Από την Θρησκευτική παράδοση των Ελλήνων του Πόντου.

“Τη ΚΑ’ (21η) Ιανουαρίου, οι Άγιοι Μάρτυρες Κάνδιδος ή Κανίδιος, Ευγένιος, Ουαλεριανός και Ακύλας οι εκ Τραπεζούντος, ξίφει τελειούνται. Ούτοι οι άγιοι μαρτύρησαν κατά τους χρόνους του Διοκλητιανού και Μαξιμιανού και Λυσίου Δουκός εν έτει 292, διότι κρυπτόμενοι ούτοι εις τα όρη της Τραπεζούντος συνελήφθησαν οι τρείς εξ’ αυτών ως Χριστιανοί υπό του Λυσίου και ομολογήσαντες τον Χριστόν, εξορίζονται εν τίνι στενώ φρουρίω της χώρας των Λαζών, Πιτνούς ονομαζομένω. Εκείθεν δε φέρονται εις την Τραπεζούντα και παρασταθέντες εις τον Δούκαν Λυσίαν, καταξεσχίζονται εις τας σάρκας και βούνευρα. Έπειτα κρεμασθέντες, ξεσχίζονται με σιδηρά ονύχια και κατακαίονται με ανημμένας λαμπάδας. Επειδή δε οι τιμωρούντες τους Αγίους δήμιοι έπεσον πρηνείς εις την γήν, εταράχθη ο Λυσίας και επρόσταξεν να φυλακισθώσι οι Άγιοι. Μετ’ ολίγας ημέρας ευρέθη ο Άγιος Ευγένιος, συλλαμβάνεται και ομολογήσας τον Χριστόν δέρεται ασπλάχνως, είτα επήγεν μετά του Λυσίου εις τον ναόν των ειδώλων και προσευχηθείς κατέρριψεν όλα τα είδωλα καταστήσας αυτά κόνι. Όθεν εξαπλωθείς με σχοινία, εδάρη δια χοντρών ράβδων, έπειτα δε εκρεμάσθη και εξεσχίσθη δυνατά εις τας πλευράς με σιδηρά ονύχια και εφλογίσθη με αναμμένας λαμπάδας. Ύστερον δε έτριψαν τας πληγάς του με άλας και όξος δριμύτατον. Μετά ταύτα έβαλαν ομού και τους τέσσαρας Αγίους εντός αναμμένης καμίνου και επειδή έμειναν αβλαβείς, απεκεφαλίσθησαν και έλαβον οι μακάριοι τους στέφους του Μαρτυρίου”.  Αυτά αναφέρονται στον Μέγα Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στον 1ο τόμο, στις σελίδες 540-541.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο προς τιμή του αγίου Κανιδίου, συναθλητού του Αγίου Ευγενίου του Τραπεζουντίου

Ο Άγιος Ιερομάρτυς Βασιλεύς έζησε κατά τους χρόνους του βασιλέως Λικινίου (307-323 μ.Χ.) και ήταν Επίσκοπος της Αμασείας του Πόντου. Ο Επίσκοπος Βασιλεύς διακρινόταν για τον ζήλο του υπέρ της πίστεως και την ακοίμητη δραστηριότητα στην επιτέλεση των καθηκόντων του. Επειδή παντού υπήρχαν και πλάνες και κίνδυνοι, έσπευδε παντού και ο ίδιος κηρύττοντας, συμβουλεύοντας, παρηγορώντας, ενισχύοντας, στηρίζοντας, ελκύοντας, πυκνώνοντας και εγκαρδιώνοντας τις Χριστιανικές τάξεις και αναδεικνύοντας αυτές όσο το δυνατόν ισχυρότερες πνευματικά έναντι του ειδωλολατρικού κόσμου.

Γι' αυτόν τον λόγο οι ιερείς και οι άρχοντες των ειδωλολατρών, έτρεφαν εναντίον του σφοδρή έχθρα. Και όταν ο Λικίνιος, το έτος 322 μ.Χ., προέβη στα δυσμενή και διωκτικά μέτρα εναντίον των Χριστιανών, κατήγγειλαν προς αυτόν τον Επίσκοπο Αμασείας, Βασιλέα.

Ένα ιδιαίτερο περιστατικό κορύφωσε την οργή του Λικινίου εναντίον του Επισκόπου Βασιλέως. Κοντά στην αυτοκράτειρα Κωνσταντία διέμενε άλλοτε ως ακόλουθος μια νεαρή και ωραιότατη κόρη, που ονομαζόταν Γλαφύρα. Εξαιτίας της ομορφιάς της ο Λικίνιος ανεφλέγη από αμαρτωλό πάθος, ως δούλος σαρκικών παθών, καθώς ήταν. Η κόρη αντιλήφθηκε τον κίνδυνο που απειλούσε την τιμή της. Ως γνήσια Χριστιανή όμως δεν δελεάσθηκε καθόλου από το βασιλικό έρωτα, αλλά έφριξε και ζήτησε την σωτηρία της στην φυγή. Ενδύθηκε λοιπόν με ανδρικά ρούχα και κάποια νύχτα, βοηθούμενη από την βασίλισσα που έμαθε όσα συμβαίνουν, άφησε την Κωνσταντινούπολη και έφθασε στην Αμάσεια, όπου παρουσιάσθηκε στον Επίσκοπο Βασιλέα και ζήτησε την ηθική του προστασία.

Παρακολουθείστε το βίντεο μας για τον βίο και το μαρτύριο του Αγίου Ιερομάρτυρος Βασιλέως, επισκόπου Αμάσειας Πόντου

Οι Άγιοι Θεόδωροι θεωρούνταν από τους μεγαλύτερους Αγίους του Πόντου και το όνομα Θεόδωρος είναι ακόμα και σήμερα από τα πιο δημοφιλή μεταξύ των Ελλήνων Ποντίων.
Πολλές ήταν οι εκκλησίες, τα εξωκκλήσια και τα κάθε είδους προσκυνήματα επ' ονόματί τους σε ολόκληρο τον Πόντο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέτρησα 50 εκκλησίες τιμώμενες στο όνομά τους, μόνο σε 3 Μητροπόλεις του Πόντου (Χαλδίας, Ροδοπόλεως και Κολωνείας) από τις οποίες οι Ροδοπόλεως και Κολωνείας ήταν οι πιο μικρές στον Πόντο. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, στην Ελλάδα, με ημερομηνία 31-12-1971 υπήρχαν συνολικά 57 Ναοί προς τιμήν τους (Ο ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, 15-31972).
Στην Αμάσεια κατά τον 5ο αιώνα, ο αυτοκράτορας Αναστάσιος ο Α΄ (491-518) έχτισε Ναό του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.
Στις βυζαντινές εικόνες οι Άγιοι Θεόδωροι εμφανίζονται με στρατιωτική στολή, ενώ αργότερα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τους βλέπουμε πάνω σε άλογα, όπως το ίδιο κάνουν και οι πιο πολλοί σημερινοί αγιογράφοι.
Οι Άγιοι Θεόδωροι στον Πόντο εθεωρούντο άγιοι της τύχης και προστάτες των ανύπαντρων γυναικών και ιδίως των νεανίδων. Σ' αυτούς έκαναν τάματα και προσευχές για ένα καλό τυχερό και όλοι αποζητούσαν την ευλογία τους, για να τελεσφορήσει ένα συνοικέσιο. Επίσης και οι νέοι θεωρούσαν ευτύχημα την παρουσία τους και τη συνεργασία τους, για να μπορέσουν να παντρευτούν την αγαπημένη τους.

Δείτε το σχετικό βίντεο για την τιμή των Αγίων Θεοδώρων απ τους Έλληνες του Πόντου

Χαρακτηριστικά είναι τα δίστιχα:

'Σ σην Κρώμ' σον Άε-θόδωρον επήγα λουτρουγέθα,
εντώκεν η σεβντά 'ς σον νου μ' κι άμον ντ' επήγα έρθα».
'Σ σην Κρώμ' σον Άε-θόδωρον, 'ς σην Ίμεραν μερέαν,
για δος με κόρη φίλεμαν, για δος με μαχ̌αιρέαν».
Αέρ' -ιμ', Αε-θόδωρε μ', με τ' άσπρον τ' αλογόπον
έπαρ' και δέβα κρέμ'σο με 'ς σ' εγάπ'ς-ιμ, τ' αγκαλόπον.
Αερ –ιμ' κι Άε-Θόδωρε τοι δυς πα ποδεδίζω
πεκιάρτς να λάσκουμ' έν' καλόν (;) γιόκσαμ' να (γ)υναικίζω

Η Αγία Βαρβάρα ήταν Ποντιακής καταγωγής. Γεννήθηκε στη Μερζιφούντα της Αμάσειας που παλιότερα ονομαζόταν Ηλιούπολη. Ήταν κόρη του ειδωλολάτρη Διόσκουρου ο οποίος ήταν ηγεμόνας της πόλης, και ο οποίος μαθαίνοντας τη χριστιανική της πίστη, τη βασάνισε, θανατώνοντας την. Στο Βυζάντιο η φήμη της αγίας Βαρβάρας ήταν ευρέως διαδεδομένη, έχοντας μάλιστα ιδιαίτερο ναό στη Κωνσταντινούπολη.