Οι Μωμόγεροι στις πρωτοχρωνιάτικες και γαμήλιες τελετές των σύγχρονων ποντίων στην Ατζαρία
Αφήγηση Σάββα Τσαχουρίδη του Αβραάμ στην Ποντιακή διάλεκτο, έτος γεννήσεως 1883. (Καταγραφή του 1985). Τουρκία επ' εκαικά, επεκεί έρθαμε, ύστερα εκουμουλιάγομε εκαικά τα παιδία, είπανε: «Ά εφτάμε μωμοερλούχα». Νέγος χρόνος έτονε. Οι μωμόγεροι στις πρωτοχρονιάτικες & γαμήλιες τελετές των Ελληνοποντίων στην Ατζαρία
Εκουμουλιάγομε δέκα νομάτ': άλλος κωδών΄, άλλος μαύρα, άλλος άσπρα. Επεκεί γένι͜α, τη προβατί' τα μαλλία επέρανε και εποίκανε γέν͜ια, τα πουίχια. Απ' έξ' το μέρος εκείνος τραβωδεί και άλλος κρούγ'νε την πόρταν και λέει: «Νοικοκύρος !!!»..Ντο έν'; ..Όϊ κάτ' έν..; Επιτρέπεται;.(μόσνα, Ρωσικά). Επιτρέπεται;.(μόσνα, Ρωσικά). Έλα απέσ'. Έρθανε κοτσιχτά κοτσιχτά. «Νώμα μέρος να χορεύομε. Εδέκαν ατ'ς μέρος. Εκείνους εδέκαν ατ'ς μέρος. Έξ' ερχίνεσανε και χορεύ'νε. Έρθανε άλλ' πα όλ'. Έρθανε η γαρή πά με το κωδών', ερχίνεσαν και ταβίζ'νε, ο εις λέει: «Τ' εμόν έν' ατέ η γαρή». Άλλος λέει: «Τ' εμόν έν!!!» Ερχίνεσανε και κρούγ'νε. Ο νοικοκύρης (χαζάϊνον, ρωσικά) λέει : «Ντο έν'; Ντ' έπαθετε; Αλλά αυτοί τσιμπάνε τη γυναίκα. Το Μαύρον εδίαξανε. Τη νύφε πα εδίαξανε , εκείνον επέρεν ατεν’ και επήεν. Όντες αξίζ' εποίκαμε, εδέκανε μας χρήματα. Επεκεί επαίγ'ναμε ΄ς άλλο σ' οσπίτ, ΄ς άλλο σ' οσπίτ, και εκλώσκουμες ‘ς σ’ οσπίτια. Τρία βράδας εκλώσκουμες ας είνον σ' οσπίτ' 'ς σ' άλλο και εποίν'ναμε μωμοερλούχια. Εκείνε η γαρή πα άγουρος έτονε, μαναχόν έτονε γαρηδίων φορεμένος. Το κωδών' κρεμάεται, τα τσιτσία, ο γο γο !!! Ο νοικοκύρης (χαζάϊνον, ρωσικά) θέλ' να τσουρμουλίζ' ατεν. Είπαν ατότε «Γιόκ!!!» Ο Άσπρος ο μωμόερον λέει:«Γιόκ!!! ‘κ̆’ ‘ίνεται. Χάϊντε» Πάγ'νε. Ατείν εθαρούνε ατο γαρή έτονε, όνταν εβγάλ' τα λώματα, τερούνε: Οοοο.!!! Ατός άγουρος έτονε.!!! Αρχινούνε και γελούνε... Οι Νέοι Μωμόγεροι Λαογραφικά. Παντελή Η. Μελανοφρύδη. Ποντιακή Εστία 1953
Αφήγηση στα ποντιακά, της Στεφανίδου Λευκής του Βασιλείου, έτος γέννησης 1911 ( καταγραφή στα 1985).
« Αρ’ έρχουσαν, απέσ’ ‘ς σ’ οσπίτ’ οι μωμοέρ’ άμα ‘κ̆’ έρχουσανε. Εκιάν’ κρεμούλ’ έτονε. Ελάγγευανε ‘ς σο κρεμούλ’ κιάν’ ο δά̤βολον και εκαικά άμα και έμπαιν'νανε σ’ οσπίτ’. Εκαικά έλεπεν σκάλαν, θα εβγαίν’νε σο ταβάν κιάν’, εβγαίν΄νε 'ς σο ταβάν, επεκεί ελάγγευεν αδά, ελάγγευεν εκεί, εποίν’νε: «..Ο γο γο γο .» Ελάγγευε, ετσουμουρίαζε τα κορίτσ̆α, ετσουμουρίαζε εκείνους με τηνάν έτονε. Άλλο μίαν αρ’ αέτσ’ τα μωμοέρια̤ έπαιζαν την κεμετζέ, εχόρευαν, εχόρευαν και επαίγ’νανε. Αυτοί πλησίαζεν το σπίτι έτσι : (Ανί παχτότζατ κε ντόμου τα, στα ρωσικά, δηλαδή: με τα κωδώνια̤ με την κεμεντζέ). Σουμά ‘ς σ’ οσπίτ’ απάν’ εχτύπεναν τα κωδώνια̤. Εκείνε τα κωδώνια̤ ντο κρεμάγουν ‘ς ση χτηνί’ ‘ς ση γούλα, αρ’ εκείνε κωδώνια απάν’ ατον θα κρεμάγουν. Ινέ εκρεμάγουσαν, εκραμάγουσανε τα κωδών͜ια κιάμ' : γκράν γκράν γκράν γκράν. Τ’ ουράδ’ πα οπίσ’ ο δά̤βολον, άλλ' πα είχανε κωδώνια, ο δά̤βολον πα είχ̆εν. Το τρανόν το κωδών’ ο δά̤βολον είχ̆εν, ο μωμόερον ο τρανόν, εκείνον εμπαίν’ απέσ’ και γκράν γκράν γκράν γκράν. Έρχουσανε ‘ς σ’ οσπίτ’, όλ’ μίαν έσαν πέντε, έξ’, εφτά νοματοί. Όλ’ ας λέγουμε. Αρ’ αέτσ’ την κεμεντζέν έπαιζανε και το ταούλ’ εντούν’νανε. Η νύφε και ο γαμπρόν έσανε. Η νύφε, εκείνεν πα επογιάτιζανε να μη εγνωρίζουτονε. Επογιάτιζανε τον πρόσωπον ατ’ς, εφόριζαν ατονε άμον νυφικά, τα κόλφ' ατ’ς, κοιλίαν πα, κοιλίαν πα, αγά έτονε. Απλό (πρατσόϊ - ρωσικά, ) φιστάν’. Αρ' νύφη άμον τιούλ πα εσ̆κεπάζαν ατεν. Η γραία έτον. Οι γραιαντούδες εφόρ'νανε φοτάδες άμον, ζουπούνας, αρ’ γίνουσανε γραιαντούδες και απάν’ ‘ς σο κιφάλ’ν ατονε είχανε κούσ̆τ, κούσ̆τ. Αρ’ αέτσ’ πα όλ’ πουγιατισμέν’ έσανε, αέτσ’ κανείς ‘κ̆ έτονε. Ο γέρον πα μάσκαν έχ̆ . Ο γέρον πα μάσκαν και επογιατισμένος και αέτσ’ έρχουτονε: τα γέν͜ια , τα πουγιούχ’ ατ’, τα μουστάκια ίσαμ’ αδά, άμον κούκουρος αέτσ’ έρχουτονε, άμον αιϊδί γέν͜ια αδακά είχ̆εν. ‘Σ σο κιφάλ’ η γραία είχ̆εν αδαπάν’ τάπλα, ο γέρον εφόρ’νεν κουκούλα. Ο δά̤βολον αδαπάν’ είχ̆εν άμον κουκούλαν, κέρατα ‘κ̆’ είχ̆εν, είχ̆εν κουκούλαν αδαπάν’ αέτσ’ ξυμυτόν». Σημειώσεις τινές περί του καρνάβαλου (Μωμόγερων - Κοτσαμάνων) στον Πόντο
Πηγή: Αρχείον Πόντου Τόμος 47ος, Σελ: 181. Αφήγηση της Ευρεθής Σαββίδου του Χρήστου στα ρωσικά, έτος γέννησης 1912.
« Οι μωμόεροι τρόμαζαν τα παιδία. Ο γέρος είχε κουδουνάκια στη ζώνη. Έμπαιναν μέσα και χορεύανε, τα κουδουνάκια κάνανε: γκράν γκράν γκράν. Στη μέση αυτός είχε κουδουνάκια. Οι μωμόεροι άρχιζαν να τσακώνονται με τον διάβολο, τον ρίχνανε στο πάτωμα και κάθονταν από πάνω. Ο διάβολος φορούσε στρογγυλό καπέλο και προεξείχαν κέρατα. Το καπέλο λεγόταν κουκούλα. Όταν άκουγα ότι έρχονται οι μωμόγεροι, τους έδινα λεφτά έξω, για να φύγουν αμέσως και να μη τρομάξουν τα παιδιά». 3 Δεκεμβρίου 1990, Μόσχα. Τα Μωμοέρια̤ (Μωμογέρια - Κοτσαμάνια) - Το πανάρχαιο έθιμο των Ελλήνων του Πόντου
Αζαρία (Ατζαρία) είναι η χώρα της σημερινής Γεωργίας.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
