Ο Δικέφαλος αετός του ναού της Υπαπαντής στα Κοτύωρα του Πόντου
Η αποπεράτωση του Ιερού Ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος στα Κοτύωρα συντελέστηκε το 1902 με 1903. Έως τότε οι κάτοικοι της ομώνυμης ενορίας εκκλησιάζονταν σε πολύ χαμηλότερη και φτωχική εκκλησία, χτισμένη πρόχειρα απ τους πρώτους οικιστές του τόπου, άποικους απ’ την Αργυρούπολη και την περιφέρεια της μετά το 1765.
Ο ναός χτίστηκε σύμφωνα με το σχέδιο του ναού της Αγίας Τριάδος της Αμισού. Επιβλητικός σε εμφάνιση με τις πελεκητές πέτρες των τοίχων, με τον ψηλό τρούλο και το κωδωνοστάσιο, δέσποζε πάνω στη βραχώδη παραλία απ’ όπου τον προστάτευε πανύψηλος τοίχος που περιλάμβανε και τον αυλόγυρο της Ψωμιάδειου Σχολής, ενώ στα δυτικά του είχε τον δημόσιο δρόμο των Κοτυώρων.
Η ανέγερση είχε αρχίσει το 1885 περίπου και κράτησε πολύ καιρό. Χτίστηκε με αλλεπάλληλους εράνους μεταξύ των λίγων πλουσίων αλλά και με τις φτωχικές κατ’ επανάληψη εισφορές των οικιστών της περιοχής. Στο χτίσιμο προσφέρθηκε η προσωπική εργασία των απλών ανθρώπων για την μεταφορά της πέτρας απ’ το λατομείο του τόπου, καθώς επίσης και ασβέστη και άμμου.
Αφηγείται ο συγγραφέας του παρόντος :
“…θυμάμαι, σαν σήμερα, τον γιγαντόσωμο άντρα, τον Τάσο Καπαλού που μετέφερε τις Κυριακές και γιορτές, απ’ το τελωνείο, στην πλάτη του, ως προσωπική προσφορά εργασίας, βαρύτατες πλάκες από μαλακές πελεκητές πέτρες της Οινόης για το στρώσιμο το δαπέδου της εκκλησίας”.
“ ‘σ σον Αη-Λία αφκακές θερίζ’ τ’ εμόν τ’ αρνόπον και ντ έμορφα και νόστιμα κρατεί το καγανόπον”
Τα Μάλαχα ήταν ένα ελληνικό χωριό με 30 οικογένειες που ανήκαν στην επαρχία Αργυρούπολης του νομού Τραπεζούντας.
Ένα από τα ωραιότερα και πιο συγκινητικά τραγούδια του Πόντου που τραγουδιόταν κατά τους μακρούς χρόνους της δουλείας και ειδικότερα την εποχή της τρομοκρατίας των γενιτσάρων, είναι και το τραγούδι της Σοφίτσας.
Το Χάσκιοϊ –τα παλιά χρόνια- ήταν τουρκικό τσιφλίκι το οποίο το αγόρασαν κάποιοι έλληνες, το μοίρασαν μεταξύ τους και εγκαταστάθηκαν εκεί με τις οικογένειες τους. Επρόκειτο για μικρό αμιγώς ελληνικό χωριό το οποίο κατοικήθηκε από 11 οικογένειες ομογενών μας. Υπαγόταν στην περιφέρεια Αργυρούπολης του νομού Τραπεζούντας και βρισκόταν κοντά στα χωριά Άτρα, Θέμπεδα και Παλαγία από τα οποία απείχε μία με μιάμιση ώρα με τα πόδια. Οι κάτοικοι του Χάσκιοϊ σε αντίθεση με άλλα χωριά της Χαλδίας θεωρούνταν προνομιούχοι καθώς κάθε αγροτική οικογένεια κατείχε μια ιδιόκτητη έκταση γης που κυμαινόταν από 150 ως 200 στρέμματα. Η συνολική καλλιεργήσιμη γη ήταν 2000 στρέμματα και συνόρευε με τα ιδιόκτητα κτήματα του χωριού Θέμπεδα σε απόσταση μιάμισης ώρας απ’ το Χάσκιοϊ. Όπως στις περισσότερες περιοχές έτσι κι εδώ το όργωμα και το αλώνισμα γινόταν με ξύλινα αλέτρια και τουκάνια που τα έσερναν βόδια.
Η ιστορία της Άτρας λένε ότι αρχίζει με την παρουσία του Θεόδωρου Γαβρά στην άλλοτε ακατοίκητη αυτή περιοχή. Τα στοιχεία που ενισχύουν την άποψη αυτή παρουσιάζουν πειστικότητα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Γαβράς εκδιώχθηκε απ’ την Τραπεζούντα μετά από την συκοφάντηση του στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου ότι δήθεν επεδίωκε να επαναστατήσει εναντίον του για να πετύχει την ανεξαρτησία του. Αναγκάστηκε λοιπόν να φύγει απ’ την Τραπεζούντα κατευθυνόμενος προς το όρος της Ζύγανας και σε απόσταση 2 ωρών απ’ αυτό να χτίσει την ομώνυμη πόλη της Ζύγανας. Κι εκεί όμως συνάντησε το ίδιο πρόβλημα της συκοφαντίας από τους κατοίκους της Ζύγανας ώστε αναγκάστηκε να φύγει και να κατευθυνθεί προς το βουνό Φελέλλην. Κάποια στιγμή κάθισε να ξεκουραστεί και να ξεδιψάσει κοντά σε μια πηγή η οποία από τότε ονομάστηκε «Τη Γαβρά το πεγάδ’». Στη συνέχεια, στην ίδια τοποθεσία έξω και λίγο δυτικά από το μετέπειτα χωριό, είχε χτίσει φρούριο πάνω σε βράχο στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο πολλοί χριστιανοί φυγάδες.