Οι μεταναστεύσεις των Ελλήνων εκ Πόντου εις την Ρωσίαν κατά τον 19ο αιώνα / Οι Καυκάσιοι Έλληνες Γρ, Π. Τηλικίδου
Το παρακάτω κείμενο αποτελεί μετάφραση μου εκ του πρωτοτύπου το οποίο εγράφη είς την καθαρεύουσα, προκειμένου να γίνει αντιληπτό στις νεότερες γενιές που δεν έχουν διδαχθεί τα αρχαία και δεν έχουν εξοικείωση με την παλιά καθαρεύουσα γλώσσα που ομιλείτο κατά τα τέλη του 19ου αιώνα.
Οι μεταναστεύσεις των Ελλήνων εκ Πόντου εις την Ρωσίαν κατά τον 19ο αιώνα / Οι Καυκάσιοι Έλληνες Γρ, Π. Τηλικίδου. Όλες οι κατά τον 19ο αιώνα μεταναστεύσεις των Ελλήνων είναι στενά συνδεδεμένες με τις τύχες της Ρωσικής Επανάστασης στον Καύκασο και έχουν καθαρά, προσφυγικό χαρακτήρα. Η οριστική προσάρτηση της Γεωργίας το 1801 και ο Μεγάλος Ρωσικός Πόλεμος κατά των εθνοτήτων του Καυκάσου 1804-1865 αφ’ ενός, και αφ’ ετέρου οι νικηφόροι πόλεμοι κατά της τουρκίας συνετέλεσαν στη μετανάστευση των Ελλήνων στον Καύκασο. Οι πρώτοι Έλληνες εκ Πόντου μετανάστες μετά το Ρώσο-τουρκικό Πόλεμο του 1828, εγκαταστάθηκαν στις περιφέρειες Τιφλίδας - Αλεξανδρουπόλεως. Περί τούτων ο Π. Τριανταφυλλίδης στα "Ποντικά" σελ. 160, γράφει: “Το 1828 ο Ρωσικός στρατός αμαχητί κυρίευσε την Θεοδοσιούπολη (Ερζερούμ) κι έφτασε στην Αργυρούπολη (Γκιουμουσ̆χανέ). Μετά από ολίγον καιρόν κι ενώ έγινε ειρήνη, ο ρωσικός στρατός υποχώρησε. Οι Έλληνες φοβούμενοι την εκδίκηση των τούρκων άφησαν τις περιουσίες τους και ακολούθησαν τους Ρώσους, και κατοίκησαν στα όρια της Ρωσικής Αυτοκρατορίας ομοίως μαζί με όσους είχαν εγκαταλείψει τη Θεοδοσιούπολη, σε πολλά χωριά της περιφέρειας Τιφλίδος (Τσάλκα) και Αλεξανδρουπόλεως. Στην περιφέρεια Τιφλίδας αριθμούνται τώρα (εννοεί το έτος 1921 οπότε συνέγραψε την παρούσα καταγραφή) (35) τριάντα πέντε χωρία, ενώ στην Αλεξανδρούπολη μόλις (3) τρία. Σε όλα αυτά τα χωριά μιλούν την τουρκική γλώσσα και λίγοι την αρμένικη (εξαιρουμένων δύο χωριών), αλλά διατηρούν έντονο το αίσθημα του εθνισμού. Αυτοί είναι όσοι μετανάστευσαν κατά συρροή σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες. Υπήρχαν όμως και παλιότεροι μετανάστες οι οποίοι εγκαταστάθηκαν στην περιφέρεια Αλλά-Βερτί (Mεταλλείον), οι οποίοι είχαν προσκληθεί από τους ορθόδοξους Βασιλείς της Γεωργίας προς εκμετάλλευση του μεταλλείου το 1796. Το δεύτερο μεταναστευτικό ρεύμα συμπίπτει με το τέλος του Μεγάλου λεγόμενου Ρωσικού πολέμου στον Καύκασο (1804-1865) οπότε οι Κιρκάσιοι του Καυκάσου που μετανάστευσαν στην Αργυρούπολη του Πόντου όπου και ανάγκασαν τους ομογενείς μας Έλληνες να εγκαταλείψουν τις εστίες τους και να μετοικήσουν στις περιοχές που είχαν αφήσει εκείνοι (οι Κιρκάσιοι) στον Καύκασο. Το τρίτο και μεγαλύτερο μεταναστευτικό ρεύμα συμπίπτει με τον Ρώσο-τουρκικό πόλεμο του 1877-78 οπότε οι Έλληνες εγκαταστάθηκαν στην περιφέρεια Κάρς – Σοχούμ σε 86 συνοικισμούς. Οι Έλληνες αφού εγκαταστάθηκαν, επιδόθηκαν σε διάφορες εργασίες (κτηνοτροφία – καπνοφυτεία – και ιδίως στη γεωργία) οπότε σε σύντομο χρονικό διάστημα αποδείχτηκαν εν μέσω άγριων και βαρβάρων λαών (κούρδων, τούρκων κ.ά.), εστία πολιτισμού και ημερώσεως εν μέσω άλλων γειτόνων – συνοίκων, οπωσδήποτε πολιτισμένων λαών όπως των Γεωργιανών, των Ρώσων, & των Αρμενίων. Γι' αυτά τα στοιχεία της προόδου και του πολιτισμού υπάρχουν πολλές μαρτυρίες επισήμων προσώπων. Ας αναφέρουμε λίγες σε αυτό το σημείο. 
Στο ημερολόγιο του Κυβερνείου Κάρς το 1909 βρίσκουμε τα εξής:
“Τα πλέον προοδευτικά στοιχεία, απ’ όλες τις απόψεις, είναι οι Έλληνες του Κυβερνείου, οι οποίοι με την εργατικότητα τους η οποία έχει ως βάση την εξαιρετική τους δεξιότητα, μετέτρεψε τους ακατοίκητους αγρούς του Κάρς – Αρταχάν σε αγρούς επιμελώς καλλιεργημένους, επιπροσθέτως τα πολυπληθή ωραία οικοδομήματα των σχολών και εκκλησιών προκαλούν εντύπωση πολιτισμού”. Ο γενικός Επιθεωρητής των εκκλησιαστικών σχολείων του Καυκάσου κ. Μαλινόβσκι λέγει: “Οι Έλληνες δεν αρκούνται να έχουν μόνο τετρατάξια δημοτικά σχολεία αλλά διαρκώς υποβάλλουν αιτήσεις για να τους δοθεί άδεια για επτατάξια, αν και τα περισσότερα τέτοιου τύπου σχολεία βρίσκονται σε Ελληνικά χωριά” (Μαλινόβσκι – Δελτίον Επιθεωρήσεως των Εκκλησιαστικών σχολών εν Καυκάσω֖ κατά το σχολικόν έτος 1914-15, Εν Τιφλίδι֖). Λόγω ελλείψεως χώρου, δεν αναφέρω πολλές άλλες μαρτυρίες οι οποίες έχουν (σχεδόν όλες) χαρακτήρα επαίνου και θαυμασμού. Αρκεί μόνο να αναφέρω το γεγονός ότι μεταξύ των Καυκασίων και ιδιαιτέρως του Κάρς από ηλικίες 9 έως 40 δεν υπήρχαν αγράμματοι. Οι Έλληνες δημοδιδάσκαλοι, αξιωματικοί, δημόσιοι υπάλληλοι και ιερείς αριθμούνται σε εκατοντάδες. Ο Ρώσο-τουρκικός πόλεμος του 1914 επέφερε το πρώτο πλήγμα στους Έλληνες της Ρωσίας, οπότε η εισβολή των τούρκων στην περιφέρεια Κάρς-Αρταχάν ανάγκασε τους εκεί Έλληνες να εγκαταλείψουν και πάλι τις εστίες τους και να φύγουν στα ενδότερα του Καυκάσου στις 12 Δεκεμβρίου του 1914. Μετ’ ολίγον όμως επανέκαμψαν στις εστίες τους αφού είχαν εκδιωχθεί του τούρκοι”.
Οι Καυκάσιοι Έλληνες Γρ, Π. Τηλικίδου / Οι μεταναστεύσεις των Ελλήνων εκ Πόντου εις την Ρωσίαν κατά τον 19ο αιώνα. - Αφιερώνεται στους απογόνους εκείνων των Ελλήνων Ποντιακής Καταγωγής οι οποίοι ηθελημένα ή αθέλητα λόγω των πολιτικών συγκυριών υπέστησαν την προσφυγιά και μετανάστευση προς τη Ρωσία και τον Καύκασο.
Ποντιακή Ιστορία και Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
