Άγιοι και Μάρτυρες. Η τιμή και ευλάβεια τους απο τους Έλληνες στον Πόντο

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Άγιοι και Μάρτυρες

1η Ιανουαρίου: Βασίλειος ο Μέγας
Ό,τι και να γράψει κανείς για την αγάπη και την ευλάβεια των Ελλήνων του Πόντου στο πρόσωπο του Μεγάλου Βασιλείου, θα είναι πολύ λίγο. Απτές εκδηλώσεις της τιμής αυτής αποτελούν:

- Οι πολλές εκκλησίες, τα ναΰδρια, τα μοναστήρια και τα λοιπά προσκυνήματα πού υψώνονταν προς τιμήν του στον Πόντο.
- Τα διάφορα τοπωνύμια που έφεραν το όνομά του (ποτάμια, λόφοι, βουνά, τοποθεσίες, χωριά)
- Η μεγάλη συχνότητα του ονόματός του μεταξύ των Ποντίων (ιδιαίτερα στον Γαλατικό Πόντο)
- Η παρουσία του στη λαογραφία του Πόντου.
Για το θέμα αυτό, αναφέρουμε ενδεικτικά:

Α) Στην Ίμερα του Πόντου, από όπου και η προγιαγιά μου Ελένη Φωστηροπούλου, ο Άγιος Βασίλης την Πρωτοχρονιά, ερχόταν από τη μεριά των Λερίων του Κοάσ', και μάλιστα τα κάλαντα μιλούσαν για έναν γεωργοκηπουρό άγιο (Στην Ίμερα υπήρχε και τοποθεσία με το όνομα «Τ' Άε-Βασιλί τα Γωνέας» δηλαδή του Ἀι-Βασίλη οι πέτρες).
«΄Αε-Βασίλης έρχεται ας ση Λερί' μερέαν,
κρατεί έναν κομμάτ' ψωμίν κι έναν κομμάτ' πα σκόρδον,
'ς σην τσ̌άνταν ατ' εγόμωσεν τα ελαίας και τα πράσας....». Δείτε το βίντεο για τους Άγιους και Μάρτυρες στον Πόντο

Β) Στον Γαλατικό Πόντο απ' όπου οι γονείς μου, πέρα από τα συνήθη κάλαντα, έλεγαν και αυτά:
«Δώρα δίδει η Βασιλεία δώρα δίδει η ευτυχία.
δώρα δότε, δώρα πάρτεκαι Βασίλειον τιμάτε.
Ζείτε, ζείτε κι ευτυχείτε και το έτος να χαρείτε».

Γ) Στη Σινώπη του παράλιου Πόντου έλεγαν :
«...Αύριον ειν' Πρωτοχρονιά, πρώτ' Ιανουαρίου
και εορτή του μάκαρος Μεγάλου Βασιλείου.
Όστις με ζέσιν στην καρδιά, με φλόγαν εις τα στήθη
εδίδασκεν την αρετήν στων Χριστιανών τα πλήθη...».

Δ) Στο Σταυρίν της Αργυρούπολης έλεγαν :
«΄Αε-Βασίλης έρχεται ας ση Λερί' μερέαν
φορτούται τρανόν δίσακκον γομάτον ευλοΐας...»

Ε) Στα Κοτύωρα (Ορδού) πάλι συναντούμε τον γεωργό Άγιο Βασίλη, που μάλιστα οπλοφορεί κιόλας:
«...΄Αγιε μ' Βασίλη Δέσποτα, πόσα σπινάκια σπέρνεις;
- Σπέρνω σιτάρι δώδεκα, κριθάρι δεκαπέντε,
σπέρνω και ρόβι δεκοχτώ κάτω στο περιβόλι.
Κι' εκείνο μου το φάγανε περδίκια και λαγούδια,
και παίρνω το τουφέκι μου να πα' να τα σκοτώσω,
κι ούτε περδίκια σκότωσα, ούτ' έπιασα λαγούδια».

Ακόμα και σε λιανοτράγουδα του Πόντου συναντούμε τον Άγιο Βασίλειο, ὀπως π.χ. στο ακόλουθο:
«Έχω ελπίδας 'ς σον θεόν και 'ς σον Άε-Βασίλ'
ντ' εποίκες μ' όλια̤ να ευρήκ'ς, να ίνεσαι γεσίρ».

Και κάτι διαφορετικό, από τη λαογραφία πάλι. Την ώρα του αρμέγματος των αγελάδων, οι γυναίκες σε ορισμένα μέρη του Πόντου και ιδιαίτερα όταν παρχαρεύανε, τραγουδούσανε σιγηλά:
«΄Ελα και την Κουντούραν 'μουν και το καλόν το χτήνον,
έχ̌' κι' έρται ο αφέντας μουν από την Καισαρείαν,
Εσέν θα φέρ' το τασ' κωδών', εμέν λώμαν και τσόχαν
τον Ακριτίτσ̌ον τον μικρόν, θα φέρ' ζυγόν κι αλέτρ᾿».

Στον Γαλατικό Πόντο, πολλές μάνες αξίωναν το ένα τους παιδί να ονομαστεί Βασίλειος, συνεχίζοντας έτσι μια παράδοση αιώνων που κρατούσαν οι προμητόρισσές τους και που έφεραν εκεί οι προγιαγιάδες τους από την Τραπεζούντα και την Αργυρούπολη.
«Τ' έναν εν' τ' Άε-Βασίλ'» έλεγαν, δηλαδή το ένα είναι του Άϊ-Βασίλη.
Γίνεται λοιπόν φανερό το πόσο οικείος στους Έλληνες του Πόντου ήταν (και εξακολουθεί να παραμένει) ο Μέγας Βασίλειος, που στη συνείδηση όλων είχε καθιερωθεί ως ο μεγαλύτερος και πιο αγαπημένος τους Άγιος, μαζί βέβαια με τον άγιο Γεώργιο.
Παρατήρηση: Εντύπωση προκαλεί το ότι σε ολόκληρη την Ελλάδα υψούνται πολύ λίγοι Ναοί τιμώμενοι στο όνομα του Αγίου Βασιλείου, μόνο 68 με στοιχεία της 31-12-1971 (Κων/νος Πλατανίτης, Ο ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, Αθήνα 15-3-1972)∙ εν αντιθέσει προς τον Πόντο. Και θα ήταν αμέτρητοι στον Πόντο, αν το επέτρεπαν οι Τούρκοι, που ως γνωστόν έδιναν εύκολα την άδειά τους μόνο για το χτίσιμο ενοριακών ναών της Παναγίας και του Αγίου Γεωργίου. Θα αντιτείνει ίσως κάποιος: «Μα το ίδιο ίσχυε και εδώ στον ελλαδικό χώρο». Ναι, αλλά από την απελευθέρωση και ύστερα, τότε που χτίστηκαν οι περισσότερες εκκλησίες τι έγινε; Ο Πόντος ουδέποτε ελευθερώθηκε. Δηλωτικό στοιχείο αυτής της εικόνας είναι και το ότι στη Μητρόπολη Εδέσσης, Πέλλης και Αλμωπίας, υπάρχει μόνον ένας Ναός του Αγίου Βασιλείου, στο Μελίσσι Γιαννιτσών, το χωριό μου, όπου μετά την περιβόητη ανταλλαγή των πληθυσμών εγκαταστάθηκαν αρκετές προσφυγικές οικογένειες.

8η και 17η Φεβρουαρίου: Άγιοι Θεόδωροι (Άγιος Θεόδωρος ο Στρατηλάτης & Άγιος Θεόδωρος ο Τήρωνας)
Οι Άγιοι Θεόδωροι θεωρούνταν από τους μεγαλύτερους Αγίους του Πόντου και το όνομα Θεόδωρος είναι ακόμα και σήμερα από τα πιο δημοφιλή μεταξύ των Ελλήνων Ποντίων. Πολλές ήταν οι εκκλησίες, τα εξωκκλήσια και τα κάθε είδους προσκυνήματα επ' ονόματί τους σε ολόκληρο τον Πόντο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέτρησα 50 εκκλησίες τιμώμενες στο όνομά τους, μόνο σε 3 Μητροπόλεις του Πόντου (Χαλδίας, Ροδοπόλεως και Κολωνείας) από τις οποίες οι Ροδοπόλεως και Κολωνείας ήταν οι πιο μικρές στον Πόντο. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, στην Ελλάδα, με ημερομηνία 31-12-1971 υπήρχαν συνολικά 57 Ναοί προς τιμήν τους (Ο ΕΦΗΜΕΡΙΟΣ, 15-31972). Στην Αμάσεια κατά τον 5ο αιώνα, ο αυτοκράτορας Αναστάσιος ο Α΄ (491-518) έχτισε Ναό του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος. Στις βυζαντινές εικόνες οι Άγιοι Θεόδωροι εμφανίζονται με στρατιωτική στολή, ενώ αργότερα, κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας, τους βλέπουμε πάνω σε άλογα, όπως το ίδιο κάνουν και οι πιο πολλοί σημερινοί αγιογράφοι. Οι Άγιοι Θεόδωροι στον Πόντο εθεωρούντο άγιοι της τύχης και προστάτες των ανύπαντρων γυναικών και ιδίως των νεανίδων. Σ' αυτούς έκαναν τάματα και προσευχές για ένα καλό τυχερό και όλοι αποζητούσαν την ευλογία τους, για να τελεσφορήσει ένα συνοικέσιο. Επίσης και οι νέοι θεωρούσαν ευτύχημα την παρουσία τους και τη συνεργασία τους, για να μπορέσουν να παντρευτούν την αγαπημένη τους. Δείτε το σχετικό Βίντεο: Οι Άγιοι Θεόδωροι και τιμή τους στον Πόντο

Χαρακτηριστικά είναι τα δίστιχα:
'Σ σην Κρώμ' σον Άε-θόδωρον επήγα λουτρουγέθα,
εντώκεν η σεβντά 'ς σον νου μ' κι άμον ντ' επήγα έρθα».

'Σ σην Κρώμ' σον Άε-θόδωρον, 'ς σην Ίμεραν μερέαν,
για δος με κόρη φίλεμαν, για δος με μαχ̌αιρέαν».

Αέρ' -ιμ', Αε-θόδωρε μ', με τ' άσπρον τ' αλογόπον
έπαρ' και δέβα κρέμ'σο με 'ς σ' εγάπ'ς-ιμ, τ' αγκαλόπον.

Αερ –ιμ' κι Άε-Θόδωρε τοι δυς πα ποδεδίζω
πεκιάρτς να λάσκουμ' έν' καλόν (;) γιόκσαμ' να (γ)υναικίζω

Συναντούμε όμως τον Άγιο Θεόδωρο και στο μεγαλύτερο προσκύνημα του Πόντου, στην Παναγία Σουμελά.
«Αέρτς και Αεθόδωρον εποίκαν συντροφίαν
κ' επάτεσαν την Σουμελάν, τ' άνθεν την Παναγίαν.

Επίσης τον επικαλούνταν και για το ξεμάτιασμα μαζί με τον Άγιο Γεώργιο:
Αέρτς και Αεθόδωρον κι οι τρεις οι καβαλλάροι
ενήσανε φρεντίκανε οι νικηφοριναίοι.

Παναγία πρόφτασον με τα πενήντα γλώσσας,
τ' ομμάτ' ντ' εμάτα̤ξεν να σπαν' να κατασπάν' και να εβγών' και χάται.

Τέλος έντονη είναι η παρουσία του και στα ακριτικά άσματα του Πόντου.

9η Μαρτίου: Άγιοι Σαράντα Μάρτυρες
Η εορτή των 40 Μαρτύρων ήταν μια από τις μεγαλύτερες των Ελλήνων του Πόντου και αρκετοί Ναοί ετιμώντο στο όνομά τους. Αλλά και η λαογραφική παράδοση ήταν πλούσια και ενδιαφέρουσα για τους Αγίους 40, που έφερναν την Άνοιξη και έδιναν το σύνθημα για την έναρξη των γεωργικών εργασιών μετά την αργία του χειμώνα. Όπως η 1η Σεπτεμβρίου που ήταν η αρχή του εκκλησιαστικού έτους (Ινδίκτου), έτσι και η 9η Μαρτίου καθιερώθηκε στη συνείδηση και την πρακτική των Ελλήνων στον Πόντο ως η αρχή του γεωργικού έτους.