Ο ζουρνάς των Ελλήνων του Πόντου
Εισήγηση Βασιλείου Β. Πολατίδη στο πρώτο συνέδριο για τα πνευστά του Πόντου το Σάββατο 21 Απριλίου 2018 στην Προσοτσάνη Δράμας με τίτλο : Ο ζουρνάς παρά τοις Έλλησιν του Πόντου. Παρακολουθείστε όλο το συνέδριο εδώ
«Πήγαινε στα δημοτικά τραγούδια, στην δημοτική τέχνη, στην χωριάτικη και την λαϊκή ζωή για να βρεις την γλώσσα και την ψυχή σου, και με αυτά τα εφόδια αν έχεις μέσα σου ορμή και φύσημα, θα πλάσεις ότι θέλεις, παράδοση και πολιτισμό και αλήθεια και φιλοσοφία (Ίων Δραγούμης)»
Η σημερινή μου εισήγηση έρχεται να απαντήσει στα ερωτήματα :
• Τι είναι ο ζουρνάς
• Από ποια υλικά κατασκευαζόταν
• Ποια είναι τα μέρη που τον αποτελούν
• Σε ποιες περιοχές παιζόταν
• Από ποιους παιζόταν και με ποιο τρόπο
• Ποιο είναι το εύρος του στη μουσική κλίμακα και τέλος
• Ποια ακριβώς ήταν η χρήση του
Το χωρίον Χάτς βρισκόταν ανατολικά της Τσιμεράς στην επαρχία της Χαλδίας του Πόντου στους πρόποδες του όρους της Ζύγανας, αποτελούμενο από τέσσερις ενορίες με συνολικά 83 οικογένειες. Αναλυτικά οι ενορίες ήταν : α) Ζουνάντων, με 20 οικογένειες, β) Βιαριανιάντων με 22 οικογένειες, γ) Βιαγιάντων ή Βιαλιάντων με 23 οικογένειες και δ) Λυπαρτάντων με 18 οικογένειες.
Το Καράκαγια ήταν ένα ελληνικό χωριό της επαρχίας Αργυρούπολης του νομού Τραπεζούντας. Είχε πενήντα ελληνικές οικογένειες και δύο εκκλησίες, του Αγίου Θεοδώρου και του Αγίου Γεωργίου. Είχε ακόμα και ένα παρεκκλήσι του Προφήτη Ηλία. Όλα τα παραπάνω προσκυνήματα τα λειτουργούσε ο μοναδικός εφημέριος του χωριού, ο παπα Γεώργιος. Το χωριό είχε τέσσερις μαχαλάδες με τις ονομασίες : Ουλού Γαλά Γενίκεη, Τεξενά, Κετσά Κιολσέ και Πιάκον.
Τα χωριά αυτά βρίσκονται ανατολικά του Καλοπόταμου σε απόσταση, η μεν Λαζού μίας ώρας ενώ η δε Κλητώ μίας ώρας πάνω απ’ τη Λαζού και στην περιφέρεια της επαρχία Ριζαίου (Ριζούντα). Αλλά επειδή τα χωριά αυτά γειτνιάζουν περισσότερο με την Όφη (Οφιούντα), σχεδόν αποτελούν ένα σύνολο μαζί με τα ελληνικά χωριά της Όφης.
Ο Τσαρσαμπάς(*) ήταν κωμόπολη νοτιοανατολικά της Αμισού (Σαμψούντας), που βρισκόταν σε απόσταση οκτώ ωρών απ’ αυτήν. Πλούσια και εύφορη, χτισμένη σε μεγάλη πεδιάδα, είχε περίπου χίλια διακόσια σπίτια από τα οποία τα διακόσια ήταν ελληνικά, τετρακόσια αρμένικα και εξακόσια τούρκικα. Μεταξύ αυτών των τριών κοινοτήτων ξεχώριζε η ελληνική παρά το γεγονός ότι ήταν αριθμητικά η μικρότερη. Η υπεροχή της εδραζόταν στην πνευματική ανάπτυξη και στην κοινωνική ευημερία, λόγω της φυσικής ευφυΐας των ελλήνων και των λοιπών εξόχων προτερημάτων τους με τα οποία ήταν προικισμένοι.
Σε απόσταση έξι ωρών απ’ τη θάλασσα, δίπλα στο δημόσιο δρόμο από Τραπεζούντα προς Ερζερούμ, υψώνεται το βουνό της Λιβεράς, ο Αέν Παύλος. Βουνό που στεφανώνει την αριστερή πλευρά του ποταμού Πυξίτη στη θέση Τσεβιζλήκ (Καρυαί). Το καταπράσινο αυτό βουνό αποτελεί πραγματικό στολίδι της Ματσούκας. Κάτω, στις ρίζες του βουνού κυλούν τα πλούσια νερά του Πυξίτη που με το μουγκρητό του, σκορπίζει μια χαλαρωτική μουσική στ’ αυτιά του ταξιδιώτη. Απέναντι του, η Σπέλια και το Χορτοκόπι με την αραιότερη βλάστηση και τις δύσβατες πλαγιές τους.