Λαογραφικά Σύμμεικτα εκ του Ελληνικού Μεταλλείου Ακ Δαγ. Αρραβώνας, γάμος, Χοροί.
Συνοικέσια - Αρραβώνας και γάμος - Χοροί - Τα χαρίγματα
Τα συνοικέσια γίνονταν ως επι τω πλείστον με προξενιά. Οι προξενήτρες πήγαιναν φαινομενικά στο παρακάθι και με τη διπλωματική πείρα που τις διέκρινε άρχιζαν τη συζήτηση και την έφερναν στο επιθυμητό θέμα.
Το συνοικέσιο μπορούσε να έχει την έκφραση προηγούμενου ειδυλλίου των δύο νέων, ή της ενημέρωσης ή μη της νύφης για το επικείμενο συνοικέσιο, ή του εκούσιας ή ακούσιας απαγωγής της απ τον νέο, ή τέλος όταν οι γονείς του γαμπρού δεν δέχονταν για νύφη την εκλεκτή του γιού τους. Μάλιστα όταν επρόκειτο για αδύναμο χαρακτήρα που δεν αναλάμβανε την πρωτοβουλία απαγωγής ή διεκδίκησης της νύφης, δεν ήταν άγνωστες οι περιπτώσεις όπου η ίδια η μέλλουσα νύφη πήγαινε από μόνη της στο σπίτι του αγαπημένου της και παρουσιαζόταν λέγοντας τη φράση : "έρθα". Αυτό και μόνο δημιουργούσε τετελεσμένο γεγονός το οποίο δε μπορούσαν να αγνοήσουν ή να παρακάμψουν οι δύστροποι γονείς του νέου. Αυτός ο τρόπος ονομαζόταν "εκάτσεν κα". Η στερεότυπη αυτή έκφραση δήλωνε ότι εγκαταστάθηκε στο σπίτι του γαμπρού. Οι γονείς του νέου τη δέχονταν πλέον χωρίς έχθρα για νύφη τους και ξεκινούσαν τις τυπικές διαδικασίες του γάμου. Ο τρόπος αυτός, αν και μειωτικός για την κοπέλα ήταν σχεδόν πάντα αποτελεσματικός.
Αρραβώνας και γάμος
Σουμάδεμαν ονόμαζαν τους αρραβώνες απ΄τα σημάδια "σουμάδια̤" δηλαδή τα διακριτικά του αρραβώνα, τα δαχτυλίδια.Ο νέος επισκεπτόταν συχνά το σπίτι της νύφης όπου οι γονείς της τον τιμούσαν πολύ. Συνηθιζόταν να του προσφέρουν ως φαγητό το φούστουρον (ομελέτα). Ο γάμος, " η χαρά" άρχιζε την Παρασκευή και διαρκούσε τρείς ημέρες.
Δείτε επίσης το αφιερωματικό μας βίντεο στην εθιμοτυπία του γάμου στον Πόντο
Το Σάββατο το βράδυ όλο το χωριό ήταν καλεσμένο στο γλέντι που θα έκαναν τόσο στο σπίτι του γαμπρού όσο και στης νύφης. Η προμήθεια και η κατανάλωση οινοπνευματωδών γινόταν κατόπιν άδειας.
Τα όργανα, συνήθως λύρα ή βιολί, έπαιζαν και οι νέοι χόρευαν. Οι χοροί ως επι τω πλείστον ήταν ομαδικοί όπως το Ομάλ' (ομαλόν), το Τίκ (πεταχτόν) μονό ή διπλόν, η Τριγόνα, η Πατούλα και άλλοι, αλλά και αντικριστοί διάφοροι. Χόρευαν και πολλές πόλκες.
Μιας πόλκας το τραγούδι άρχιζε ως εξής : " Όταν πίνω το κρασί, όταν πίνω και μεθώ, λησμονώ τα βάσανα μου κι αρχινώ να τραγουδώ ".
Ο λυράρης έτρεχε απ την κορφή ως το τέλος του κύκλου των χορευτών και τανάπαλιν και από καιρό σε καιρό γονάτιζε μπροστά σε κάποιο χορευτή (αυτό ήταν το γαρσ̌ουλάεμαν) παίζοντας και τραγουδώντας στίχους σχετικούς με αυτόν τον τιμώμενο χορευτή ο οποίος έριχνε χρηματικό φιλοδώρημα μέσα στη λύρα. Αν ο οργανοπαίκτης έπαιζε μπροστά σε ηλικιωμένους προύχοντες, στο τέλος του χορού τοποθετούσε το όργανο στη μέση της ομήγυρης και τότε έβγαζαν τα πουγγιά τους και έριχναν μέσα στο όργανο τα φιλοδωρήματα.
Εξιστορεί ο συγγραφέας το παρακάτω γεγονός : Κάποτε στο γάμο τη Χαράλαμπου τη Κοσμά, ενώ έπαιζε το βιολί, ρώτησα τον παππού μου πως τραγουδά το βιολί. Παραδίπλα καθόταν ένας θείος μου ο οποίος για να απαλλάξει τον παππού μου, έσκυψε και μου ψιθύρισε : έναν παιδόπον έν' απέσ', εκείνο τραγωδεί
Έτσι λοιπόν ικανοποιήθηκα απ΄την απάντηση και προσπαθούσα να δω το μικρό παιδάκι..... Σε κάποιο σημείο του γλεντιού σταματούσαν τα όργανα και έβγαινε η νύφη απ΄τον νυμφώνα κι άρχιζε το χειροφίλημα. Φιλούσε το χέρι των μικρών αγοριών που είχαν συγγένεια με το γαμπρό. Πολλές φορές (διηγείται ο συγγραφέας) μου φίλησαν κι εμένα το χέρι όταν καθόμουν δίπλα στον παππού μου.
Το ξύρισμα του γαμπρού γινόταν ως εξής : Στη μέση του δωματίου καθόταν ο γαμπρός και ο κουρέας, συνήθως ένας ερασιτέχνης, κι άρχιζε το ξύρισμα. Τότε οι νέοι και οι νέες χόρευαν γύρω απ' τον γαμπρό τα μαντήλια̤ (γαμήλιο χορό). Ο καθένας κρατούσε με τα δύο χέρια απ΄ τις αντίθετες πλευρές (γωνίες) και διαγώνια ένα μαντήλι και καθώς χόρευαν σήκωναν πότε το ένα και πότε το άλλο χέρι αντίθετα απ τις κινήσεις του αντικρινού χορευτή, οπότε σχηματιζόταν ένα Χ (χι). Οι κινήσεις γίνονταν με χάρη και με ρυθμό ενώ έλεγαν το τραγούδι : Τα μαντήλια̤ τα μαντήλια̤ έστειλα με ΄ς σην Ελλάδαν, μάνα τέρ' και πάντρεψον 'με απάν' ΄ς σην εβδομάδαν, τον ουρανόν π' έπλασεν κι αφκά στουλάρ' 'κ̌' εντόκεν, την αγάπη μ' π' έκλεψεν εμέν' χαπέρ' 'κ̌' εδέκεν....
Όταν πήγαιναν να πάρουν τη νύφη απ' το πατρικό της οι συνοδοί της έκλειναν τις πόρτες και ζητούσαν φιλοδώρημα. Μετά τα γνωστά τυπικά ενώνονταν οι οργανοπαίκτες και μαζί πια έπαιζαν Τ' αχπαστόν, δηλαδή το θρηνώδες αποχαιρετιστήριο τραγούδι που σήμαινε την παντοτινή έξοδο της νύφης απ' το πατρικό της. Τότε η νύφη ήταν υποχρεωμένη να κλάψει ή και να προσποιηθεί ακόμη κι αν δεν το ήθελε. Το πρόσωπο της ήταν σκεπασμένο με ένα ολοκέντητο πλουμιστό ύφασμα ή λεπτό μαντήλι. Χορεύοντας οι νέοι μπροστά στους νεόνυμφους έφτανε όλη η γαμήλιος πομπή στην εκκλησία. Κατά τη διάρκεια της στέψης δεν έπρεπε να ακουστεί η φωνής της νύφης. Κάποτε στην εκκλησία του Άταλαν έβηξε η νύφη κι αμέσως σχολιάστηκε ζωηρά : " 'Μώ την πίστη σ', η νύφε εκόϊξεν ". Όταν η νύφη συνέβαινε να είναι από άλλο χωριό, έπρεπε να είναι καβάλα σε άλογο. Κατά την επιστροφή γινόταν ιππικοί αγώνες μπροστά της σε τακτά χρονικά διαστήματα. Κι όταν πλησίαζαν πια στο χωριό με την τελική φάση του αγώνος, ο νικητής ανήγγειλε την άφιξη της κι έπαιρνε γενναίο φιλοδώρημα.
Τα χαρίγματα
Επίσης αξιοπρόσεκτο σημείο της τελετής του γάμου υπήρχαν τα χαρίγματα. Μετά τη στέψη σε μια αίθουσα στο σπίτι του γαμπρού έβαζαν ένα τραπέζι στολισμένο με ένα ωραίο κεντητό τραπεζομάντηλο. Υπήρχε ένα πρόσωπο που ήταν εντεταλμένο να ξεκινήσει τη διαδικασία του χαρίγματος. Έπρεπε να γνωρίζει καλά και τις δύο οικογένειες αλλά και για σόγια τους. Ανέβαινε λοιπόν πάνω σε ένα σκαμνί για να τον βλέπουν όλοι και ξενικούσε. Όλοι οι καλεσμένοι προσέρχονταν στο τραπέζι και χάριζαν τα δώρα τους, λίρα, γρόσι, νομίσματα διάφορα. Μόλις έπεφτε το χάρισμα στο τραπέζι, φώναζε : Και ΄ς ση Γιωρίκα τη χαρά (αν ο δωρητής είχε γιό με το όνομα Γιώργο) και συνέχιζε : Και ση Νικόλα τη χαρά, τη Μαρίκας τη χαρά κ.ο.κ. Μερικοί έταζαν αντικείμενα και άλλα ζωντανά ζώα. Η διασκέδαση συνεχιζόταν μέχρι το βράδυ της Κυριακής. Μετά τη διάλυση του γλεντιού οι μονάστρες παραλάμβαναν τη νύφη και της κρατούσαν συντροφιά την υπόλοιπη νύχτα. Ο γάμος θεωρείτο και ήταν μέγα μυστήριο και ως τούτο απέφευγαν να τον διαλύουν.
Έριδες αλλά και εγκαταλείψεις συζύγων συνέβαιναν αλλά σχεδόν πάντοτε επέστρεφαν στο σύζυγο τους.
Δείτε ένα αφιερωματικό βίντεο για το Ακ Δάγ Μαδέν
Δείτε επίσης ένα ακόμη αφιερωματικό βίντεο για το Ακ Δάγ Μαδέν
Πηγή :
* Γαλατινός Πόντος , Γεωργίου Κ. Φωτιάδη : Το Ελληνικόν Μεταλλείον του Ακ Δαγ (Ak Dag Madeni) Αθήνα 1994
* Ακούγονται ηχητικά ντοκουμέντα απ' τον μουσικό πλούτο του Ακ Ντάγ Μαντέν. Ζουρνά παίζει ο μεγάλος ζουρνατζής Βασίλειος Εταιρίδης του Σάββα, απ' το χωριό Νησί του Νομού Γρεβενών, μαθητής του γνήσιου λαικού οργανοπαίκτη και δασκάλου Ηλία Μασμανίδη απ το Σεκί-γασί (οκτώ βράχια) του Ακ Νταγ Μαντέν. Νταούλι παίζει ο Κωνσταντίνος (Κότος) Παπαδόπουλος του Ιωακείμ.
