Η κάτα και ο πεντικόν. Δύο Ποντιακοί Μύθοι του Αlbert Thumb. Τσερακμάν Αμισού Πόντου

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Γλώσσα

“Η κάτα και ο πεντικόν” / Πάνου Ηλιάδη / Δύο Ποντιακοί Μύθοι του Αlbert Thumb / Από το χωρίον Τσ̆ερακμάν ανατολικά της Σαμψούντας Αμισού” του Πόντου. Στο εγχειρίδιο της νεοελληνικής γλώσσας του Γερμανού γλωσσολόγου Albert Thumb (1865-1915), στη δεύτερη έκδοση του 1910, ανάμεσα σε άλλα διαλεκτικά κείμενα της νεοελληνικής υπάρχουν και τρείς ποντιακοί μύθοι. Του σημαντικού αυτού έργου υπάρχουν δύο μεταφράσεις στα αγγλικά.

Η πρώτη το 1912 στο Εδιμβούργο και η δεύτερη στο 1964 στο Σικάγο των ΗΠΑ από τον S. Angus με τον τίτλο : A handbook of the modern Greek Language. Η κάτα και ο πεντικόν - παρακολουθείστε το σχετικό βίντεοΣτην τελευταία αυτή έκδοση γίνονται οι παρακάτω παραπομπές. Τον πρώτο από τους τρείς μύθους, παρέλαβε αυτούσιο ο συγγραφέας από το περιοδικό του περίφημου ελληνικού φιλολογικού συλλόγου Κωνσταντινουπόλεως (τόμος ΙΔ’ Κωνσταντινούπολις 1881, σελ΄291) και είναι από τη συλλογή του Ιωάννη Βαλαβάνη. Οι άλλοι δύο μύθοι είναι από προσωπική συλλογή του συγγραφέα. Η καταγραφή έγινε σύμφωνα με τον συγγραφέα, το 1909 από τον ίδιο. Ο πρώτος μύθος προέρχεται από το χωριό Τσ̆ερακμάν ανατολικά της Σαμψούντας (Αμισού). Ας δούμε τον πρώτο μύθο που επιγράφεται "Η κάτα και ο πεντικόν" δηλαδή: Η γάτα και ο ποντικός.
Έναν ημέραν είς γοτσ̆αμάνενα κάτα πιάν είναν πεντικόν και λέ ατόν : “ογώ άρτουκ εγέρασα, σα σουμά χά πώγω σον άν τάφον, αθερρώ, όλα̤ τα πεντικάρα̤ πα απ’ έναν δύο φοράς εφοόρτζ’ ατα.
“Ογώ άρτουκ μετ’ όλα̤ τα χαϊβάνα̤ χαλασ̆εύω, δά̤βα, πέ όλα̤ τα πεντικάρα̤ ας έρχουνταν και μετ’ εείνα πα χαλασ̆εύω”. Ο πεντικόν πάει και λέ ατα σ’ άλλα τα πεντικάρα̤. Τ’ άλλα τα πεντικάρα̤ άμον τ’ έκ’σαν ατα, εχάραν και εχαζουρλαεύταν να πάνε. Ατότε έναν τρανόν πεντικάρ έρται και λέ ατα : “ελάτε ! μη πάτε ! τσ̆ίγκι αδά έναν τουζάχ έν’” Κανείς ‘κ̆’ έκ’σεν α και όλα̤ ‘πήγαν. Η γοτσ̆αμάνενα η κάτα μάχσος ένοιξεν έναν τρυπίν κι εκάτζεν σην οτάν απέσ’. Έρθαν όλα̤ τα πεντικάρα̤ κι εσειραλαεύταν σ’ έναν σειράν. Ατότε εσκώθεν η κάτα, οροκλωϊστεν ολίγον και μετ’ έναν δύο λόγι͜α άμον βασ͜ιέτα̤ έρθεν σο τρυπίν κεικά και λέει : “γι͜α ελάτε, ας τερούμε ποίος αποπέσ’ εσουν, σιτά̤ έστεκεν τι σακκί το στόμαν, ετρύπεσεν τον κώλον αχτε και έκ’σεν το πρίντς ;” Και ένα δύο άλλα αείκα άμον το είπεν κι ύστερα, εσκάλωσεν να φουρκίζ’ και τρώ͜ει ατά.

Λεξιλόγιο:
• Είς = μία
• γοτσ̆αμάνενα κάτα = γριά γάτα
• άρτουκ = πιά
• πώγω = πηγαίνω – οδεύω
• άν τάφον = άγιον Τάφο = αγίους τόπους = πεθαίνω
• αθερρώ = νομίζω
• εφοόρτζ’ ατα = τα φοβέρισα
• πεντικάρα̤ = ποντικούς
• χαϊβάνα̤ = ζώα
• χαλασ̆εύω / καλατζεύω = μιλάω
• εχαζουρλαεύταν (χαζούρ, τουρκική λέξη = έτοιμο- ετοιμάζομαι)
• τουζάχ = παγίδα
• μάχσος = επίτηδες
• εσειραλαεύταν = μπήκαν στη σειρά
• οροκλωϊστεν = γυροφέρνει - κάνει γύρω
• βασ͜ιέτα̤ = συμβουλές
• έκ’σεν = έχυσε (εκ του εκχύω)
• πρίντς = ρύζι
• εσκάλωσεν = ξεκίνησε – άρχισε
• φουρκίζ’ = πνίγει