Το γλωσσικό ιδίωμα της Σαντάς του Πόντου
Η διάλεκτος του Πόντου και ιδιαίτερα της Σαντάς, είναι μια από τις χαρακτηριστικότερες ελληνικές διαλέκτους. Σώζει τον μεσαιωνικό, τον βυζαντινό χαρακτήρα της, με πολλούς γλωσσικούς και γραμματικούς τύπους και λέξεις αρχαϊκές, ακόμα δε και ομηρικές.
Οι έλληνες του Πόντου δεν ακολούθησαν την γλωσσική εξέλιξη των ασπροθαλασσιτών (ελλήνων του Αιγαίου πελάγους – ak deniz στα τουρκικά είναι το Αιγαίον πέλαγος/ άσπρη-λευκή θάλασσα, σε αντιδιαστολή με το kara deniz που είναι η μαύρη θάλασσα. Ως γνωστόν τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα (βοράς-νότος-ανατολή-δύση) ορίζονται απ’ τους τούρκους με χρώματα). Ο βοράς με το μαύρο χρώμα, ο νότος με το ερυθρό, η ανατολή με το μπλε-ουράνιο ή ουρανί και η δύση με το λευκό. Απομονωμένοι λοιπόν οι έλληνες του Πόντου στην Νοτιοανατολική άκρη της Μαύρης θάλασσας, διατήρησαν την απήχηση της βυζαντινής λαλιάς και είναι η γλώσσα τους ένας σύνδεσμος γλωσσικός, ένας συνδετικός κρίκος των αρχαίων αλλά και των νέων χρόνων.
Στην μακραίωνη ιστορία της Ελληνικής γλώσσας πολλές λέξεις επι αρκετούς αιώνες έπαυσαν να υπάρχουν στα γραπτά μνημεία και ως εκ τούτου θεωρήθηκαν απηρχαιωμένες και άχρηστες. Η λεπτομερής όμως έρευνα του νεοελληνικού διαλεκτικού υλικού, πολλάκις παρέχει την διαπίστωση της υπάρξεως κατά τόπους και σήμερον των λέξεων μετά των σημασιών αυτών όπως αρχικά συναντώνται στον Όμηρο, ή εν στην μετά ταύτα αρχαία ή μεταγενέστερα ή και στην μεσαιωνική ημών γραμματεία. Ελέγχεται δε ούτω δια των ελληνικών διαλέκτων η συνέχεια της ζωής και των σημασιών μιας λέξεως, διορθώνεται ενίοτε και αυτή η λέξις και διασαφηνίζεται η άπαξ διασωθείσα δια της γραπτής παραδόσεως σημασία της. Καθίσταται λοιπόν σαφές ότι μόνο δια της συνεξετάσεως πάσης της γραπτής και πάσης της προφορικής παραδόσεως επιτυγχάνομαι την επιστημονική έρευνα και γνώση της γλώσσης ημών και ότι, «ορμώμενοι από της αρχαίας, θα δυνηθώμεν και τα του πολλαχώς σκοτεινού έτι μέσου αιώνος να διαφωτίσουμε και τα αρχαία δια των νέων και τα νέα δια των αρχαίων επιστημονικώς να νοήσωμεν και καθόλου τα μέρη εν τω φωτί του όλου σαφέστερον να ίδωμεν».
Ο Άιον εμουν.
Η Γαϊτέ και ο χορόν Σαρούγουζ
Δίστιχο
