Πόθεν η ονομασία Σουμελά (Παναγία) - Γλωσσολογικά Πόντου

Διάβασα κάποτε σε ένα βιβλίο, μια ιστορία για την υπερκείμενη της Τραπεζούντας Ιερά Μονή της Παναγίας στο όρος Μελά που τιμά την κυρία Θεοτόκο, ότι η προσφώνηση “Σουμελά” παράγεται απ’ το τροπάριο “Ω σύ Μελά”. Ας αναλύσουμε τα δεδομένα. Το άρθρο (του), αρτικόν (τ) στο Ποντιακό ιδίωμα εξομοιώνεται με το τελικό (ς) των προθέσεων (‘ς=εις) που σημαίνει (ας) όπως και το της ευθείας ή πλάγιας ερωτηματικής ‘σσου = εις του, ‘σσόν = εις τον, ασσόν = εκ τον, ασσήν = εκ την (σύνταξη που απαντάται ήδη και στους Βυζαντινούς), ασσού = εκ του, ασσίναν = εκ τίνα, ασσίνος = εκ τίνος (όπως και το ασσού), ασσό = εκ το, εξ ου και το ‘σσίναν = εις τίνα, ‘σσίνος = εκ τίνος.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μου βίντεο

Παραδείγματα τέτοιας εξομοίωσης υπάρχουν πλείστα όσα στην αρχαία ελληνική : ξέννος = ξείνος = ξένιος (αντί του ξένφος), σκοτεινός (εξ ου το δικό μας σκοτιννα̤σέα = σκοτένιος, εξ ου το κοινό σε όλους σκοτεινός. Φαεννός = φαένιος, εξ ου φαεινός αλλά και το στερρά = στεριά, γέννα – γένια, βορράς = βοριάς, άλλος = άλιος (λατινικά alius), πολλός = πολφός, όλλυμι = όλνυμι κτλ. Το δε στερεά στο ποντιακό ιδίωμα = στερέα, γενεά, αλέως, αλέον (κακώς και εσφαλμένα διπλογράφονται (στερρέα-γεννέα-αλλέως-αλλέον), απλογραφούνται διότι το ενσωματωμένο σύμφωνο f με την εξομοίωση τράπηκε σε (ε) όπως : μηλέα, συκέα, στρωματαρέα, υγρασέα κτλ.  Λανθασμένα λοιπόν αναφέρεται στις γραμματικές ότι ο βορράς προήλθε απ την συναίρεση του βορέας αλλά κατά το ορθόν και τα δύο προήλθαν απ' το βοριάς με την τροπή του (ιώτ) σε (ε) και μετά την αφομοίωση αυτό γράφεται με δύο -ρ- ενώ εκείνο με ένα. Κατ’ άλλους το προηγούμενο εξομοιώνεται με το επόμενο όπως καδ-δύναμιν, ποτ-τον = προς τον, καπ-φάλαρα(*) αντί καφ-φάλαρα = κατά φάλαρα κτλ.
Όταν λοιπόν λέμε : “θα πάγω ‘σσου (αλλά και ΄σσοι) Παύλου τωσπίτιν”, όπως και το : “θα ‘πάγω ‘σσου (‘σσοι) Μελά την Παναγία”, λόγω της συνήχησης προέκυψε το Σουμελά ή και Σοιμελά Παναγία. Απ' το όνομα Σουμελά ή και Σοιμελά πλάστηκε το θηλυκό κύριο Σουμελά αλλά όχι απ' το Σεμέλη όπως θα μπορούσε κάποιος να εικάσει και επίσης απ' το  όνομα Σουμελά και Σοιμελά παράγονται τα : Σουμελίτας, Σοιμελίτας, Σουμελίτες, Σοιμελίτες, Σουμελίτης, Σοιμελίτης. Όχι σπάνια θα δούμε να σχηματίζονται κύρια ομόματα όπως το Αθήναιος, Ίταλος, Γαλιλαίος (ενώ σωστότερο θα ήταν το Γαλίλαιος, Αθηναία, καθώς με την έκπτωση του –ι- όπως και το Ερμέας–Ερμής απ το Ερμείας και απ' την συναίρεση Αθηνάα με τη συγκοπή του -α- προκύπτει το επικόν Αθήνη. Κυρίως δε το Αθηναία–Αθηνάα–Αθηνά, Αθήνη δεν ήταν το κύριο όνομα της θεάς των Αθηνών αλλά επίθετο που δήλωνε την καταγωγή όπως ο Αθηναίος = κάτοικος των Αθηνών αλλά η θεά Αθηνά λόγω σεβασμού δεν εκλήθη Αθηναία καθώς το επίθετο της Παλλάδας ήταν γυνή Αττική ή και Αθηναϊς.    Ένα σπάνιο εύρημα (Υπόμνημα) Εις την άχραντον εικόνα της Παναγίας Σουμελά - Παρακολουθείστε το βίντεο

Λεξιλόγιο :  (*)φάλᾰρα[ᾰ], τά (φάλος)• I. κοσμήματα στις άκρες της περικεφαλαίας στα οποία δένονταν οι ιμάντες που περνούσαν από το σαγόνι, σε Ομήρ. Ιλ.• ενικ., φάλαρον τιάρας, μέρος της περικεφαλαίας των παλιών Περσών βασιλιάδων, σε Αισχύλ. II. κοσμήματα ή χαλινάρια από μέταλλο, που χρησιμοποιούνταν για να καλύψουν τις γνάθους των αλόγων, Λατ. phalĕrae, σε Ηρόδ., Σοφ. κ.λπ.

Αναδημοσίευση απ το περιοδικόν Εύξεινος Πόντος του 1881.  Πηγή : Ποντιακή Εστία Τεύχος 30-31 Ι.Κ. Βαλαβάνης

Η Ιερά Εικόνα της Παναγίας Σουμελά στον Πόντο. Παρακολουθείστε το βίντεο