Ο Ακρίτης του Πόντου, ο Ακρίτας φύλακας των άκρων του Βυζαντινού Κράτους
Στα βυζαντινά χρόνια λεγόταν Ακρίτης, λέξη που παράγεται από τα «άκρα = σύνορα». Πρόκειται για μεταφορά από τη λατινική (Limit up = σύνορο), λιμιταναίος ή λιμιτάνεος. Σήμαινε, τον φύλακα των συνόρων της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας.
Για πρώτη φορά ο όρος «Ακρίτας» μνημονεύεται από τον Αυτοκράτορα/συγγραφέα Κωνσταντίνο Ζ' τον Πορφυρογέννητο. Επίσης αναφέρεται στα έργα: «Περί παραδρομής πολέμου», «Στρατηγικόν του Κεκαυμένου», από τον Μιχαήλ Ατταλειάτη, και τέλος από τον Θεόδωρο Πτωχοπρόδρομο. Σημαντικότατη αναφορά στον όρο έχουμε και από το έπος του Βασίλειου Διγενή Ακρίτα. Όπως αναφέρω παραπάνω ο όρος έλκει την καταγωγή του από τα λατινικά limitaneus miles, εννοώντας τον στρατιώτη που ορίστηκε να φυλάει τα όρια του κράτους. Ο Κωνσταντίνος Ζ' Πορφυρογέννητος αναφέρει ότι όταν ο Αυτοκράτορας επισκεπτόταν ερημικά και απομακρυσμένα σημεία του κράτους, δεν έπαιρνε μαζί του άλλη συνοδεία εκτός από αυτήν που όριζε ο Δρουγγάριος της Βίγλης. Προπορευόταν από την βασιλική συνοδεία στρατιωτικό απόσπασμα και ένα άλλο ακολουθούσε σαν οπισθοφυλακή. Την οπισθοφυλακή αποτελούσαν Φ' (500) ακρίτες, άνδρες οπλισμένοι. Οι ακρίτες εμφανίζονται τη εποχή της Ρωμαϊκής Αυτοκρατορίας, όταν δημιουργούνται μόνιμα στρατόπεδα ή φρούρια στις ακριτικές περιοχές του κράτους. Οι στρατιώτες αυτοί ονομάζονταν limitanei, riparienses, castellani (εάν έμεναν σε καστέλια/κάστρα). Στους Λιμιτανέους παραχωρούνταν γαίες, οι λεγόμενες Teritoria ή Locae Castellorum, με αποτέλεσμα να σχηματίζονταν συχνά ολόκληρες αποικίες στα ακραία όρια της Αυτοκρατορίας. Οι στρατιώτες/ακρίτες, πληρώνονταν τακτικά, ένα χρυσό νόμισμα το χρόνο. Μισθός που αυξανόταν ανά ένα χρυσό νόμισμα μετά τον πρώτο χρόνο και δεν μπορούσε να υπερβεί τα δώδεκα. Ο εξοχότερος από τους ακρίτες ο Βασίλειος Διγενής Ακρίτας αποτελεί τον ομώνυμο ήρωα του έπους. Σχετικό χειρόγραφο της Τραπεζούντας αναφέρει:
Aκρίτας όντες έλαμνεν, Δημώδες ακριτικό άσμα Πόντου
«Ούτος τοίνυν ο θαυμαστός Βασίλειος ο Ακρίτης.
Παιδόθεν εις καθηγητήν παρά πατρός εδόθη,
και τρείς όλους ενιαυτούς μαθήμασι σχολάζων
τη του νοός οξύτητι πείραν έσχε γραμμάτων..»
Ακρίτας κάστρον έχτιζεν - Δημώδες Ακριτικό Άσμα Πόντου
Άλλο χειρόγραφο αναφέρει ότι με την συμπλήρωση των δέκα χρόνων του, βάλθηκε στο κυνήγι μεγάλων ζώων, περιφρονώντας τα μικρά:
«Ως πότε θέλω κυνηγάν λαγούδια και περδίκια;
αυτά των χωρικών εισί του κυνηγού περδίκια
άρχοντες δε νεώτεροι και ευγενών παιδία
λέοντας και άρκους κυνηγούν και άλλα δεινά θηρία»
Εκτός από τον Ακρίτα, ήρωες δημωδών ακριτικών ασμάτων υπήρξαν επίσης: Ο Ανδρόνικος, ο Αρμούρης, ο Βάρδας Φωκάς, ο Νικηφόρος, ο Πορφύρης, ο Ξάντινον, ο Πετροτράχηλος, κ.ά. Το όνομα Ακρίτας καθώς και τα επώνυμα Ακριτίδης, Ακριτόπουλος, Ακριτάντ', απαντώνται συχνά στον Πόντο. Τη ζωή και τα ηρωικά κατορθώματα των Ακριτών έψαλε ο Ποντιακός λαός με ιδιαίτερο πάθος.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
