Οι τουρκόφωνοι Έλληνες Πόντιοι - Πότε και γιατί τουρκοφώνησαν - Σε ποια περιοχή του Πόντου ζούσαν - Γιατί ήρθαν στην Ελλάδα και που εγκαταστάθηκαν.

Με την άδεια του συγγραφέα και δικηγόρου του Κιλκίς κυρίου Θεόδωρου Παυλίδη, δημοσιεύω τα παρακάτω κείμενα. Όπου κρίνεται σχολιασμός, θα υπάρχει χάριν επεξήγησης.
Το χωριό στο οποίο έζησε και μεγάλωσε είναι το Δίβουνο ή Διβούνι του νομού Κιλκίς το οποίο μετά την «ανταλλαγή» των πληθυσμών κατοικήθηκε από Μπάφραληδες.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο για τον Ελληνισμό του Δυτικού Πόντου

Προτού αναφερθώ στην Γάγγρα των τελευταίων χρόνων θα ήθελα να μεταφέρω εδώ μερικά ιστορικά στοιχεία ένα μέρος από τα οποία έχουν δημοσιευθεί απ’ τον αδερφό μου Ιωάννη Δορικίδη στην Σάλπιγγα της Ορθοδοξίας. Η Γάγγρα ή Γάγγραι ήταν στα αρχαία χρόνια πρωτεύουσα της Παφλαγονίας. Αργότερα κατακτήθηκε από τους βασιλείς του Πόντου, συνεχίζουσα να ακμάζει και σε όλη την διάρκεια της Βυζαντινής εποχής.

Η Μαντσάνα - Γ. Καραγιαννίδου (Διήγηση Ματσούκας)
‘ς σα παλαιά τα χρόνια̤, έ κιτί καιρός, ο Κώστης ο Κολχόϊς και κάμποσοι νοματοί κι άλλ’ ασ’ την Ποντίλαν, επήγαν τον δεκαπενταύγουστον ΄ς σην Σουμελά την Παναγίαν. Τη Κώστη το χασ̌λούχ πά εκατόν παράδες. Άρ άμον ντ’ έφτασαν εκεί όλ’ επήγαν ΄ς σην λειτουργίαν. Άμον ντ΄εσκόλασεν η εγκλησία όλ’ εξέβαν εξ και κάτ’ εγόραζαν κι έτρωγαν. Ο Κώστης πά άμον την σαλαχανάν ελάστεν – ελάστεν και τσ̌ίπ τέγα̤ τηδέν ‘κ̌ επεγνέφτεν ώσπου τα ερούξεν απάν’ σ’ έναν ερίφ’ π’ επούλνεν μαντζάνας. Ο Κώστης πά άλλο αοίκα ΄κ̌΄είδεν κι αέτς πα εδώκεν δέκα παράδες κι εγόρασεν έναν.
Επήρεν ατο κι εδέβεν πλάν και σίτα̤ επορπάτνεν ελάϊζεν ατο. Αρ’ άς ελάϊξεν – ελάϊξεν ατό κάμποσον ώραν, εκάτσεν να τρώει ατο. Έδαξεν έναν βούκαν κι ερχίνεσεν να μασά το. Η μαντζάνα έτον πικρόν άμον χολήν ατός εθάρρεσεν ο ερίφς εκαντούρεψεν ατον κι επή(γ)εν να κλώθει ατο οπίσ’. Θείο, είπεν ατον, αούτο ντ’ εδώκες με πολλά μάντ’ς έν ! Έπαρ’ το οπίσ’ και δός μα έναν γενάμινον.

Κατεβαίνοντας τα περίφημα καγκέλια̤ τη Ζύγανας, δηλαδή τον φιδωτό αμαξιτό δρόμο του όρους Ζύγανα, από την κορυφή προς την ενδοχώρα, συναντούμε κοντά στους πρόποδες του όρους μια λίθινη γέφυρα Κιοπρού μπασί, επάνω στον ποταμό Κάνιν ή Χαρσιώτη «τη Κανί’ το ποτάμ’» στα τουρκικά Χαρσ̌ούτ - τσ̌αϊ.
Μετά από πορεία πλέον της μισής ώρας φτάνουμε στην Άρτασα ή Άρδασα. Η Άρτασα είναι έδρα της υποδιοίκησης Ντορούλ που υπάγεται στην διοίκηση Αργυρουπόλεως «Γκιουμουσχανά» του νομού Τραπεζούντας. Την υποδιοίκηση Ντορούλ, αποτελούσαν οι παρακάτω περιοχές ή ποτάμια̤, όπως λέγονταν συνήθως :

Για να σχηματίσει ο αναγνώστης μια αμυδρή ιδέα, για το που βρίσκεται ακριβώς η Κεπέκλησια, είναι απαραίτητο να ακολουθήσει την οδό που την συνδέει με την Τρίπολη στην οποία υπαγόταν διοικητικώς. Καθώς αναχωρούμε απ’ την Τρίπολη οδικώς από την παραλιακή δημόσια οδό προς την Κερασούντα, μετά από τρίωρη πορεία συναντούμε τον ποταμό Καλάβερα ο οποίος πηγάζει απ’ το όρος Αχούλ Παπά ύψους περίπου 3.000 μέτρων. Περνώντας την γέφυρα του ποταμού, συναντούμε την Πολίχνη Έσπιε. Σε μικρή απόσταση μετά την Έσπιε απαντούμε τον ποταμό Γιαγλή Τερέ ο οποίος πηγάζει απ’ το όρος Ερμέζ Τάγ. Καθώς ακολουθούμε τον ρου του ποταμού και μετά από πορεία μισής ώρας αντικρίζουμε στα ανατολικά τα ερείπια του Μεταλλείου Εσελή Ματέν και το άλλοτε ακμάζον χωρίον Εσελή. Στα δυτικά και πάνω σε λόφο βλέπουμε τα αρχαία ερείπια του Αντών Καλεσή.