Το τραγώδ' τη Χωνού (Το τραγούδι της εστίας) - Δημώδες βουκολικό άσμα Πόντου
Εγώ εγρίλεψα τ’ ορμάν, κι έκοψα τα γιαρμάδες
κι’ εφόρτωσα ανάλαφρα κορτσόπα και νυφάδες
Κάθαν γιαρμάν κι΄έναν ευχ̌ήν κι΄αηγάπ’ς ομολογίας !
εφτάει ατα τ’ αρνίμ’ σ̌α̤λά̤κ’ και γίνταν τραγωδίας
Τη κόρ’τς τα φορτωδέματα, τα ξύλα μ’ αγκαλιά̤ζ’νε,
τα ξύλα μ’ κλαίν’ και τραγωδούν κι’ ατέν’ απονεγκάζ’νε
Τα σ̌α̤λά̤κα̤ χαλάγανε, κι η στίβα εκουρέφτεν
και το τραγώδ’ τ’ αηγάπης -ιμ’, ας’ ούλτς ξάν εκουσ̌έφτεν
Εχ̌ιόντσεν κι’ έψ̌αν το χωνόν κι’ έκαψαν τα γιαρμάδες
και το τραγώδ’ ξάν έκουγαν, κορτσόπα και νυφάδες
Λεξιλόγιο :
Χωνόν = η εστία, όθεν χωνεύονται τα ξύλα καιόμενα / αλλού χρησιμοποιείται με την σημασία του χωνευτηρίου και αλλού ως διάπυρος τέφρα.
Γριλεύω εκ του τουρκ, kirilmak = αφανίζω, καταστρέφω (λ.χ. : ο χάρον εργίλεψεν τ’ οσπίτ΄ν’ ατ’ & τον άρκον έστειλαν ατον ‘ς σα ξύλα κι’ εκείνος εργίλεψεν το όρος).
Ορμάν = δάσος
Γιαρμάδες = ξύλο διεσχισμένο από κορμό δέντρου
Σα̤λά̤κ’ - σ̌α̤λά̤κιν - σ̌ελέκ’ - σ̌α̤λα̤κόπον - σ̌ελεκόπον (ξένη λέξις) = φορτίον ξύλων ή χόρτων φερόμενον υπό ανθρώπου εις την ράχην του.
Φορτωδέματα = εξάρτημα γυναικείας χωρικής ενδυμασίας για το δέσιμο των χόρτων ή ξύλων του σ̌α̤λά̤κ’
Απονεγκάζ’νε = ξεκουράζουν
Εκουρέφτεν – κουρεύω & γουρεύω = εδώ σημαίνει στήθηκε-τοποθετήθηκε
Εκουσ̌έφτεν – αγνώστου ετύμου
Έψ̌αν = άναψαν
Πηγή : Φίλων Κτενίδης, Ποντιακή Εστία Τεύχος 27ον, Θεσσαλονίκη 1952
Μικρέ νυφίτσα φούμιξεν από τα πεθερ’κά τ’ς, ούτε ΄ς ση κυρού θέλ’ να πάη, ούτε ΄ς σα πεθερ’κά τ’ς.
Το τραγούδι αυτό, το τραγουδούσαν στα Σούρμαινα του Πόντου, όταν καθάριζαν τα καλαμπόκια. Μια γυναίκα τραγουδάει και οι άλλες επαναλαμβάνουν από μια φορά τον στίχο της κατάληξης κάθε στροφής.
Κι όντας έμνε μικρόν παιδίν και ώριαζα τ’ αρνόπα
Ένα από τα ωραιότερα και πιο συγκινητικά τραγούδια του Πόντου που τραγουδιόταν κατά τους μακρούς χρόνους της δουλείας και ειδικότερα την εποχή της τρομοκρατίας των γενιτσάρων, είναι και το τραγούδι της Σοφίτσας.
