Ο ανάποδος χορός της Τρυγόνας. Τέρς ή Τυρφών

Ο χορός Ανάποδος λέγεται και Τρυγονίτσα και Τρυγόνα και Τρυονίτσα από τους Έλληνες στον Ανατολικό Πόντο αλλά και στην περιφέρεια του Γάρς και του Καυκάσου . Ο ίδιος χορός φέρει το όνομα "Τέρς" στις περιφέρειες των Μεταλλείων του Ακ Δάγ Μαδέν και του Σίμ (Γκιουμούς Μαδέν). Στην Αμισό και ιδιαιτέρως στην περιφέρεια της Μπάφρας, φέρει το όνομα Τυρφών. 

Δείτε το σχετικό βίντεο για τον ανάποδο χορό και το τραγούδι του

Στην Καισάρεια χορευόταν μόνο απο άντρες, οι οποίοι εκινούντο προς τ’ αριστερά, κάνοντας ελαφρό κουλούριασμα φιδιού (σπείρα) σε κίνηση και όχι σε ύπνωση. Στην Όλασσα Τραπεζούντος όλοι οι χοροί πήγαιναν προς τα δεξιά εκτός της Τρυγονίτσας που πήγαινε αριστερά. Γι’ αυτό την έλεγαν ανάποδο χορό. Εξάλλου η ονομασία του ως Τέρς χορός δηλώνει την αριστερόστροφη φορά και κίνηση του (ανάποδος), σε σχέση με τους υπόλοιπους χορούς οι οποίοι κατά κόρον είναι δεξιόστροφοι. Μετά τον Κλήδονα, γύρω απο τις φωτιές του Αι-Γιάννη του Λιτροπιού, χόρευαν οι άνδρες με την κεμεντζέ τον ανάποδο χορό που πήγαινε όλο αριστερά. Τη στιγμή που θα έκλεινε ο κύκλος του χορού, έπρεπε ο πρώτος να φύγει αμέσως για να πάρει τη θέση του ο δεύτερος, γιατί αν αργούσε και δεν έφευγε θα τον έσπρωχναν οι άλλοι μέσα στη φωτιά και ο χορός συνεχιζόταν με τραγούδια και με την κεμεντζέ.   Ο χορός Τρυγόνα είναι παρθενικός και φέρει τη σφραγίδα της παρθενικής ωραιότητας. Χορεύεται απο γυναίκες και συνοδεύεται απο τραγούδι. Τρυγόνα, σημαίνει αγαπημένη κόρη. Οι αρχαίοι ονόμαζαν «Υπόρχηση» το χορό που συνοδευόταν απο τραγούδι. Παρθενικούς χορούς έγραψε ο μέγας μουσικός της αρχαιότητας Αλκμάν το έτος 620 π.Χ. Τα Παρθένεια ήταν χοροί γεμάτοι ζωντάνια και χάρη που εκτελούνταν απο νεαρές κοπέλες προς τιμή διάφορων θεοτήτων ή μυθικών ηρώων. Ποιητές όπως ο Πίνδαρος και ο Αλκμάν είχαν συνθέσει ύμνους, που συνόδευαν αυτούς τους χορούς. «Πάντα δέ χοροί παρθένων, λύραν τε βοαί καναχαί τ’ αυλών δονέονται..» Πίνδαρος.    Ο Λουκιανός θεωρούσε τον χορό ως «..γυμνασίων το κάλλιστον άμα και ευρυθμότατον..» Αρχικά, τα όργανα συνοδείας του Ανάποδου χορού ήταν ο ζουρνάς με το ταούλ’.  Αργότερα, στον Ανατολικό Πόντο, ο χορός συνοδευόταν από το Τουλούμι , τον Κεμεντζέ, αλλά και το Γαβάλι. Στον Δυτικό Πόντο χρησιμοποιείτο και ο Κεμεντζές ο οποίος με την πάροδο των χρόνων έδωσε τη θέση του στο βιολί και τον Κεμανέ. Στη Μπάφρα η μουσική συνοδεία του χορού Τυρφών, απαραίτητα επίτασσε την παρουσία του ζουρνά με το ταούλ’. Το ποιητικό κείμενο του τραγουδιού θεματικά κατατάσσει το χορό στους λαϊκούς αγροτικούς χορούς.

Το Τραγούδι του χορού της Τρυγόνας
Η τρυγόνα με τ’ ορτάρ͜ια,
πάει σ’ ορμάν σερεύ χορτάρ͜ια.
Πορπατεί και πάει ομάλ͜ια,
τ’ ορταρόπα τς αρνομάλλ͜ια.
Η τρυγόνα με τ’ αντζία,
πάει σ’ ορμάν’ σερεύ τσατσία.
Πορπατεί και πάει τίκια,
τ’ ορταρόπα τς είν’ τιφτίκια.
Τα ξύλα τς έσαν οξέας,
άντρας ατς έτον μυξέας.

Λεξιλόγιο :
-Ορτάρια = πλεχτές χοντρές κάλτσες /τσουράπια
-Ορμάν’ = δάσος
-Σερεύ’ = μαζεύει
-Ομάλ͜ια  = ομαλά, σιγανά
-Αρνομάλλια = από αρνίσιο μαλλί
-Αντζία = πόδια
-Τσατσία = ξερά κλαδάκια
-Τ̆ίκ͜ια = στητά, όρθια
-Τιφτίκι = αρνίσιο μαλλί ανώτερης ποιότητας
-Οξέας = οξιές
-Μυξέας = μυξιάρης

To "Τραγούδι των Φρούτων", συνοδεύει το χορό Τρυγόνα της επαρχίας Αργυρούπολης. Το τραγούδι είναι σατυρικό. Αντανακλά το σατιρισμό των ανθρώπινων ελαττωμάτων. Το μέτρο του είναι τροχαϊκό και ο στίχος δεκαεξασύλλαβος.  Δείτε το σχετικό βίντεο για το τραγούδι των φρούτων

Το ποιητικό του κείμενο έχει ως ακολούθως :
« Εκουρφεύτεν και ν’ η σύκα κι είπεν είμαι όλων καλλίον.
- Σούς γαμέτα κονιδέα, πως λές είμαι όλων καλλίον ;
Εκουρφεύτεν και το μήλον κι είπεν είμ’ όλων καλλίον.
- Σούς γαμέτα σκωλεκέα, και πως είσαι όλων καλλίον ;
Εκουρφεύτεν και τ’ απίδ’ κι είπεν είμ’ όλων καλλίον.
- Σούς γαμέτα ζαρογούλ’, και πως είσαι όλων καλλίον ;
Εκουρφεύτεν το σταφύλι κι είπεν είμ’ όλων καλλίον
- Σούς γαμέτα κοκκινόματ’, πως λές είμαι όλων καλλίον…»

Λεξιλόγιο :
* Εκουρφεύτεν = παινεύτηκε
* Σούς = σώπα
* Κονιδέας = γεμάτος κόνιδες
* Γαμέτα = κοροϊδευτικά, ο άντρας
* Σκωλεκέα = σκουληκιάρη
* Ζαρογούλ’ = στραβολαίμη
* Κοκκινόμματ’ = κοκκινομάτη

Παρακολουθείστε επίσης τα σχετικά με το χορό Τρυγόνα βίντεο - αναρτήσεις μου :
1. https://www.youtube.com/watch?v=qePzMy6cncY&t=17s 
2. https://www.youtube.com/watch?v=LChLtcqrCfg 
3. https://www.youtube.com/watch?v=eRLmTnM0DkA&t=26s 
4. https://www.youtube.com/watch?v=ujweavI69QI&t=31s  &  5. Χορός Τρυγόνα Γεώργιος Απατζίδης εκ Μαζεράς Σαράντων Ματσούκας 1967 Κοκκινόχωμα Καβάλας   

Ποντιακή Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com 

Add comment