βούκαν κι ερχίνεσεν να μασά το. Η μαντζάνα έτον πικρόν άμον χολήν ατός εθάρρεσεν ο ερίφς εκαντούρεψεν ατον κι επή(γ)εν να κλώθει ατο οπίσ’. Θείο, είπεν ατον, αούτο ντ’ εδώκες με πολλά μάντ’ς έν ! Έπαρ’ το οπίσ’ και δός μα έναν γενάμινον.

Κατεβαίνοντας τα περίφημα καγκέλια̤ τη Ζύγανας, δηλαδή τον φιδωτό αμαξιτό δρόμο του όρους Ζύγανα, από την κορυφή προς την ενδοχώρα, συναντούμε κοντά στους πρόποδες του όρους μια λίθινη γέφυρα Κιοπρού μπασί, επάνω στον ποταμό Κάνιν ή Χαρσιώτη «τη Κανί’ το ποτάμ’» στα τουρκικά Χαρσ̌ούτ - τσ̌αϊ.
Μετά από πορεία πλέον της μισής ώρας φτάνουμε στην Άρτασα ή Άρδασα. Η Άρτασα είναι έδρα της υποδιοίκησης Ντορούλ που υπάγεται στην διοίκηση Αργυρουπόλεως «Γκιουμουσχανά» του νομού Τραπεζούντας. Την υποδιοίκηση Ντορούλ, αποτελούσαν οι παρακάτω περιοχές ή ποτάμια̤, όπως λέγονταν συνήθως :