Σοφίτσα, Δημώδες άσμα
Ένα από τα ωραιότερα και πιο συγκινητικά τραγούδια του Πόντου που τραγουδιόταν κατά τους μακρούς χρόνους της δουλείας και ειδικότερα την εποχή της τρομοκρατίας των γενιτσάρων, είναι και το τραγούδι της Σοφίτσας.
Ποιος ραγιάς τότε θα τολμούσε να έχει όμορφη γυναίκα ; Ποιος πατέρας δεν καταράστηκε το μεγαλύτερο θείο δώρο, την ομορφιά της αγαπημένης του κόρης και δεν ευχήθηκε ενδόμυχα να αποκτήσει άσχημο κορίτσι, κακοφτιαγμένο ή και ανάπηρο ώστε να μην διατρέχει τον κίνδυνο αρπαγής απ’ τον σάτυρο φεουδάρχη και να ατιμαστεί απ’ τον κτηνώδη γενίτσαρο ;
Πόσα σπαρακτικά οικογενειακά δράματα έχει να αναφέρει η ιστορία των τρομερών εκείνων χρόνων ! Και τι δεν σοφίστηκε ο δούλος Έλληνας για να σώσει την οικογενειακή του τιμή, για να γλιτώσει την σύζυγο, την μνηστή, την θυγατέρα του, απ’ την κτηνώδη βουλιμία των τυράννων !
Στην προκειμένη περίπτωση έχουμε ένα τραγούδι που μέσα του κλείνει όλο τον πόνο του ερωτευμένου, τον σπαραγμό του καταδυναστευομένου, την εξυπνάδα και εφευρετικότητα του δούλου που προσπαθεί με κάθε τρόπο να αποφύγει απ’ τα νύχια του τούρκου δυνάστη.
Παρακολουθείστε το σχετικό μας βίντεο για το δημώδες πονετικό άσμα
Το Χάσκιοϊ –τα παλιά χρόνια- ήταν τουρκικό τσιφλίκι το οποίο το αγόρασαν κάποιοι έλληνες, το μοίρασαν μεταξύ τους και εγκαταστάθηκαν εκεί με τις οικογένειες τους. Επρόκειτο για μικρό αμιγώς ελληνικό χωριό το οποίο κατοικήθηκε από 11 οικογένειες ομογενών μας. Υπαγόταν στην περιφέρεια Αργυρούπολης του νομού Τραπεζούντας και βρισκόταν κοντά στα χωριά Άτρα, Θέμπεδα και Παλαγία από τα οποία απείχε μία με μιάμιση ώρα με τα πόδια. Οι κάτοικοι του Χάσκιοϊ σε αντίθεση με άλλα χωριά της Χαλδίας θεωρούνταν προνομιούχοι καθώς κάθε αγροτική οικογένεια κατείχε μια ιδιόκτητη έκταση γης που κυμαινόταν από 150 ως 200 στρέμματα. Η συνολική καλλιεργήσιμη γη ήταν 2000 στρέμματα και συνόρευε με τα ιδιόκτητα κτήματα του χωριού Θέμπεδα σε απόσταση μιάμισης ώρας απ’ το Χάσκιοϊ. Όπως στις περισσότερες περιοχές έτσι κι εδώ το όργωμα και το αλώνισμα γινόταν με ξύλινα αλέτρια και τουκάνια που τα έσερναν βόδια.
Η ιστορία της Άτρας λένε ότι αρχίζει με την παρουσία του Θεόδωρου Γαβρά στην άλλοτε ακατοίκητη αυτή περιοχή. Τα στοιχεία που ενισχύουν την άποψη αυτή παρουσιάζουν πειστικότητα. Σύμφωνα με την παράδοση, ο Γαβράς εκδιώχθηκε απ’ την Τραπεζούντα μετά από την συκοφάντηση του στον αυτοκράτορα του Βυζαντίου ότι δήθεν επεδίωκε να επαναστατήσει εναντίον του για να πετύχει την ανεξαρτησία του. Αναγκάστηκε λοιπόν να φύγει απ’ την Τραπεζούντα κατευθυνόμενος προς το όρος της Ζύγανας και σε απόσταση 2 ωρών απ’ αυτό να χτίσει την ομώνυμη πόλη της Ζύγανας. Κι εκεί όμως συνάντησε το ίδιο πρόβλημα της συκοφαντίας από τους κατοίκους της Ζύγανας ώστε αναγκάστηκε να φύγει και να κατευθυνθεί προς το βουνό Φελέλλην. Κάποια στιγμή κάθισε να ξεκουραστεί και να ξεδιψάσει κοντά σε μια πηγή η οποία από τότε ονομάστηκε «Τη Γαβρά το πεγάδ’». Στη συνέχεια, στην ίδια τοποθεσία έξω και λίγο δυτικά από το μετέπειτα χωριό, είχε χτίσει φρούριο πάνω σε βράχο στο οποίο έβρισκαν καταφύγιο πολλοί χριστιανοί φυγάδες.
Από τη ζωή της Άννας Κομνηνής - Ιδιαίτερη αναφορά στο Ωραιόκαστρον ή Κάστρεν Γουδουλάς
Μέρος πέμπτο. 
Το Κιουρτούν αποτελεί τμήμα της υποδιοίκησης Τορουλίου (Τορούλ) και είχε τα εξής χωριά ελληνικά αλλά και μικτά : Δέσμαινα, Σιμικλή, Γαργάαινα, Τσαερά, Σαρίμπαμπα, Αχτσιά, Μπέϊταλα. Τα χωριά αυτά βρίσκονταν επι του ποταμού Κιουρτούν που ήταν παραπόταμος του Χαρσιώτου (Κάνεως) στον οποίο χύνεται κοντά στο χωριό Τσαερά και περιλαμβάνονται μεταξύ των ορέων Αχίλμπαμπα και Άεν-Παύλου.