Κρωμέτ'κα Τραγωδίας 8ο Μέρος - Δημώδη άσματα Κρώμνης Πόντου (Δημητρίου Κ. Παπαδόπουλου Σταυριώτη). Λαογραφικόν Περιοδικόν Ποντιακή Εστία (1950)
‘Σ σο πρώτον τ’ αναστέναγμα μ’ τα χ̆ιόν͜ια ούλα̤ λύγουν,
τα δάκρα̤ μ’ τρέχ’νε σο χωνόν και τα τσιλίδα̤ βζύουν.
Ποίον κλαδίν κρατεί βρεχ̆ήν, ποία φυλλόπα χ̆όν͜ια ;
ποίον καρδίαν υπομέν’ την σεβτάν πέντε χρόν͜ια ;
Κρωμέτ΄κα Τραγωδίας 8ο Μέρος - Δημοτικά Τραγούδια Πόντου
Απέσ’ σ’ άψιμον καίγουμαι κανείς κ̆ι γουρτατεύ’ ‘με,
αηγάπ’ τερεί μ’ από μακρά, η βρούλα πως σαρεύ’ ‘με.
Αν αποθάνω ξάϊ μη κλαίς και μη τρώς την καρδία σ’,
κλάψο μ’ ατώρα ζωντανόν και φτούλτσον τα μαλλία σ’.
Κόρ’ δείξω ‘με τον ζώγραφον π’ εζωγράφ΄σεν εσέναν,
να δίγ’ ατόν τ’ εργατικά τ’ να ζωγραφίζ’ άλλ’ έναν.
Τ’ εσά τ’ ομμάτα̤ όνταν τερούν τ’ εμά δάκρα̤ γομούνταν,
τ’ εσά τα χ̆είλα̤ όνταν γελούν, τ’ εμά έρχουνταν κλειδούνταν.
Απόψ’ η νύχτα δίπλασεν, κι ο φέγγον επιάστεν,
απόψ’ τ’ αρνόπο μ’ κ̆ι είδα το, κάπ’ επαρεβραδυάστεν.
Αγάπη μ’ κείται άρρωστος κι εγώ σύρω τα πόνα̤,
Θεέ μ’ κόψον και δόσ’ ατέν τ’ εμά τ’ ημψά τα χρόνα̤.
Κορτσόπον δωδεκάχρονον δό μα νερόν ας πίνω,
τη κάρδιας-ιμ την καμονήν, ολίγον να ν’ εβζήνω.
Το μπόϊ σ’ έν λεγνόμακρον λεγνή μ’ λεγνέσα, ίσον άμον ιτέαν,
λεγνή μ’ τ’ ομμάτα̤ σ’ μαύρα είναι, μαύρα κι άμον ελέας.
Τ’ οφρύδα̤ σ’ καίγ’νε τον πασ̆αν, λεγνή μ’ λεγνέσα,
τ’ ομμάτα̤ σ’ Βασιλέαν, λεγνή μ’ τ’ ομμάτα̤ σ’ μαύρα.
Λεγνή μ’ λεγνέσα, πως κείσαι μοναχ̆έσα,
πως κείσαι μοναχ̆έσα και άμον ορφανέσα.
Έκαψες το καρδόπο μου Θεόν που κ̆ι φογάσαι,
αν πάς και ‘ς σον πνεματικόν πως θα ‘ξημολογά 'σε ;
Το σπαλερόπο σ’ κόκκινον, η φοτά σ’ γερανέον,
κι ατό το τσ̆αλιμόπο σου τούρκον εφτάει Ρωμαίον.
Για μαϊσσομάνα ‘ποίκε ‘σε, για μαϊσσομένον είσαι,
σ’ έρμον κρεββάτιν μοναχόν, άλλο κ̆ι πρέπ’ να κείσαι.
Εμέναν π’ επαλάλωσεν Θεέ μ’ να παλαλούται,
‘ς σα στρώματα να σέπεται, κι άλλο να μη λαρούται.
Αρνί μ’ θα καταρούμ’ εσέ, φογούμ’ ασ’ σην κατάραν,
φογούμαι κρούει σον πρόσωπο σ’, και χάν’τς την εμορφάδαν.
Έμορφος και παντέμορφος, ο Ήλεν πάλ’ ομοιά’ει ’σε, εσέν’,
εσέν’ που έχ̆’ τη σκ̆ύλ’ ο γυ͜ιόν, ας κάθεται κι ορά̤ει’ ‘σε.
Έμορφος και παντέμορφος, να ‘σάν την μάναν π’ έ’ει ‘σε,
να σαν ακείνον το παιδίν που θα κερδαίν’ και περ’ τσε.
Επωδός
Πάει ομάλα̤, πάει ομάλα̤, τ’ ορταρόπα̤ ‘τα αρνομάλλα̤,
τα Σαντέτ’κα τα κορτσόπα γίνταν έμορφα νυφάδα̤.
Πάει ομάλα̤ κοντοστέκ, κάθεται μπιμπίλαν(*) πλέκ’,
με τα συγκόρτσ̆α̤ τς πορπατεί, κι εμέναν εμέναν έχ̆’ και στέκ’. Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μου βίντεο
Λεξιλόγιο:
*χωνόν = η εστία της φωτιάς
*γουρτατεύω = γλιτώνω
*φτούλίζω = μαδώ
*επαρεβρα̤δυάστεν = ξημερώθηκε
*καμονήν = πόνος
*εβζήνω = σβήνω
*Μπιμπίλαν = Στην Τραπεζούντα, τη Χαλδία, τη Σάντα αλλά και στα χωριά τα κοράσια ως την ηλικία των 16 ετών δεν φορούσαν τάπλα, αλλά ένα λεπτότατο άσπρο ύφασμα με δαντέλα, με μπιμπίλλαν ή χάντρες περιμετρικά. Διπλωνόταν σε τρίγωνο και οι δύο άκρες δενόντουσαν πίσω στον αυχένα κάτω απ τις πλεξούδες όπου και δενόταν αφού είχαν διασταυρωθεί κάτω απ το λαιμό ή στην κορυφή της κεφαλής
* συγκόρτσ̆α̤ = συνομήλικα κορίτσια
* δίπλασεν = διπλασιάστηκε (μεγάλωσε)
* Ο φέγγον επιάστεν (έκλειψη σελήνης) & ο Ήλον επιάστεν (έκλειψη Ηλίου)
*μαϊσσομάνα = μάγισσα μάνα
*μαϊσσομένον = μαγεμένο
*σέπεται = σαπίζει
*κερδαίν’ = κερδίζει
*ορταρόπα̤ = μάλλινες κάλτσες - τσουράπια
*αρνομάλλα̤ = καμωμένα από αρνίσιο μαλλί
Πηγή: Κρωμέτ'κα Τραγωδίας - Δημώδη άσματα Κρώμνης Πόντου του Δημητρίου Κ. Παπαδόπουλου Σταυριώτη. Λαογραφικόν Περιοδικόν Ποντιακή Εστία (1950). Στην ενότητα αυτών των βίντεο με τίτλο "Κρωμέτ΄κα Τραγωδίας" θα παρουσιαστούν παλιά δίστιχα της Κρώμνης, αφενός για να θυμηθούν οι παλιότεροι και αφετέρου για να μάθουν οι νεότεροι, ώστε να πατούν προσεκτικά πάνω στα βήματα των προγόνων, υιοθετώντας τον τρόπο σκέψης και γραφής των παραδοσιακών μας δημοτικών τραγουδιών.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
