Ο Δικέφαλος αετός του Ιερού Ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος στα Κοτύωρα του Πόντου

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Ιστορία

Η αποπεράτωση του Ιερού Ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος στα Κοτύωρα συντελέστηκε το 1902 με 1903. Έως τότε οι κάτοικοι της ομώνυμης ενορίας εκκλησιάζονταν σε πολύ χαμηλότερη και φτωχική εκκλησία, χτισμένη πρόχειρα απ τους πρώτους οικιστές του τόπου, άποικους απ’ την Αργυρούπολη και την περιφέρεια της μετά το 1765. Ο εορτασμός της Υπαπαντής του Σωτήρος Χριστού στον Πόντο

Ο ναός χτίστηκε σύμφωνα με το σχέδιο του ναού της Αγίας Τριάδος της Αμισού. Επιβλητικός σε εμφάνιση με τις πελεκητές πέτρες των τοίχων, με τον ψηλό τρούλο και το κωδωνοστάσιο, δέσποζε πάνω στη βραχώδη παραλία απ’ όπου τον προστάτευε πανύψηλος τοίχος που περιλάμβανε και τον αυλόγυρο της Ψωμιάδειου Σχολής, ενώ στα δυτικά του είχε τον δημόσιο δρόμο των Κοτυώρων. Η ανέγερση είχε αρχίσει το 1885 περίπου και κράτησε πολύ καιρό. Χτίστηκε με αλλεπάλληλους εράνους μεταξύ των λίγων πλουσίων αλλά και με τις φτωχικές κατ’ επανάληψη εισφορές των οικιστών της περιοχής. Στο χτίσιμο προσφέρθηκε η προσωπική εργασία των απλών ανθρώπων για την μεταφορά της πέτρας απ’ το λατομείο του τόπου, καθώς επίσης και ασβέστη και άμμου. Αφηγείται ο συγγραφέας του παρόντος: “…θυμάμαι, σαν σήμερα, τον γιγαντόσωμο άντρα, τον Τάσο Καπαλού που μετέφερε τις Κυριακές και γιορτές, απ’ το τελωνείο, στην πλάτη του, ως προσωπική προσφορά εργασίας, βαρύτατες πλάκες από μαλακές πελεκητές πέτρες της Οινόης για το στρώσιμο το δαπέδου της εκκλησίας”. Σε αυτό το σημείο αξίζει να σημειωθεί ότι οι πρώτοι έλληνες Αργυρουπολίτες άποικοι ήταν φτωχοί. Εγκαταστάθηκαν και ίδρυσαν την ελληνική συνοικία απ’ το 1765 ως το 1860. Παρά τη μεγάλη δραστηριότητα τους, έπρεπε να αντιπαλέψουν με τις μύριες δυσκολίες, να δημιουργήσουν πόρους για την προαγωγή της οικονομίας. Οι τούρκοι που είχαν εγκατασταθεί απ’ το 1400 περίπου στα υψώματα του “Μπουτζάκ” του κόλπου δηλαδή των αρχαίων Κοτυώρων, αμέσως ανατολικότερα από την πολύ κατοπινή ενορία της Υπαπαντής, στους τέσσερις αιώνες που ζούσαν εκεί ως επίγονοι κατά τω πλείστο διοικητικών και στρατιωτικών υπαλλήλων αλλά και γαιοκτητών, δεν είχαν αναπτύξει ούτε κατά ελάχιστο τις άφθονες πλουτοπαραγωγικές πηγές του τόπου. Ούτε αγορά δεν είχαν καλά-καλά. Οι τούρκοι των περιχώρων εως και την εγκατάσταση των δικών μας στην περιοχή, κατέβαιναν κάθε Τετάρτη στην κώμη Εσκή-παζάρ απόσταση μιάμισης ώρα με τα πόδια νοτιότερα απ την πολίχνη της Ορτού για ανταλλαγή προϊόντων. Οι πρόκριτοι του τόπου και η ιδρυτική επιτροπή (ίσως οι πλέον εγγράμματοι και νεότεροι μεταξύ τους) έκριναν ότι ήταν ταιριαστό να εντοιχίσουν στην εξωτερική όψη του δυτικού τοίχου τον δικέφαλο αετό με τα καστανά φτερά του, σκαλιστό πάνω σε μαλακή πέτρα. Αντιρρήσεις πολλές δεν χωρούσαν. Ο δικέφαλος αετός ήταν και εκκλησιαστικό μας σύμβολο, απεικονιζόμενο ανάγλυφο ή γλυπτό σε τόσα αντικείμενα της ορθοδόξου εκκλησίας που την προστάτευαν τα προνόμια. Κι έτσι η σκέψη έγινε πραγματικότητα. Οι Έλληνες του τόπου, περπατώντας στο δημόσιο δρόμο καθώς σχημάτιζαν το σημείου του σταυρού στο σώμα τους, είχαν την ευκαιρία να βλέπουν στο δυτικό τοίχο με κρυφό καμάρι τον μεγαλόπρεπο δικέφαλο, το έμβλημα της Εκκλησιαστικής τους Εθναρχίας. Οι τούρκοι συντοπίτες τους, ούτε συζήτησαν καν το θέμα, ούτε φάνηκαν να δίνουν καμία σημασία, άλλοι από άγνοια και άλλοι από πολιτική περίσκεψη καθώς η σκιά του σουλτάνου Χαμίτ Β΄ προστάτη των Ελλήνων, πλανιόταν πάνω απ’ τα κεφάλια ους. Προστασία από αναγκαιότητα και σκοπιμότητα. Πέρασαν λοιπόν 2-3 χρόνια. Κάποτε το 1905 ήρθε κι εγκαταστάθηκε στα Κοτύωρα ένας τούρκος φαρμακοποιός για τον οποίο έλεγαν ότι ήταν απ’ την Θεσσαλονίκη. Η Θεσσαλονίκη τότε αποτελούσε το κέντρο των πολιτικών ραδιουργιών και μηχαρορραφιών των νεοτούρκων που μεταξύ τους σιγόβραζε η επανάσταση εναντίον του καθεστώτος του Χαμίτ Β’, και ιδιαίτερα ο ακοίμητος πόθος για την εξόντωση των αλλοφύλων της επικράτειας. Στη θέα του δικέφαλου αετού, ο τούρκος φαρμακοποιός ερεθίστηκε. Αρχικά δεν είπε τίποτα. Παράγγειλε και του έφτιαξαν μια ξύλινη σκάλα, υπολογισμένη στο ύψος του δικέφαλου αετού κι ένα πρωινό τη μετέφερε με χαμάλη στον περίβολο της Υπαπαντής, την έστησε, ανέβηκε αυτοπροσώπως. Με ένα σφυρί άρχισε να τον καταστρέφει κάνοντας τον συντρίμμια. Κατέβηκε ανενόχλητος τη σκάλα, τη φόρτωσε στον χαμάλη και επέστρεψε στην φαρμακείο του. Δημόσια συζήτηση δεν επακολούθησε μεταξύ των τούρκων συμπολιτών. Ο Δικέφαλος αετός του Ιερού Ναού της Υπαπαντής του Σωτήρος στα Κοτύωρα του Πόντου Οι Ρωμιοί τρομαγμένοι δέχτηκαν την ιεροσυλία. Την εξέλαβαν ως μια θαμπή όχι ξεκάθαρη αόριστη απειλή, της οποίας τα επακόλουθα δεν μπορούσαν να προκαθορίσουν. Γέμισαν τις λακκούβες που προέκυψαν στον τοίχο και άφωνοι περίμεναν κάποια άλλη αδόκητη απειλή μέσα στην αίθρια Χαμιτική εποχή. Αλήθεια ! Πότε ο ραγιάς ένιωσε σίγουρο το κεφάλι πάνω στις πλάτες του; Ο καιρός πέρασε και το επεισόδιο κύλησε στη λησμονιά. Όμως εκείνη η συντριβή του δικέφαλου αετού στάθηκε προάγγελος και κάκιστος οιωνός για τα Κοτύωρα και είχε πρωταγωνιστή εκείνον τον δόλιο και πανούργο, τον φανατικό και μανιακό νεότουρκο φαρμακοποιό. Σύντομα, μετά από τρία χρόνια με την νεοτουρκική επικράτηση το 1908, επακολούθησαν ραγδαία γεγονότα, αρχικά συσκοτισμένα περίτεχνα ώστε στη συνέχεια να βάλουν - με την ευκαιρία του πρώτου παγκοσμίου πολέμου – τη σφραγίδα της οριστικής εξολόθρευσης των ελληνικών πατρίδων της Μικράς Ασίας, της Θράκης, του Πόντου και της τρισχιλιόχρονης ιστορίας τους. Τις λεπτομέρειες της συντριβής του δικέφαλου αετού (την αρχή των ωδίνων) τις αφηγήθηκε στον συγγραφέα του παρόντος άρθρου Ι.Σαλτσή, ο συμπατριώτης του Παναγιώτης Φυτανίδης 86 ετών τότε που εργάστηκε ως χτίστης στην ανέγερση του Ι.Ναού της Υπαπαντής, ήδη κάτοικος Θεσσαλονίκη, οδός Λόϋδ Τζώρτς αριθ, 25.