Ηχητικό ιστορικό ντοκουμέντο από καταγραφή του αείμνηστου Στάθη Ευσταθιάδη. Παίζει λύρα και τραγουδά ο αείμνηστος και αξεπέραστα γνήσιος και αυθεντικός λαϊκός καλλιτέχνης Χρήστος Αιβαζίδης (Αϊβάζ). Ο Στάθης Ευσταθιάδης είχε πει ότι ο Αϊβάζ εντυπωσίαζε κάθε φορά όχι μόνο με το παίξιμο, όχι μόνο με το μελωδικό του τραγούδι, αλλά και με το πανηγυρικό ύφος και τον τρόπο του, στην απόδοση των παραδοσιακών τραγουδιών. 

Αγγέλ' '(ε)ξέβαν 'ς σην απαντή σ' θα φέρ'νε 'σε τη λύρα σ', εσύ θα παίεις και τραγωδείς κι' εκείν' θα κλαίν' τη μοίρα σ'

Αναθεμά αϊ γιάβρι μ' τα μακρά, όθεν 'κ̌ι' πάει λαλία.....

Δείτε το σχετικό βίντεο και ακούστε τον Χρήστο Αϊβαζίδη σε μια ιστορική ηχογράφηση του Στάθη Ευσταθιάδη

Το καρδόπο μ' αϊ γεραλήν, αν κλαίω θα ματούται, άμον τη λάμπας το γυαλί, απάν' αν κρού(ει)ς τσακούται

Φωνή Στάθη Ευσταθιάδη : Ε μαύρε Αϊβάζ'...χωρίς εσέν' κλεμένα τα χαράντας, άχαρα τα φαγοπότια̤

Ο Χρήστος Αϊβαζίδης ανήκει στην 2η ομάδα λαϊκών καλλιτεχνών σύμφωνα με την κατηγοριοποίηση του κ.Στάθη Ευσταθιάδη. Αναφέρει σχετικά -μεταξύ άλλων- για την δεύτερη αυτή ομάδα των λαϊκών καλλιτεχνών : "Αυθεντικοί εκφραστές του συναισθηματικού κόσμου του ποντιακού λαού, γίνονται υπέροχοι λειτουργοί στο ναό της ποντιακής μούσας. Ανασταίνουν με τις νότες τους κάθε ώρα και στιγμή, τις αλησμόνητες πατρίδες, διαλαλώντας τη δόξα και τις ομορφιές του παρελθόντος".

Σας προτείνουμε επίσης να επισκεφθείτε το ακόλουθο link ώστε να διαβάσετε πολλά λαογραφικά στοιχεία για τα χωρία Κιθάραινα και Αργαλί της Τραπεζούντας : http://www.kotsari.com/pontos/poleis-oikismoi-xoria-perioxes-toponimia-tou-pontou/385-argali-kitharaina-simoxoria-trapezountas

Είναι γνωστό τοις πάσι ότι το τραγούδι του Καπιτάν Ευκλείδη είναι μια μελωδία που εμπνεύστηκε ο μεγάλος Σανταίος λυράρης Ιωάννης Τσορτανίδης (Τσιορτάντς), ο οποίος γεννήθηκε στη Σαντά του Πόντου στα 1900 και πέθανε στη Νέα Σάντα Κιλκίς. Οι στίχοι του τραγουδιού, το οποίο κινείται ανάμεσα στο έπος και την ελεγεία, είναι επίσης δικοί του.

Δείτε το βίντεο με το τραγούδι του καπετάνιου Ευκλείδη Κουρτίδη

Την 30η Ιανουαρίου εκάστου έτους τιμάται η μνήμη των Αγίων Τριών Μεγάλων Ιεραρχών και Οικουμενικών διδασκάλων, Βασιλείου του Μεγάλου, Ιωάννου του Χρυσοστόμου και Γρηγορίου του Θεολόγου. Ο λαός του ονομάζει και "Τρείς Άρχοντες" και την ημέρα της μνήμης τους εορτάζουν ο Αρχοντής και η Αρχόντω (Αρχοντούλα).

Παρακολουθείστε το βίντεο μας που αφορά στην τιμή και τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών στον Πόντο

Έτσι ονομάζονταν οι υπεύθυνοι προϊστάμενοι των μεταλλείων στις μεταλλευτικές περιοχές της Αργυρούπολης, Κρώμνης, Σαντάςς και Σταυρίν. Είχαν πλεονεκτήματα ειδικής προστασίας από το τουρκικό κράτος επειδή αποτελούσαν σπουδαιότατο φορέα πλούτου. Τα πλεονεκτήματα αυτά είχαν την προστασία του νόμου και του εκάστοτε Εμίνη (διοικητή της περιοχής). Σημαντικό προς αναφορά είναι το γεγονός ότι ενώ η διοίκηση της περιοχής ήταν δικαιοδοσίας του Εμίνη, η διοίκηση των μεταλλείων ήταν υπόθεση των αρχιμεταλλουργών δηλαδή των χριστιανών. Οι οικογένειες των αρχιμεταλλουργών πάντα ξεχώριζαν και κατείχαν κληρονομικά το δικαίωμα εκμετάλλευσης των μεταλλείων. Η Μητρόπολη Χαλδίας είχε γίνει εστία ομαδικών αναχωρήσεων προς το εσωτερικό της Μ. Ασίας και τον Καύκασο, Σιεμπίνκαραχισάρ – Ακ Ντάγ – Μερζεφούντα – Περεκετλή – Βουλγάρ – Σις Χατσήκιοϊ – Θεοδοσιούπολη – Κάρς – Βατούμ – Τιφλίδα – Μεσοποταμία – Συρία κ.α.

Δείτε το βίντεο για το Κιμίς - Γκιουμούς Μαδέν

Μετά την ανακωχή, όσοι Έλληνες είχαν καταφύγει στη Ρωσία άρχισαν να επιστρέφουν με ατμόπλοια που είχε επιτάξει η Ελληνική κυβέρνηση. Από το Σοχούμι αλλά και άλλα λιμάνια άρχισε να επιστρέφει ο Ποντιακός Ελληνισμός στις κοιτίδες του. Ο Ελληνισμός αυτός που εκδιώχθηκε με τους διωγμούς από τα χωριά και τις πόλεις όπου γεννήθηκε και έζησε. Η τουρκική κυβέρνηση όμως άρχισε να ταράζεται και να ανησυχεί καθώς έβλεπε την Ευρωπαϊκή κίνηση των Ελλήνων Ποντίων για την απελευθέρωση του Πόντου αφενός, και αφετέρου την κατά κύματα επιστροφή των προσφύγων στην πατρίδα τους. Οι τουρκικές λιμενικές αρχές άρχισαν να προφασίζονται διάφορες δυσκολίες για να απαγορεύουν την παλιννόστηση των Ελλήνων του Πόντου.