Γλωσσολογικά και Ετυμολογικά Πόντου, υπό του διδασκάλου Μελανοφρύδη Η. Παντελή
Καρχανά ή Κερχανά (όπως προφερόταν στο χωριό του Μελανοφρύδη) ήταν άγνωστη λέξη στην περιφέρεια μας και μόνο στο μοιρολόγι : “..Γουρπάν’τς οσπιτοχάλαστε και τσαχοποζεμέντσα, εχάλασες την καρχανά σ’ κι επόζεψες το κέγρος”, εξ όσων θυμούμαι απαντάται με την σημασία του οίκου ή μάλλον του συνόλου της οικογένειας, του οικογενειακού κύκλου του οποίου η αποθανούσα αποτελούσε μέλος. Ως ορθή γραφή είναι «εχάλασες την κερχανά σ’ και επόζεψες το κέγρο σ’» αν και η πρωτότυπη γραφή του κ Μελανοφρύδη ήταν η : “Εχάλασες την κερχανά σ’ κι επόζεψες το κάστρο σ’ ”.
Read more ... Add new comment
Ήταν παραμονή της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος του μοιραίου εκείνου έτους 1914 που για τελευταία φορά παραθερίσαμε στο σπίτι μας στην Κρώμνη. Βρισκόμουν σε μεγάλη κίνηση κι έτρεχα εδώ κι εκεί για να βρω από διάφορες γνωστές, την πολυτελή φορεσιά (ζουπούνα), που ήθελα να φορέσω την άλλη μέρα στις 6 Αυγούστου για να πάω στην Μεταμόρφωση στου Σεϊχάντων. Βρήκα ό,τι μου χρειαζόταν. Μια καινούρια ζουπούνα σεβαϊ, ένα γαλάζιο ατλαζένιο σαλβάρι, ένα πουκάμισο κεναρλήν, ένα ωραίο περσικό λαχώρι και μια ωραία μεταξωτή φοτά, ενώ για το κεφάλι ένα πλούσιο τεπελούκ.
Ένα απ’ τα πολλά δείγματα του άκρατου πατριωτισμού, της παλληκαριάς και της ψυχικής δύναμης του Ποντιακού Ελληνισμού αποτελεί και το παρακάτω περιστατικό. Αποτελεί αληθινή και πραγματική ιστορία. 
Ένα από τα πολλά έθιμα που φέραμε απ’ την Χάρσορα του Πόντου και διατηρούμε κι εδώ στην νέα μας πατρίδα, είναι και ο πάνδημος πανηγυρικός εορτασμός της ημέρας των Τριών Ιεραρχών. Με συγκίνηση φέρνω στην μνήμη μου έναν τέτοιον εορτασμό της ιδιαίτερης πατρίδας μου, της Χάρσορας το έτος 1908. Αλησμόνητα χρόνια κι αλησμόνητοι τόποι. Μετά την απόλυση της Θείας Λειτουργίας, ξενικά όλο το εκκλησίασμα για το Σχολείο. Προηγούνται τα εξαπτέρυγα, ο δίσκος με τα κόλλυβα, ο ιερέας με τα άμφια του κι ακολουθούν οι σχολικοί έφοροι, οι διδάσκαλοι κι οι μαθητές, έπειτα οι επίτροποι και όλοι οι κάτοικοι του χωριού.
Πουθενά στην Ελλάδα σήμερα δεν υπάρχει τέτοιο αγνό ποντιακό χρώμα όπως στην Λαραχανή. Γνήσια ποντιακή ζωή, όπως τα παλιά εκείνα χρόνια πριν το 1922. Εντελώς ανόθευτο το ποντιακό τραγούδι, καμία αλλαγή στον ρυθμό του χορού, ούτε μια ξένη λέξη στο ποντιακό λεξικό, εκτός από εκείνες που πολιτογραφήθηκαν τα παλιά χρόνια. Απ’ το ποντιακό ενδυματολόγιο, σηκώθηκε μόνο η ζίπκα και η κουκούλα. Στη γυναικεία ενδυμασία δεν άλλαξε τίποτα, εκτός απ’ τα τσ̌αρούχ̌ια που αντικαταστάθηκαν με λαστιχένια παπούτσια (κοντές γαλότσες). Το σπαρέλ, η φοτά, το λετσ̌έκ, τα ταραπουλούζ ίδια κι όμοια όπως τότε. Στην Λαραχανή διαπίστωσα ότι δεν ξέρω ποντιακά. Εδώ στην Ελλάδα η ποντιακή γλώσσα έπαθε τέτοια αλλοίωση από την νεοελληνική (δημοτική) ώστε γίνεται κατανοητή μόνο όταν εκφέρεται με νεοελληνικούς όρους. Οι τούρκοι ελληνόφωνοι όμως της Λαραχανής δεν ξέρουν τα νεοελληνικά και όταν μια λέξη ξεφύγει ανάμεσα στις πολλές ποντιακές, αμέσως τους ξενίζει και προκαλεί την διαμαρτυρία. Ποιος θα προσέξει τον πόντιο ομιλούντα εδώ στην Ελλάδα αν πεί : “Αύριον έρχουμαι ελέπω ΄σε”. Αύριο ; Δεν υπάρχει αύριο στην ποντιακή διάλεκτο. Ο γνήσιος πόντιος λέγει : “πυρνά”. Είπα γιαούρτ και ξεκαρδίστηκαν όλοι στα γέλια. Λευτέρ’ μπέη, την καλατσ̌ήν εμουν πα ενέσπαλες. Ατό μαντσ̌ήραν λέγομ’ ατο. Ξάϊ ‘κ̌’ έκ’σες να έλεγαν οι παλαιοί : «Ατός εμαντσ̌ήρτσεν, όντε έτρωγεν μαντσ̌ήραν τη νεστείαν;”