Εγώ εγρίλεψα τ’ ορμάν, κι έκοψα τα γιαρμάδες
κι’ εφόρτωσα ανάλαφρα κορτσόπα και νυφάδες
Κάθαν γιαρμάν κι΄έναν ευχ̌ήν κι΄αηγάπ’ς ομολογίας !
εφτάει ατα τ’ αρνίμ’ σ̌α̤λά̤κ’ και γίνταν τραγωδίας

Τη κόρ’τς τα φορτωδέματα, τα ξύλα μ’ αγκαλιά̤ζ’νε,
τα ξύλα μ’ κλαίν’ και τραγωδούν κι’ ατέν’ απονεγκάζ’νε
Τα σ̌α̤λά̤κα̤ χαλάγανε, κι η στίβα εκουρέφτεν
και το τραγώδ’ τ’ αηγάπης -ιμ’, ας’ ούλτς ξάν εκουσ̌έφτεν

Εχ̌ιόντσεν κι’ έψ̌αν το χωνόν κι’ έκαψαν τα γιαρμάδες
και το τραγώδ’ ξάν έκουγαν, κορτσόπα και νυφάδες

Λεξιλόγιο :
Χωνόν = η εστία, όθεν χωνεύονται τα ξύλα καιόμενα / αλλού χρησιμοποιείται με την σημασία του χωνευτηρίου και αλλού ως διάπυρος τέφρα.
Γριλεύω εκ του τουρκ, kirilmak = αφανίζω, καταστρέφω (λ.χ. : ο χάρον εργίλεψεν τ’ οσπίτ΄ν’ ατ’ & τον άρκον έστειλαν ατον ‘ς σα ξύλα κι’ εκείνος εργίλεψεν το όρος).
Ορμάν = δάσος
Γιαρμάδες = ξύλο διεσχισμένο από κορμό δέντρου
Σα̤λά̤κ’ - σ̌α̤λά̤κιν - σ̌ελέκ’ - σ̌α̤λα̤κόπον - σ̌ελεκόπον (ξένη λέξις) = φορτίον ξύλων ή χόρτων φερόμενον υπό ανθρώπου εις την ράχην του.
Φορτωδέματα = εξάρτημα γυναικείας χωρικής ενδυμασίας για το δέσιμο των χόρτων ή ξύλων του σ̌α̤λά̤κ’
Απονεγκάζ’νε = ξεκουράζουν
Εκουρέφτεν – κουρεύω & γουρεύω = εδώ σημαίνει στήθηκε-τοποθετήθηκε
Εκουσ̌έφτεν – αγνώστου ετύμου
Έψ̌αν = άναψαν

Πηγή : Φίλων Κτενίδης, Ποντιακή Εστία Τεύχος 27ον, Θεσσαλονίκη 1952

Το Δερέ Κιοϊ (Μέγα Ρεύμα = μεγάλο ρέμα) ήταν αμιγώς ελληνικό χωριό με σαράντα οικογένειες, υπαγόμενο στην επαρχία Κολωνίας του νομού Σεβάστειας. Είχε ένα τετρατάξιο ελληνικό σχολείο με εξήντα-εβδομήντα μαθητές στο οποίο δίδασκαν οι δάσκαλοι : Γεώργιος Φωτιάδης, Ιωάννης Μαυρίδης (ιερεύς), Παύλος Φωτιάδης και Ιορδάνης Περπερίδης (ιεροψάλτης).
Το χωριό είχε έναν ναό στην χάρη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου και τέσσερα παρεκκλήσια : της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Νικολάου, της Παναγίας και του Αγίου Δημητρίου, στα οποία λειτουργούσαν οι ιερείς : παπα Γιάννης Παπαδόπουλος, παπα Γιάννης Μαυρίδης, παπα Αβραάμ και παπα Κωνσταντίνος. Ο τελευταίος επέζησε της καταστροφής και ήρθε στην Ελλάδα.
Οι επιφανείς και προύχοντες του χωριού ήταν οι : Ηλίας Παπαδόπουλος (αρχιτέκτων), ο Γρηγόριος Γαϊτανίδης (αγρότης), ο Ευθύμιος Γαϊτανίδης (εργολάβος) και ο Βασίλειος Χριστοφορίδης (εργολάβος). Την μεγαλύτερη μόρφωση την διέθετε ο Ηλίας Παπαδόπουλος. Λυράρης του χωριού ήταν ο Γεώργιος Γαϊτανίδης. 

Μικρέ νυφίτσα φούμιξεν από τα πεθερ’κά τ’ς, ούτε ΄ς ση κυρού θέλ’ να πάη, ούτε ΄ς σα πεθερ’κά τ’ς.

Πάει όλο τον γιαλό γιαλόν, όλεν τον περιγιάλον, ευρίκ’ λαλάτσια̤ πλουμιστά κάθεται κά(τ) και παίζει
-Σίτ’ έπαιζεν, σίτ’ έκλαιεν, σίτ’ εψιλοτραγραγώδνεν :
“Χριστέ μ’ και να εβούρτσιζεν Πολιτειανόν καράβι(ν)
Να είχ̌εν χρυσά άρματα και πράσινα γελκιάνια
να είχ̌εν και τον ξένον μου απ’ έσ’ καραβοκύρη”
Τον λόγον ατς ‘κ̌’ επλέρωσεν καράβ’ εφανερώθεν.

Γεννήθηκα στο χωριό Σταυρί της επαρχίας Αργυρούπολης του νομού Τραπεζούντας στις 22 Δεκεμβρίου του 1903. Επρόκειτο για ένα αμιγώς Ελληνικό χωριό με διακόσια περίπου σπίτια στο οποίο όλοι οι κάτοικοι μιλούσαν την ποντιακή διάλεκτο. Το χωριό είχε πέντε ναούς, έναν σε κάθε μαχαλά :
Του Αγίου Θεοδώρου
Της Αγίας Τριάδας
Του Αγίου Βασιλείου
Του Αγίου Ιωάννη του Προδρόμου και
Των Αγίων Πέτρου και Παύλου.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο στο χωρίον Σταυρίν του Πόντου

Συχνά στην ποντιακή δημοτική παράδοση και ποίηση απαντώνται τρία πουλιά : το Τρυγόνι, το περιστέρι και ο αετός. Είναι τα αγαπημένα πουλιά των Ελλήνων Ποντίων. Ο αετός ή αητός ή αητέντς ή γάτζουρας εκπροσωπεί την ανδρεία, την τόλμη, την δύναμη και το μεγαλείο.  «Αητός επεριπέτανεν ψηλά ‘ς σα επουράνια̤»
Είναι ο ισχυρός βασιλιάς των αιθέρων. Τα παιδιά τον αγαπούσαν εξαιρετικά αλλά και τον φοβόντουσαν. Μόλις τον έβλεπαν να ζυγίζει μεγαλοπρεπώς τα φτερά του στα ύψη, άρχιζαν τις φωνές : «Αητόν ! Αητόν ! …ή…Γάτζουρα ! Γάτζουρα ! Εκχ̌ύεν η σ̌ουρβά σ’ κι εκάγαν τα πουλία σ’»

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο στον ανάποδο χορό Τέρς και το ομώνυμο τραγούδι της Τρυγώνας