Πανηγυρισμοί εις την Παναγίαν Γουμερά του Πόντου - Β' μέρος

Κοντά σε αυτούς προσέτρεχαν και άλλοι οργανοπαίκτες αλλά το γενικό πρόσταγμα ανήκε στους δυό τους. Ξεχωριστά σχηματίζονταν διάφοροι χορευτικοί όμιλοι και σχήματα ανάλογα με τα χωριά προέλευσης τους. Έτσι γινόταν πιο άνετη η διασκέδαση πάντων. Έπαιρναν μέρος και Τούρκοι σε αυτές τις παρέες, πολλοί εκπρόσωποι της τάξεως αλλά και απλοί πανηγυριστές για να διασκεδάσουν μιας και οι ίδιοι δεν είχαν παρόμοιο πανηγύρι.

Ο εκ Τσίτης επίσης Ιωάννης Αβραμάντης δίνει τη δική του περιγραφή για τους εορτασμούς της πανηγύρεως του δεκαπενταυγούστου στην Παναγία Σουμελά και Γουμερά. Η Μονή του Σουμελά ήταν η αρχαιότερη Μονή κατά πέντε αιώνες στην Κατηφοριά. Ενώ στην Ανηφοριά και σε απόσταση 100 χιλιομέτρων απ την Τραπεζούντα ήταν η Μονή του Γουμερά. Κύριο γνώρισμα και των δύο υπήρξε το κρυφό σχολειό. Η πρώτη, η Σουμελά, είχε περιβληθεί με ιδιαίτερη και ανυπέρβλητη αίγλη και αποτέλεσε το ιερότερο Παμποντιακό σύμβολο, χάρη στην ιδιάζουσα κεντρική τοποθεσία της και τους πολλούς και διάφορους γύρω απ αυτήν θρύλους. Η δεύτερη, η Γουμερά, όχι μόνο δεν υστέρησε, αλλά υπερέβαλε στην αποστολή της ως κρυφό σχολειό χάρη στην ιδιάζουσα απόμερη τοποθεσία της και το πλουσιότατα σε μεταλλεύματα υπέδαφος της περιοχής της. Δείτε το σχετικό μας βίντεο για τους πανηγυρισμούς των Ελλήνων Ποντίων στην Ιερά και σεβασμία Μονή της Παναγίας του Γουμερά. Από κεί πήγαζε η πνευματική και υλική ισχύς των Δεσποτάδων και αρχιμεταλλουργών της Χαλδίας. Αφηγείται λοιπόν ο κ Αβραμάντης για τον εορτασμό της πανηγύρεως της Παναγίας της Τσίτης, ή αλλιώς του Γουμερά για το έτος 1913. Παραμονή της Παναγίας. Ο κόσμος, μικροί και μεγάλοι απαρέγκλιτα τηρούν τη νηστεία του δεκαπενταυγούστου. Κάθε αγροτική εργασία σταματά και όλοι ετοιμάζονται για το πανηγύρι. Από τις απόμερες επαρχίες της Μοναστηριακής δικαιοδοσίας Χ͡ερίανα, Πουλαντζάκη, Τρίπολη, Κιουρτούν ξεκινούν από νωρίς. Και οι πανηγυριστές δεν είναι μόνο Χριστιανοί, αλλά και Τούρκοι από αμιγώς τουρκικά χωριά. Τα ονόματα αυτών των χωριών είναι : Λυκοράχη, Μοναστήρ', Λωρία, Ζερμούδα και μαρτυρούν το λόγο της συμμετοχής των κατοίκων τους στις Χριστιανικές εορτές και πανηγύρεις. Πανηγύρι όμως χωρίς τουφεκίδι (ντονανμά) δεν είχε νόημα, αλλά ούτε και χωρίς τον κατάλληλο οπλισμό σε φυσεκλίκια σταυρωτά. Ούτε χωρίς τις ζίπκες και τα άλλα εξαρτήματα. Σχεδόν όλοι οπλοφορούσαν. Έλληνες Χριστιανοί και Τούρκοι κατά ομάδες κατευθύνονταν προς το μοναστήρι απ τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα τουφεκίζοντας αδιάκοπα. Ο αντίλαλος απ το τουφεκίδι της κάθε φάλαγγας (ομάδας) διασταυρώνεται στις χαράδρες και ένα συνεχές μπουμπουνητό σκορπίζεται σε όλη την περιοχή απ τη μία χαράδρα στην άλλη, λές και ακούς βροντή κάτω απ τον καθαρό ουρανό. Σε αυτό βοηθούσε πολύ η γραφικότητα της περιοχής της Ιεράς Μονής. Στην είσοδο πλέον της Μονής ακούγεται ο τελευταίος ορυμαγδός των πυροβολισμών. Οι ζαπτιέδες απ την Άρδασσα έχουν ήδη φτάσει και οι πυροβολισμοί στην περιοχή της Μονής απαγορεύονται. Στον ορυμαγδό αυτό των πυροβολισμών απαντά η Μονή με τις τέσσερις μεγάλες και μικρές της καμπάνες σα να λένε : «Ευλογημένοι οι ερχόμενοι», «να 'ναι βοήθειά σας». Θα παρακολουθήσουν πρώτα το μεγάλο εσπερινό και θα ανάψουν τις λαμπάδες τους μπροστά στην εικόνα της Μεγαλόχαρης, θα προσκυνήσουν και θα αποθέσουν ευλαβικά τα τάματα τους. Έπειτα, τα γυναικόπαιδα αποσύρονται στα δωμάτια και στους ξενώνες. Τα περισσότερα χωριά είχαν τα δικά τους ορισμένα διαμερίσματα (κελιά). Πολλοί θα αργυπνήσουν μέσα στο ναό ή κάτω απ το νάρθηκα. Οι καλόγηροι (δέκα στον αριθμό τώρα, κάποτε ήσαν και περισσότεροι) όλη τη νύχτα είναι επι ποδός για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών. Καλούν τον κόσμο στο μαγειρείο όπου προσφέρεται σουρβάς από φρέσκα φασολάκια και στύπα από σέφτελα με ψωμί από σίκαλη. Οι άνδρες, άλλοι επισκέπτονται τους μοναχούς και συνομιλούν με άλλα γνώριμα πρόσωπα τους από άλλα χωριά και άλλοι βγαίνουν απ τον περίβολο της Μονής. Εκεί κάτω από μία ουρανομήκη και πυκνόφυλλη καρυδιά στένε τον χορόν, το Λάζικον. Λυράρης ο αναντικατάστατος Θόδωρον ασ' σο Τζερκόν της Άδυσσας και χορευτές δύο διμοιρίες Χριστιανών και Τούρκων μαζί. Όλοι τους άρμα πρίμα. Ούτε ίχνος συμπλέγματος κατωτερότητας του ραγιά. Ούτε η ελάχιστη παρεξήγηση. Όλοι σαν αδέλφια. Το Λάζικον – Σέρρα όμως, απαιτεί ρυθμικότητα κινήσεων και πρώτα απ' όλα σύνταξη, ζύγιση και στοίχιση. Να γιατί τρείς τέσσερεις Ηρακλείς του χορού είναι πάντα αχώριστοι στο χορό. Και ο πυρρίχιος αυτός χορός συνεχίζεται όλη τη νύχτα και το πρωϊ μέχρι της διαλύσεως του πανηγυρισμού. Δεν θυμάμαι ακριβώς (σημειώνει ο κ Αβραμάντης), αλλά κάπως έτσι περιγράφει το Λάζικον ο γνωστός Παπαμιχαλόπουλος στο έργο του «Περιήγησης εις τον Πόντο». Ο κ. Παπαμιχαλόπουλος αναφέρει ακριβώς στο βιβλίο του «Περιήγησης εις τον Πόντο» Αθήναι 1903 σελ 224. : "Παρα τον ποταμόν Σέρρα Πλατάνων υπάρχουσι δύο χωρία, ων οι κάτοικοι εφημίζοντο ως οι κάλλιστοι χορευταί του όντως δυσκολοτάτου αλλά και θεαματικωτάτου τούτου χορού. Αι κατά πάσας τας διευθύνσεις κινήσεις του σώματος, η στενή προς αλλήλους των χορευτών σύσφιγξις, η βίαια προς το δάπεδον στροφή, των ποδών οι κτύποι και των όπλων οι γδούποι, αι συσπάσεις των μυών του σώματος, ο ενθουσιασμός ο καταλαμβάνων τους χορευτάς, των θεωμένων αι επευφημίαι, η πανταχού εν είδη σπινθήρος μεταδιδομένη συγκίνησης, πάντα ταύτα προσδίδουσι τοιαύτην πρωτοτυπίαν και τοσαύτην αίγλην εις το χορευτικόν σύμπλεγμα, ώστε δικαίως θα ηδύνατο τις να κατατάξη τον Σέρα Χορόν μεταξύ των διασημοτέρων χορών ολοκλήρου του κόσμου". Μερικοί νέοι από το βράδυ ως το πρωί, γυρίζουν στα δωμάτια και έξω και γράφουν ονόματα για να μνημονευθούν στη λειτουργία. Δεν θυμόμαστε αν έγραφαν χωριστά τα ονόματα ζώντων και κεκοιμημένων. Αμφιβάλουμε όμως αν γινόταν η διάκριση αυτή. Άλλες παρέες διασκεδάζουν στο ρακάν, στο ύψωμα δηλαδή του βράχου που στη ρίζα του κυλά με ρόχθο τα νερά του, το ποτάμι της Τσίτης. Μία ομάδα νεοφερμένων απ τη Ρωσία είναι περιστοιχισμένη από γονείς και συζύγους που ζητούν πληροφορίες για τους ξενιτεμένους τους. Έφτασαν την ίδια ημέρα κατ' ευθείαν απ την Άρδασσα χωρίς να πάνε στις ιδιαίτερες πατρίδες τους. Όρθρου βαθέως ηχούν χαρμόσυνα οι καμπάνες και σε λίγο η εκκλησία είναι κατάμεστη από πλήθη πιστών. Συλλειτουργούν καμία δεκαριά ιερομόναχοι και ιερείς χοροστατούντος του καθηγουμένου. Κυριαρχούσες μορφές οι δύο καλλίφωνοι ιεροψάλτες Ηλίας Μελανοφρύδης απ την Άδυσσα και Σταύρος Γαλανίδης απ το Σαραντάρ. Παλαιότερα ήταν ο Σαλονίκς απ την Τσίτη. Δάσκαλοι και οι τρείς. Τα πανηγυρικά τροπάρια εξυψώνουν , μεταρσιώνουν και συγκλονίζουν τις ψυχές των προσκυνητών. Κάπου - κάπου ακούγεται το ξεφωνητό γυναικούλας που βασανίζεται ψυχικά. Είναι τουρκάλα που στηρίζεται στην αγκαλιά του συζύγου της και προσβλέπει με έκσταση την εικόνα της Παναγίας, της Μαριάμ - Ανά. Σε λίγο θα ξαπλώσει χάμω για να περάσουν από πάνω της τα Άγια. Τη λειτουργία διαδέχεται το επιβλητικό και εθνικό μνημόσυνο με ομιλητή το νεαρό τότε οφθαλμίατρο κ Θ. Θεοφύλακτο, απόγονο από μητρός του Σιλβέστρου του Β΄. Στον παλλόμενο από εθνική έξαρση πανηγυρικό του λόγο ο ομιλητής είπε μεταξύ άλλων (Αύγουστος 1913). "...Ηρημώθη η τλήμων πόλις των Σερρών, το πολυπαθές Δοξάτο, η Δράμα μετά των περιχώρων της. Το Ελληνικόν Μελένοικον, σύμπασα η Μακεδονική χώρα, όπου επάτησε ο βέβηλος πούς των ιεροσύλων ορδών. Έπραξαν ίδια τη φυλή και τω έθνει των. Ακατανόμαστα εβουλγάρισαν. Η Ελληνική φυλή εμεγαλούργησεν. Απεδείχθη ουχί στείρα εις ήρωας άλλ' εύτοκος εις ημιθέους, δι' ους σεμνύνονται οι ισόθεοι της αρχαιότητος. Βροντοφωνήσωμεν τούτο εις τους τάφους των πατέρων μας, οι οποίοι απέθανον με την γλυκειάν ελπίδα, ήτις επραγματοποιήθη επι των ημερών μας. Ορκισθώμεν ενώπιον Θεού και ανθρώπων ότι θα λάβωμεν ενεργόν μέρος εις την εθνικήν ταύτην αναγέννησιν. ....Η Αγνή ψυχή του εθνομάρτυρος Μελενοίκου και αι σκιαί των λοιπών πεσόντων ηρώων θα φωτίσουν ημας ίνα θέσωμεν βάσεις στερεάς καρποφόρου εθνικής εργασίας". 15 Αυγούστου 1913. Στην Παναγία Γουμερά, 100 χιλιόμετρα απ την Τραπεζούντα, έτσι πανηγύριζε το δεκαπενταύγουστο όλος ο Ελληνισμός του Τορούλ γύρω απ την Άρδασσα και πιο μακριά. Έτσι παλλόταν η καρδιά του στο άκουσμα και μόνο της λέξεως Ελλάδα. Έτσι, εκείνη την ημέρα έψαλε το γλυκύτερο εθνικό του κύκνειο άσμα. Ο πανηγυρισμός εκείνος έμελλε πραγματικά να είναι το κύκνειο άσμα όλου του Ελληνισμού της περιοχής εκείνης, διότι σήμερα σ εκείνα τα μέρη «Ουκέτι Φοίβος έχει καλύβαν' απέσβετο και λάλον ύδωρ». Τέλος, ο εξ' Αδύσσης Δ.Σ. Κατωνίδης περιγράφει μία μαθητική εκδρομή στις αρχές του αιώνα, προς συμμετοχή στην πανήγυρη της Παναγίας τον δεκαπενταύγουστο εις Γουμεράν και αναφέρει ότι οι μαθητές από διάφορα χωριά κατά ομάδες μαζί με τους δασκάλους τους τραγουδούσαν πατριωτικά άσματα τα οποία εδιδάσκοντο τις τα Σχολεία : «Τα Τσαμιά θα γίνουν στάκτη κι' ο σταυρός θα υψωθή, το κεφάλι του Χαμίτη στας Αθήνας θα σταλή» και αυτό γινόταν μπροστά στα μάτια τούρκων χοροφυλάκων πολλές φορές. Τέτοια τραγούδια όπως το « Ω! λυγηρόν και κοπτερόν σπαθί μου» παράλληλα με τον ύμνο του νέου Συντάγματος ήταν καθιερωμένα στα Ελληνικά Σχολεία του Πόντου και διδάσκοντο ακωλύτως. Ευχή όλων μας είναι αλλά και πεποίθηση, η ανιστορημένη στους πρόποδες του όρους Μπέλες Μονή της Παναγίας του Γουμερά, να αποτελέσει κέντρο εθνικού και θρησκευτικού πανηγυρισμού και οι χοροί και τα ξεφαντώματα της εν Πόντω Γουμεράς να αναβιώσουν πλήρως και εις αυτήν ενταύθα.

Πηγές:
• Η Εν Χαλδία του Πόντου Ιερά Μονή Παναγία Γουμερά – Σωκράτους Γ. Κλαδά – Πουταχίδη – Αθήναι 1972
• Π.Χ.Δορμπαράκη – Επίτομον Λεξικόν Της Αρχαίας Ελληνικής Γλώσσης – Εκδ Εστία 1971.
• Επιτροπής Ποντιακών Μελετών – Αρχείον Πόντου – Ιστορικόν Λεξικόν Της Ποντιακής Διαλέκτου – Ανθίμου Α. Παπαδοπούλου (Πρώην Δντού του Ιστορικού Λεξικού της Ακαδημίας Αθηνών) – Αθήναι 1961

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com 

Add comment