Την 30η Ιανουαρίου εκάστου έτους τιμάται η μνήμη των Αγίων Τριών Μεγάλων Ιεραρχών και Οικουμενικών διδασκάλων, Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου. Ο λαός του ονομάζει και "Τρείς Άρχοντες" και την ημέρα της μνήμης τους εορτάζουν ο Αρχοντής και η Αρχόντω (Αρχοντούλα).

Παρακολουθείστε το βίντεο μας που αφορά στην τιμή και τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών στον Πόντο

Έτσι ονομάζονταν οι υπεύθυνοι προϊστάμενοι των μεταλλείων στις μεταλλευτικές περιοχές της Αργυρούπολης, Κρώμνης, Σαντάςς και Σταυρίν. Είχαν πλεονεκτήματα ειδικής προστασίας από το τουρκικό κράτος επειδή αποτελούσαν σπουδαιότατο φορέα πλούτου. Τα πλεονεκτήματα αυτά είχαν την προστασία του νόμου και του εκάστοτε Εμίνη (διοικητή της περιοχής). Σημαντικό προς αναφορά είναι το γεγονός ότι ενώ η διοίκηση της περιοχής ήταν δικαιοδοσίας του Εμίνη, η διοίκηση των μεταλλείων ήταν υπόθεση των αρχιμεταλλουργών δηλαδή των χριστιανών. Οι οικογένειες των αρχιμεταλλουργών πάντα ξεχώριζαν και κατείχαν κληρονομικά το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων. Η Μητρόπολη Χαλδίας είχε γίνει εστία ομαδικών αναχωρήσεων προς το εσωτερικό της Μ. Ασίας και τον Καύκασο, Σιεμπίνκαραχισάρ – Ακ Ντάγ – Μερζεφούντα – Περεκετλή – Βουλγάρ – Σις Χατσήκιοϊ – Θεοδοσιούπολη – Κάρς – Βατούμ – Τιφλίδα – Μεσοποταμία – Συρία κ.α.

Δείτε το βίντεο για το Κιμίς - Γκιουμούς Μαδέν

Μετά την ανακωχή, όσοι Έλληνες είχαν καταφύγει στη Ρωσία άρχισαν να επιστρέφουν με ατμόπλοια που είχε επιτάξει η Ελληνική κυβέρνηση. Από το Σοχούμι αλλά και άλλα λιμάνια άρχισε να επιστρέφει ο Ποντιακός Ελληνισμός στις κοιτίδες του. Ο Ελληνισμός αυτός που εκδιώχθηκε με τους διωγμούς από τα χωριά και τις πόλεις όπου γεννήθηκε και έζησε. Η τουρκική κυβέρνηση όμως άρχισε να ταράζεται και να ανησυχεί καθώς έβλεπε την Ευρωπαϊκή κίνηση των Ελλήνων Ποντίων για την απελευθέρωση του Πόντου αφενός, και αφετέρου την κατά κύματα επιστροφή των προσφύγων στην πατρίδα τους. Οι τουρκικές λιμενικές αρχές άρχισαν να προφασίζονται διάφορες δυσκολίες για να απαγορεύουν την παλιννόστηση των Ελλήνων του Πόντου.

Πεντακόσια χρόνια δουλείας του έθνους κάτω από τον απηνέστερο ζυγό των τούρκων, δεν έχει να παρουσιάσει θλιβερότερη σελίδα από εκείνη την οποία αφήνει η αιματοβαμμένη εποχή του οσμάν αγά. Καμία αναλογία δε μπορεί να γίνει για τη θεομηνία με τις περιοδικές σφαγές τις οποίες από καιρού εις καιρόν εφάρμοζαν οι τουρκικές κυβερνήσεις κατά των χριστιανών. Είναι αλήθεια ότι οι τούρκοι προχωρούν σε διωγμούς πάντα με υποδείξεις των κυβερνήσεων τους, τις οποίες τις εφαρμόζουν με σύστημα και σχέδιο.

Κουνάκας - 'Ανω Ματσούκα (Τραπεζούντας)

Άγιος  Βασίλης έρχεται απο την Καισαρεία, 
βαστά εικόνα και χαρτίν, χαρτίν και καλαμάριν, 
το καλαμάριν έγραφε και το χαρτί μιλούσε:
Βασίλη απόθεν έρχεσαι κι' απόθεν κατεβαίνεις;