"Tο γαρ καλόν, καλόν ένι και πάντες επαινούν το".  Ένας Άγιος που τον διεκδικούσαν Έλληνες και Τούρκοι

Η Ματσερά ήταν ένα μικρό χωριό της περιφέρειας Ντορούλ (Άρδασσας) της εκκλησιαστικής επαρχίας Χαλδίας με 40 ελληνικές οικογένειες και 30 τουρκικές. Πιστεύεται ότι αποικίστηκε κατά τον διωγμό των Ελλήνων απ’ την Τραπεζούντα το 1680 από το χωριό Ματσερά πλησίον των Πλατάνων. Χωριό Ματσερά υπήρχε και στον Καύκασο κοντά στο Σοχούμ. Οι τούρκοι της Ματσεράς του Ντορούλ ήταν Έλληνες που εξισλαμίστηκαν δια της βίας. Οι κάτοικοι της Ματσεράς ήταν έξυπνοι, φιλόμουσοι και προοδευτικοί και διακρίθηκαν ως καλοί κτίστες και έμποροι.

Είναι αναμφισβήτητο ότι η Σάντα εποικίστηκε μετά την άλωση της Τραπεζούντας και όχι πριν την άλωση όπως πολλά άλλα χωριά της επαρχίας Χαλδίας και άλλων τμημάτων. Δεν υπήρχε λόγος να δημιουργηθεί ζωή στην απομακρυσμένη, απρόσιτη και δασώδη εκείνη περιοχή. Μόνο σαν κρησφύγετο θα ήταν κατάλληλη να χρησιμοποιηθεί η περιοχή εκείνη από τους πρώτους της κατοίκους και ως τέτοια χρησιμοποιήθηκε απ’ τους πρώτους της κατοίκους οι οποίοι κατέφυγαν εκεί για να σωθούν απ’ το άγριο κύμα διωγμού το οποίο είχε ξεσπάσει τότε. Έτσι λοιπόν, ογδόντα χρόνια μετά την άλωση, όπως αναφέρει ο αοίδιμος καθηγητής Φίλιππος Χειμωνίδης στην Ιστορία και Στατιστική Σάντας, η περιοχή της Σάντας εποικίστηκε από τους πρώτους φυγάδες προερχόμενους απ’ τα Πλάτανα, όπως αναφέρει η παράδοση και βαθμηδόν απ’ τη συρροή κι’ άλλων τμημάτων συμπληρώθηκε ο εποικισμός της.

Οι πρόγονοι μας ήταν μεταλλουργοί και κατάγοντας απ’ την Αργυρούπολη της Τραπεζούντας. Μετανάστευσαν απ’ την πατρίδα τους μαζί με άλλους μετεντζήδες (μεταλλουργούς), όταν καταργήθηκαν τα προνόμια και οι ατέλειες (φοροελαφρύνσεις) των μεταλλουργών της Χαλδίας και άρχισαν σιγά-σιγά να εγκαταλείπονται τα μεταλλεία της περιοχής εκείνης. Εγκαταστάθηκαν στο Πακίρ Ματέν του Ντιαμπεκίρ της Μεσοποταμίας γιατί εκεί βρήκαν νέα μεταλλοφόρα εδάφη πλούσια σε κοιτάσματα χαλκού (πακίρ) και με την άδεια του διοικητή της περιοχής άρχισαν να κατασκευάζουν τα μεταλλεία και να εργάζονται σε αυτά.

Διάβασα κάποτε σε ένα βιβλίο, μια ιστορία για την υπερκείμενη της Τραπεζούντας Ιερά Μονή της Παναγίας στο όρος Μελά που τιμά την κυρία Θεοτόκο, ότι η προσφώνηση “Σουμελά” παράγεται απ’ το τροπάριο “Ω σύ Μελά”. Ας αναλύσουμε τα δεδομένα. Το άρθρο (του), αρτικόν (τ) στο Ποντιακό ιδίωμα εξομοιώνεται με το τελικό (ς) των προθέσεων (‘ς) που σημαίνει ας όπως και το της ευθείας ή πλάγιας ερωτηματικής ‘σσου = εις του, ‘σσόν = εις τον, ασσόν = εκ τον, ασσήν = εκ την (σύνταξη που απαντάται ήδη και στους Βυζαντινούς), ασσού = εκ του, ασσίναν = εκ τίνα, ασσίνος = εκ τίνος (όπως και το ασσού), ασσό = εκ το, εξ ου και το ‘σσίναν = εις τίνα, ‘σσίνος = εκ τίνος.

Ήταν Παρασκευή 11 Αυγούστου του 1917. Απ’ τα χαράματα ακόμα φαινόταν μακριά στο βάθος μια μαυρίλα που σε λίγο όλο και μεγάλωνε. Δεν αργήσαμε να διακρίνουμε καθαρά πια τα καπνισμένα φουγάρα του ρωσικού στόλου ο οποίος σε λίγη ώρα έφτασε στ’ ανοιχτά του λιμανιού κι αμέσως άρχισε να βομβαρδίζει. Ρωμιοί και τούρκοι (αν κι εμείς οι ρωμιοί παρακαλούσαμε και τους περιμέναμε να έρθουν για να μας λυτρώσουν απ’ τα δεινά της σκλαβιάς), σκορπίσαμε άλλοι στον Πόζ τεπέν, άλλοι στον Βασιλα̤κόν την στράταν, άλλοι στους παχτζέδες και άλλοι στις Τάπιες και όπου αλλού νομίζαμε ότι θα είμαστε ασφαλείς.