Ο Άγιος Κανίδιος από την Τσολόχ̌αινα της Χαλδίας του Πόντου, συναθλητής του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Ευγενίου του Τραπεζουντίου
Από την Θρησκευτική παράδοση των Ελλήνων του Πόντου.
“Τη ΚΑ’ (21η) Ιανουαρίου, οι Άγιοι Μάρτυρες Κάνδιδος ή Κανίδιος, Ευγένιος, Ουαλεριανός και Ακύλας οι εκ Τραπεζούντος, ξίφει τελειούνται. Ούτοι οι άγιοι μαρτύρησαν κατά τους χρόνους του Διοκλητιανού και Μαξιμιανού και Λυσίου Δουκός εν έτει 292, διότι κρυπτόμενοι ούτοι εις τα όρη της Τραπεζούντος συνελήφθησαν οι τρείς εξ’ αυτών ως Χριστιανοί υπό του Λυσίου και ομολογήσαντες τον Χριστόν, εξορίζονται εν τίνι στενώ φρουρίω της χώρας των Λαζών, Πιτνούς ονομαζομένω. Εκείθεν δε φέρονται εις την Τραπεζούντα και παρασταθέντες εις τον Δούκαν Λυσίαν, καταξεσχίζονται εις τας σάρκας και βούνευρα. Έπειτα κρεμασθέντες, ξεσχίζονται με σιδηρά ονύχια και κατακαίονται με ανημμένας λαμπάδας. Επειδή δε οι τιμωρούντες τους Αγίους δήμιοι έπεσον πρηνείς εις την γήν, εταράχθη ο Λυσίας και επρόσταξεν να φυλακισθώσι οι Άγιοι. Μετ’ ολίγας ημέρας ευρέθη ο Άγιος Ευγένιος, συλλαμβάνεται και ομολογήσας τον Χριστόν δέρεται ασπλάχνως, είτα επήγεν μετά του Λυσίου εις τον ναόν των ειδώλων και προσευχηθείς κατέρριψεν όλα τα είδωλα καταστήσας αυτά κόνι. Όθεν εξαπλωθείς με σχοινία, εδάρη δια χοντρών ράβδων, έπειτα δε εκρεμάσθη και εξεσχίσθη δυνατά εις τας πλευράς με σιδηρά ονύχια και εφλογίσθη με αναμμένας λαμπάδας. Ύστερον δε έτριψαν τας πληγάς του με άλας και όξος δριμύτατον. Μετά ταύτα έβαλαν ομού και τους τέσσαρας Αγίους εντός αναμμένης καμίνου και επειδή έμειναν αβλαβείς, απεκεφαλίσθησαν και έλαβον οι μακάριοι τους στέφους του Μαρτυρίου”. Αυτά αναφέρονται στον Μέγα Συναξαριστή της Ορθοδόξου Εκκλησίας στον 1ο τόμο, στις σελίδες 540-541.
Ο Άγιος Ιερομάρτυς Βασιλεύς έζησε κατά τους χρόνους του βασιλέως Λικινίου (307-323 μ.Χ.) και ήταν Επίσκοπος της Αμασείας του Πόντου. Ο Επίσκοπος Βασιλεύς διακρινόταν για τον ζήλο του υπέρ της πίστεως και την ακοίμητη δραστηριότητα στην επιτέλεση των καθηκόντων του. Επειδή παντού υπήρχαν και πλάνες και κίνδυνοι, έσπευδε παντού και ο ίδιος κηρύττοντας, συμβουλεύοντας, παρηγορώντας, ενισχύοντας, στηρίζοντας, ελκύοντας, πυκνώνοντας και εγκαρδιώνοντας τις Χριστιανικές τάξεις και αναδεικνύοντας αυτές όσο το δυνατόν ισχυρότερες πνευματικά έναντι του ειδωλολατρικού κόσμου.
Οι Άγιοι Θεόδωροι θεωρούνταν από τους μεγαλύτερους Αγίους του Πόντου και το όνομα Θεόδωρος είναι ακόμα και σήμερα από τα πιο δημοφιλή μεταξύ των Ελλήνων Ποντιακής καταγωγής. Πολλές ήταν οι εκκλησίες, τα εξωκκλήσια και τα κάθε είδους προσκυνήματα επ' ονόματί τους σε ολόκληρο τον Πόντο. Είναι χαρακτηριστικό ότι μέτρησα 50 εκκλησίες τιμώμενες στο όνομά τους, μόνο σε 3 Μητροπόλεις του Πόντου (Χαλδίας, Ροδοπόλεως και Κολωνείας) από τις οποίες οι Ροδοπόλεως και Κολωνείας ήταν οι πιο μικρές στον Πόντο. Για να έχουμε ένα μέτρο σύγκρισης, στην Ελλάδα, με ημερομηνία 31-12-1971 υπήρχαν συνολικά 57 Ναοί προς τιμήν τους (πηγή : Ο Εφημέριος 15-31972). Στην Αμάσεια κατά τον 5ο αιώνα, ο αυτοκράτορας Αναστάσιος ο Α΄ (491-518) έχτισε Ναό του Αγίου Θεοδώρου του Τήρωνος.
Η Αγία Βαρβάρα ήταν Ποντιακής καταγωγής. Γεννήθηκε στη Μερζιφούντα της Αμάσειας που παλιότερα ονομαζόταν Ηλιούπολη. Ήταν κόρη του ειδωλολάτρη Διόσκουρου ο οποίος ήταν ηγεμόνας της πόλης, και ο οποίος μαθαίνοντας τη χριστιανική της πίστη, τη βασάνισε, θανατώνοντας την. Στο Βυζάντιο η φήμη της αγίας Βαρβάρας ήταν ευρέως διαδεδομένη, έχοντας μάλιστα ιδιαίτερο ναό στη Κωνσταντινούπολη.
Η αγία Κυριακή καταγόταν από τη Νικομήδεια της Μ.Ασίας.
