Εθιμοτυπία του γάμου στον Πόντο (Ήθη, έθιμα, χοροί, τραγούδια)
Σήμερα θα επιχειρήσουμε μια μικρή και σύντομη αναδρομή στα παλιά έθιμα του γάμου έτσι όπως αυτά έχουν μεταφερθεί από προφορικές και γραπτές αναφορές σ’ εμάς απ τις παλιότερες γενιές.
Τα γαμήλια έθιμα, οι εθιμοτυπίες και όλα τα στιγμιότυπα του Ελληνικού γάμου στον Πόντο θα παρουσιαστούν σήμερα μέσα από ηχητικά, φωτογραφικά ντοκουμέντα και βίντεο. Οι περιφέρειες, πόλεις και χωριά στα οποία θα αναφερθούμε σήμερα είναι :
Ο Ελληνικός γάμος στον Πόντο Α΄ Μέρος Και ακόλουθα ενημερωθείτε στο Ο Ελληνικός γάμος στον Πόντο Β΄ Μέρος.
Η επιλογή αυτών των περιφερειών έγινε προκειμένου να αναφερθούν, να αναδειχτούν αλλά και να προβληθούν για μελέτη και σύγκριση τα κοινά ή μη στοιχεία της εθιμοτυπίας του Ποντιακού γάμου σε όλη την επικράτεια του Πόντου όπου έζησε και δραστηριοποιήθηκε ο Ελληνισμός. Τα κύρια στιγμιότυπα του Ποντιακού γάμου θα μπορούσαμε να τα ορίσουμε με τα παρακάτω στάδια:
1. Το ψαλάφεμαν (η επιλογή της νύφης)
2. Λογόπαρμαν (ο λόγος)
3. Σουμάδια̤’, (ο αρραβώνας)
4. Η χαρά, (τα στεφανώματα)
Οι χοροί που αποδίδονταν μέσα στο γενικότερο πλαίσιο του Ποντιακού γάμου, πριν αλλά και μετά το στεφάνωμα ποικίλουν κατά γεωγραφική περιοχή και πάντα προσέδιδαν ιεροτελεστικό αλλά και πανηγυρικό ύφος στα δρώμενα. Ο δεσμός και η εξάρτηση των ανθρώπων απ’ την εκάστοτε θρησκευτική πίστη είναι εμφανής και σχεδόν πάντα κυρίαρχη αφού στα τελούμενα γίνονται αναφορές και επικλήσεις στα θεία και ιερά.
Οι χοροί των Ελλήνων του Πόντου που αφορούν στον γάμο ήταν:
1. Το Αχπαστικόν ή αχπαστόν Αχπαστικόν Πόντου και μια άλλη παραλλαγή Αχπαστικόν Πόντου Νικόπολης Πόντου
2. Το Ομάλι ή Ομάλε̤ τη Νύφες (Κερασούντα – Νικόπολη – Κολωνία)
3. Το Ομάλ’ ( Ευρύτερη Περιφέρεια της Τραπεζούντας )
4. Καρσιλαμάδες ( Ακ Δάγ Μαδέν – Γκιουμούς Χατζήκιοϊ – Μπάφρα – Σαμψούντα και γενικότερα ο Δυτικός Ελληνόφωνος ή και Τουρκόφωνος Πόντος)
5. Τάς̤ ή Τά Γαϊτέ / Τάμασα̤ / Τη Κιουρτσίας ( Κάρς και ευρύτερη περιφέρεια του Καυκάσου)
Χοροί και τραγούδια κατά το λούσιμο και το ντύσιμο της νύφης αλλά και του γαμπρού, ιδιαίτερα τραγούδια κατά το ξύρισμα του γαμπρού αλλά και κατά την είσοδο και έξοδο των νεόνυμφων απ’ τα πατρικά τους σπίτια. Τραγούδι στο ξύρισμα του γαμπρού στη Νικόπολη του Πόντου Παναγιώτης Μαυρίδης λούρα 1967
1. Το θύμισμα, / θύμιγμα, / Εφτά Ζευγάρια και το τέ̤κ Θύμιζμαν - Θύμιγμαν - Εφτά ζευγάρια και το τέκ'
2. Το Κοτσαγκέλ’
Αλλά και κατά τη διάρκεια του γλεντιού δεν έλειπαν ποτέ οι κοδεσποινιακοί ομαλοί χοροί
1. Το ίσον, Αφκακιάν, Από πάν’ κεκά, ο στητός όρθιος χορός το Τίκ Ο Χορός Τίκ (Ίσον, Στητός, Ορθός χορός) Ποντιακοί Χοροί. Χορός Ίσον (Μονόν Τίκ) Σαντάς - Αγγείο : Κοσμάς Ακριβόπουλος, Τραγούδι : Βαγγ Χειμωνίδης. Ίσον, Στητός, Ορθός, Μονός Χορός Σαντάς (Σάντας) Πόντου, Ξανθίππη Ιωσηφίδου. Τη πόρτας-ισ’ τα ξύλα , Ίσον, Στητός, Μονόν Τίκ Κρώμνης Ίμερας Σαντάς, Γώγος Πετρίδης Παρακολουθείστε ακόμη μια παραλλαγή του ίδιου χορού απ' την Κρώμνη του Πόντου
2. Τη Τρυγόνας, Τρυγόνα, Ανάποδος, Τέρς Ακ Δάγ Μαδέν & Γκιουμούς Μαδέν, Τυφρών Πάφρας - Ποντιακοί Χοροί
3. Τη Πατούλας,
4. Τη Κότσ̌αρι, Χορός τη Κότσαρι. Καταγραφές του χορού σε μουσικές παραλλαγές (Κάρς)
5. Το Τρομαχτόν, Το Λαγγευτόν,
6. Τη Λαζίας ή Λάζικον, ή Τιτιρεμέ,
7. Το Πι̤τσ̌άκ οϊνού και άλλοι λοιποί χοροί που αποδίδονταν από τους φίλους, συγγενείς και καλεσμένους στη “χαρά” (γάμο).
Πρώτο μέρος του Ποντιακού γάμου: Το ψαλάφεμαν (η επιλογή της νύφης)
Στην Αργυρούπολη οι γάμοι από έρωτα ή από απ’ ευθείας γνωριμία των νέων ήταν σπάνιοι. Η μητέρα του νέου -εκ του αφανούς- παρακολουθούσε τις υποψήφιες νύφες και αφού κατέληγε, τότε έπειθε τον σύζυγο και τον γιό της για την επιλογή της νέας. Συνηθίζονταν οι στίχοι: «εγώ ας ση μάννας–ιμ’ και ας ση κυρού μ’ την βουλήν ‘κ̌’ εβγαίνω» και το τραγούδι: «Μάννα μ’ αν είσαι η μάννα μου κι αν είμαι το παιδόπο σ’, εδέβαν τα νεότητα μ’ υπάντρεψέ ‘με οφέτος». Βασικό κριτήριο για την επιλογή της νύφης ήταν το οικογενειακό της περιβάλλον. Έλεγαν χαρακτηριστικά: «τέρεν την ούγιαν κ’ έπαρ’ το πανίν, τέρεν την μάνναν κ’ έπαρ’ το κορίτσ’». Επίσης έπρεπε να είναι προκομμένη, εργατική, μετρημένη, εύστροφη, ντροπαλή, νοικοκυρά, υγιής. Τέλος θα έπρεπε να είναι όμορφη και να έχει σωματικό κάλλος. Οι άσχημες και αδύνατες κοπέλες δεν είχαν πέραση και θεωρούνταν μη υγιείς. Στην Μπάφρα οι νέες παντρεύονταν συνήθως σε ηλικία 16 -17 ετών. Η φτώχεια ποτέ δεν στάθηκε εμπόδιο στην αποκατάσταση τους. Την πατρική περιουσία την έπαιρναν τα αγόρια. Η εκλογή της νύφης γινόταν συνήθως μέσα στο ίδιο χωριό. Η συγκατάθεση των γονέων της νύφης ποτέ δε δινόταν με το πρώτο προκειμένου να μην “πέσει” τα γόητρο του κοριτσιού και δοθεί η εντύπωση ότι ψάχνει για γαμπρό. “ Νασάν που σουμαδεύκεται σουμά ΄ς ση γειτονία σ’ “Γιάννης Χαραλαμπίδης Ταχτάγρα Κάρς - Καυκάσου. Νασάν που σουμαδεύκεται - Γιάννης Χαραλαμπίδης Ταχτάγρα Κάρς Καυκάσου. Ζητούσαν λοιπόν χρόνο να το σκεφτούν. Μάλιστα όταν ο γαμπρός δεν ήταν της αρεσκείας τους, τότε έβρισκαν διάφορες προφάσεις για να αποπέμπουν τους προξενητάδες. Η συγκατάθεση των γονέων ήταν προαπαιτούμενη και αποτελούσε ουσιαστικό στοιχείο όλης της εθιμοτυπίας στη βάση των ηθικών αρχών της εποχής. Τα κορίτσια τελούσαν υπό περιορισμό και αυτό δυσχέρανε κατά πολύ τη γνωριμία με τους νέους. Οι περισσότερες γνωριμίες γίνονταν σε χορούς, πανηγύρια και σε γάμους. Κοπέλα που δεν ήξερε να χορεύει ήταν δύσκολο να παντρευτεί. Οι προξενήτρες με πολύ μαεστρία, τέχνη κι επιτηδειότητα, προετοίμαζαν σε συνεννόηση με τους γονείς αμφοτέρων τη συνάντηση των νέων σε ουδέτερο έδαφος. Αφού πρώτα υπήρχε συμπάθεια των νέων, συμφωνούσαν και οι γονείς ώστε να προχωρήσουν στα αρραβωνιάσματα. Η αποδοχή των σημαδιών, των δαχτυλιδιών του γαμπρού σήμαινε τη συγκατάθεση “Το Ναί” της νύφης και στη συνέχεια οριζόταν η ημερομηνία του στεφανώματος – του γάμου (της χαράς). Δεν επιτρεπόταν η επίσκεψη του νέου στο σπίτι της νέας όταν έλειπαν οι γονείς της. Οι αυστηροί αυτοί περιορισμοί απέβλεπαν στην προστασία την χρηστών ηθών και εθίμων και της ηθικής γενικότερα. Συχνό ήταν το φαινόμενο της απαγωγής της νύφης και συνέβαινε για δύο κυρίως λόγους : Είτε γιατί οι γονείς αμφοτέρων των νέων δεν συμφωνούσαν για τον γάμο, είτε γιατί ο έρωτας δεν ήταν αμοιβαίος. Στη δεύτερη περίπτωση τα αποτελέσματα και οι συνέπειες της απαγωγής συνήθως ήταν οδυνηρές. Σε αυτή την περίπτωση λύση έδινε η Δημογεροντία της οποίας το πόρισμα ήταν υποχρεωτικό και δεσμευτικό και για τις δύο πλευρές.
Δεύτερο μέρος του Ποντιακού γάμου
Λογόπαρμαν. Στην Αργυρούπολη, αφού οι γονείς αποφάσιζαν για την επιλογή της νύφης, το γνωστοποιούσαν στο παιδί τους. Ένα βραδάκι μαζί με ένα πρόσωπο φίλα προσκείμενο και στις δύο οικογένειες ξεκινούσαν να ζητήσουν το κορίτσι, «επαίγναν ΄ς σο ψαλάφεμαν». Το πρόσωπο που ακολουθούσε στο “ψαλάφεμαν” έπρεπε να φοράει τη μία κάλτσα τέρσα̤ δηλαδή ανάποδα. Πάντοτε σχεδόν κρατούσαν μυστικό το ψαλάφεμα γιατί ήταν προσβολή να γυρίσει άπρακτος ο γαμπρός χωρίς συγκατάθεση από το σπίτι της νύφης. Αν υπήρχε άρνηση όχι σπάνια ακολουθούσε ακούσια απαγωγή της νέας, «έκλεφταν ατέν’». Όταν υπήρχε θετική απάντηση, τότε μετά από δεύτερη και τρίτη επίσκεψη οριζόταν η ημέρα των αρραβώνων.
Τρίτο μέρος του Ποντιακού γάμου
Σουμάδια̤’, (ο αρραβώνας). Οι αρραβώνες δεν τύχαιναν μεγάλης δημοσιότητας αλλά περισσότερο γίνονταν σε κλειστό κύκλο όπου αντάλλασσαν τα δαχτυλίδια. Η υποψήφια νύφη εμφανιζόταν μόνο μία φορά για να κεράσει τους καλεσμένους, τον γαμπρό και την οικογένειά του. Το ίδιο βράδυ κανόνιζαν την ημερομηνία τέλεσης του γάμου. Στα σουμάδια̤ αντάλλασσαν και άλλα δώρα μεταξύ τους οι δύο οικογένειες όπως παπούτσια, χρυσές λίρες κ.ά. Από την ημέρα των αρραβώνων οι νέοι δεν είχαν καμία επαφή, επιπρόσθετα η νύφη απαγορευόταν να μιλήσει στα πεθερικά της μέχρι τον γάμο, άρχισε δηλαδή το στύμνωμα – το μάσ̌’, το οποίο κρατούσε ένα ή δύο χρόνια άλλοτε έως και πέντε χρόνια μετά τον γάμο. Σπάνιες είναι οι περιπτώσεις διάλυσης των αρραβώνων «έκλωσαν τα σουμάδια̤ », οπότε λόγω της βαρύτητας του γεγονότος ο νέος έπρεπε να φύγει από το χωριό ή να ξενιτευτεί γιατί δεν τον σήκωνε άλλο το κλίμα του χωριού. Κάτι τέτοιο όποτε συνέβαινε ήταν πολύ ατιμωτικό. Κουβέντα για προίκα δεν γινόταν. Ήταν προσβολή προς την νέα να ζητηθεί προίκα. Βέβαια οι γονείς του κοριτσιού προίκιζαν το παιδί τους όσο οι δυνάμεις τους το επέτρεπαν. Αξίζει να αναφέρουμε σε αυτό το σημείο ότι υπήρχε ιδιαίτερο τραγούδι για το νυφέπαρμαν της ορφανής κοπέλας “Τ’ ορφανέσσας το νυφέπαρμαν” το οποίο διηγείται ένα θρύλο, μία ιστορία στην οποία ο νεκρός πατέρας ακούει το κάλεσμα της κόρης του που οδεύει σε γάμου κοινωνία. Ο ίδιος προσκαλεί / προκαλεί τον χάρο να παλέψουν προκειμένου να νικήσει και να καταφέρει να παραστεί στο γάμο της κόρης του. Δυστυχώς όμως ο χάρος δε νικήθηκε απ τον άμοιρο πατέρα. Το παραπάνω τραγούδι μεταφέρεται σε μας απ τον αείμνηστο λαογράφο μας Στάθη Ευσταθιάδη. Παίζει λύρα και τραγουδά ο ίδιος. Βίντεο : “Διήμερα, τριήμερα, την νύφε παραστέκ’νε, φορίζν’ ατεν’, στολίζν΄ ατεν’” Διήμερα, τριήμερα - Τ' ορφανέσσας το νυφέπαρμαν, Γαμήλιο άσμα Πόντου.
Τέταρτο μέρος του Ποντιακού γάμου
Η χαρά, (Το Στεφάνωμαν). Η χαρά, ο γάμος δηλαδή, κρατούσε τρείς ημέρες από το απόγευμα του Σαββάτου ως τη Δευτέρα το πρωί. Οι προσκλήσεις γίνονταν με κεριά. Καλούσαν οι δύο οικογένειες τους δικούς τους ανθρώπους, συγγενείς και φίλους ακόμα και από γειτονικά χωριά. Μάλιστα καλούσαν και πρόσωπα που οπωσδήποτε έπρεπε να παραστούν όπως τέτοια ήταν όσα είχαν εξουσία ή καλή σχέση με το γλέντι για να βοηθήσουν με την παρουσία τους στην καλύτερη έκβαση του γλεντιού. Το κάλεσμα με τα κεριά δεν γινόταν παντού. Αλλού καλούσαν με το ούζο, πάντως όχι με έντυπες προσκλήσεις. Τα κεριά στη βάση τους ήταν βαμμένα κόκκινα. Γι' αυτό όταν κάποιος ανεπιθύμητος έκανε την εμφάνισή του, συνήθιζαν να λένε : « εθαρρείς κοκκινόκολον κερίν’ έστειλαμ’ ατον ». Το απόγευμα του Σαββάτου σχεδόν ταυτόχρονα άρχιζε το γλέντι και στα δύο σπίτια με τους συγγενούς και φίλους υπο τους ήχους του κεμεντζέ, του νταουλιού του ζουρνά και του αγγείου, και φούντωνε η χαρά και το γλέντι όσο περνούσε η ώρα. Η ρακή, τα τουρσιά (στύπα), τα παστά ψάρια, ο καβουρμάς, ο παστουρμάς ήταν τα εδέσματα που παρατείθονταν στους προσκαλεσμένους και αργότερα γύρω στις δέκα το βράδυ έτρωγαν το κατροφλίν δηλαδή πατάτες με κρέας. Οι νέοι χορεύουν το Τρομαχτόν Λάζικον χορό , το Κότσ’ και το Τίκ. Οι κυράδες παράμερα βολιδοσκοπούν για την επιλογή γαμπρού ή νύφης, και ζυγίζουν τις κινήσεις, τα φερσίματα, την σπιρτάδα των νέων. Αργότερα οι οργανοπαίκτες αλλάζουν ρυθμό και παίζουν τ΄ ομάλια, οπότε οι γεροντότεροι αναλαμβάνουν τα ινία του χορού τραγουδώντας όλοι μαζί. Στην Μπάφρα η πρόσκληση στον γάμο γινόταν με παιδιά που επιστρατεύονταν τα οποία καλούσαν με κερί και ρακί και η πρόσκληση απευθυνόταν σε όλο το χωριό γιατί ο γάμος θεωρείτο υπόθεση όλου του χωριού. Τα συνηθισμένα δώρα του γάμου ήταν μια αγελάδα, ένα χωράφι, ένα φυλαχτό, χωρίς την προηγούμενη υπόσχεση τάγματος. Οι οικογένειες των Παφραίων ζούσαν πατριαρχικά ακόμα κι όταν δεν ήταν στη ζωή οι πατεράδες. Η ανεξαρτησία και η αυτοτέλεια των αδελφικών οικογενειών δινόταν αργά. Το διαζύγιο ήταν σπάνιο φαινόμενο. Στους γάμους, τα βαφτίσια και τις ονομαστικές εορτές τα γλέντια είχαν χαρακτήρα πανηγυριού. Ο γάμος διαρκούσε τρείς ημέρες και είχε μεγάλες οικονομικές συνέπειες κυρίως για την οικογένεια του γαμπρού. Η πρώτη ημέρα ήταν αφιερωμένη στις πανηγυρικές προετοιμασίες, τις επισκέψεις των συγγενών και φίλων αλλά και όλου του χωριού προσκομίζοντας τα δώρα τους. Τη δεύτερη ημέρα γινόταν η στέψη και όλα τα σχετικά με το ντύσιμο της νύφης, το επίσημο ξύρισμα του γαμπρού με όργανα χορούς και τραγούδια. Η συνοδεία των χορών και των τραγουδιών γινόταν με νταούλια, ζουρνάδες, ντέφια, βιολιά και κλαρίνα.
Κερασούντα. Γαμήλια άσματα. Βίντεο: “Αυγερινός θε να γενώ, να λάμψω μιαν ημέραν, να λάμψω στην Ανατολήν να λάμψω και στην Δύσιν” Αυγερινός θε να γενώ - Τραγούδι των Ελλήνων της Κερασούντας. Αρχείο Μέλπως Μερλιέ. Τραγούδι του γάμου, στο χτένισμα ή στο λουτρό της νύφης. Τραγουδά ομάδα τραγουδιστών σε μία ηχογράφηση της Μέλπως Μερλιέ Αθήνα 1930. Προς και από την εκκλησία όλη η πομπή συνόδευε το νιόπαντρο ζευγάρι με χαρές, τραγούδια και χορό που προσέδιδαν στο γάμο πανηγυρικό τόνο.
Κοτύωρα. Γαμήλια άσματα. Επήραμε την πέρδικαν αμάν αμάν, χελιδονάκι αμάν την πενταπλουτισμένη, Αφήνομεν την γειτονιάν αμάν αμάν, χελιδονάκι αμάν, έρημη σκοτισμένη. Γαμήλιο άσμα των Ελλήνων Κοτυωριτών (Λαογραφικά Κοτυώρων Άκογλους Ξενοφώντας 1939). Το κόψιμο του δρόμου ήταν πολύ παλιό έθιμο ριζωμένο στη ζωή των Παφραίων. Το λόγο στις περιπτώσεις αυτές είχε ο κουμπάρος ο οποίος έπρεπε να τάξει κάτι, να δωρίσει προκειμένου να ανοίξει ο δρόμος. Όταν όλη η πομπή μετά τη στέψη, πλησίαζε στο σπίτι του γαμπρού γινόταν ολόκληρη τελετή με ταξίματα, προσφορές κτλ και καθώς έμπαιναν οι νιόπαντροι στο σπίτι τους υποδέχονταν με το παρακάτω τραγούδι: “Καλώς την κυρά νύφη μας τώρα πού'λθε στο σπίτι μας, καλώς το τσεβαϊρι της καρδιάς το φυλαχτήρι…”.
Οινόη Πόντου Γαμήλια άσματα. Καλώς ήρτεν η νύφη μας τώρα που ‘ρτε στο σπίτι μας, καλώς το τσοβαϊρι της καρδιάς το φυλαχτήρι. Κόρη τίμα την πεθερά, σαν έν’ η μάνα και κυρά, τίμα τον πεθερό σου σαν ένι πατρός δικός σου. Τραγουδά ομάδα Νιωτών (απ' την Οινόη) τραγουδιστών, βιολί παίζει ο Θεόδωρος Σεργιάδης. Ηχογράφηση Μέλπως Μερλιέ 1930 Αθήνα
Στην Αργυρούπολη, Έτσι περνούσαν οι ώρες με άφθονο γλέντι και χορό ως τις πρώτες πρωινές ώρες της Κυριακής οπότε κι απολυόταν η εκκλησία και ο λαός πρόστρεχε στη χαρά των νεονύμφων. Ήταν η ώρα για το ξύρισμα του γαμπρού. Καθόταν στη μέση της αυλής και ο κουρέας τον ξύριζε. Ο χορός άναβε και οι οργανοπαίκτες δέχονταν φιλοδωρήματα. Μετά το ξύρισμα το γαμπρός λουζόταν από παρέα φίλων του και ντυνόταν τα γαμπριάτικά του.
Κερασούντα Γαμήλια άσματα. “Άκουγε του γαμπρού η μάνα, του γαμπρού η καλή μάνα, άκουγε και γροίκα κιόλα, τι σ’ έλεγι ο υιός σου”. Γαμήλιο άσμα των Ελλήνων της Κερασούντας. Το τραγουδούσαν οι άντρες όταν έντυναν τον γαμπρό. Ηχογράφηση Μέλπως Μερλιέ 1930 Αθήνα. Κατά τον ίδιο χρόνο κοπέλες και νυφάδες άναβαν το γλέντι στο σπίτι της νύφης και ετοίμαζαν τα νυφοσκεπάσματα, δηλαδή το χτένισμα και το ντύσιμο της νύφης.
Κοτύωρα. Γαμήλια άσματα. Εϊ καζελέρ γιόλ κιοριουντιού αμάν αμάν, Ιστέ τα πέν κιτίγιορουμ = Έ σύντροφοι ο δρόμος φάνηκε, και να που εγώ πηγαίνω. Σήμερον μαύρος ουρανός σήμερον μαύρη μέρα, σήμερον ξεχωρίουνταν μάνα και θυγατέρα Το τραγούδι αυτό στην περιφέρεια των Κοτυώρων λεγόταν Αχπαστικόν και σηματοδοτούσε την προετοιμασία του ξεσηκωμού και της αναχώρησης της νύφης. (Λαογραφικά Κοτυώρων Άκογλους Ξενοφώντας 1939) - Αχπαστικόν Κοτυώρων Μπαιρακτάρη Κουταλίδου (τραγούδι) - Μιχάλης Καλιοντζίδης (Λύρα). Γεώργιος Λογοθέτης. Γαμήλιος σκοπός Αχπαστόν Εϊ καζελέρ γιόλ κιοριουντιού Επίσης σε παλιά ηχογράφηση απ' την περιφέρεια του Κρασνοντάρ της Ρωσίας έρχεται και το επόμενο ηχητικό ντοκουμέντο του αρχείου μου στο οποίο παίζει λύρα και τραγουδά ο Γεώργιος Λογοθέτης Γεώργιος Λογοθέτης. Γαμήλιος σκοπός Αχπαστόν Εϊ καζελέρ γιόλ κιοριουντιού
Νυφοσκεπάσματα / Γώγος Πετρίδης “Σήμερον άλλος ουρανός” Χάραξεν η ανατολή, δημώδες γαμήλιο άσμα Πόντου, Νυφέπαρμαν - Νυφόπαρμαν
Το χτένισμα γινόταν με πολύ προσοχή και επιδεξιότητα, μάλιστα δινόταν πολύ μεγάλη προσοχή στο μήκος των μαλλιών της νύφης. Λέει το τραγούδι με σχετικό περιεχόμενο : «Η τσάμια̤’ σ’ έν’ πεντάπλεχτον, δασέα τα μαλλία σ’, μακρέα και ανάλαφρα, ξ̌ύουν απάν’ σ’ ωμία σ’ ».
Οινόη Πόντου Γαμήλια άσματα. Σεκερόλα, γαμήλιος ορχηστρικός χορός των Ελλήνων της Οινόης του Πόντου. Η μουσική θυμίζει έντονα δυτικούς μεσαιωνικούς χορούς και εικάζεται ότι αποτελεί κατάλοιπο της μουσικής κουλτούρας που μεταφέρθηκε στην περιοχή του Πόντου απ τους σταυροφόρους. Τραγουδιστή παραλλαγή του χορού αυτού έχει καταγραφεί και στη Ρόδο το 1905, εκεί σε κάθε παραλλαγή χρησιμοποιείτο η επωδός “ Άιντε σεκερούλα, σύ τα ξέρεις ούλα” Σεκερόλα - Γαμήλιο τραγούδι των Ελλήνων της Οινόης του Πόντου
Το φόρισμαν τη νύφες ‘ς στη Μαζερά της Ματσούκας του Πόντου. Παίζει λύρα και τραγουδά ο Γεώργιος (Γιούρας ) Απατζίδης με καταγωγή τη Μαζερά της Ματσούκας του Πόντου. Ηχογράφηση της Επιτροπής Ποντιακών Μελετών στο Διπόταμο Καβάλας την 28η Ιουλίου 1967 σήμερα δηλαδή συμπληρώνονται ακριβώς 47 χρόνια απ την καταγραφή αυτή. Το φόρισμαν τη νύφες 'ς ση Μαζερά τη Ματσούκας του Πόντου
Μετά το χτένισμα άρχιζαν να ντύνουν τη νύφη τραγουδώντας της διάφορα εθιμικά τραγούδια και προς το τέλος, της τραγουδούσαν το τραγούδι :
«Τίμα κόρη τον πεθερό σ’ ας σον κύρη σ’ καλλίον
«Τίμα κόρη την πεθερά σ’ ας σην μάννα σ’ καλλίον
«Τίμα κόρη τ’ αντραδέλφια σου ας σα αδέλφια σ’ καλλίον
«Τίμα κόρη τα πεθερ’κά σ’ για να ‘σαι τιμημέντσα
«Και όντας θα πας σοι πεθερούς να ‘σαι αγαπημέντσα»
Ινέπολις Πόντου Τραγούδια του γάμου. Αφέντη μ΄ Άι-Γιώργη μου τιμίον καβαλλάρη, αρματωμένος με σπαθιά και με χρυσό κοντάρι. Το τραγούδι είναι καθιστικό γαμήλιο και το τραγουδούσαν κατά το ντύσιμο του γαμπρού στο σπίτι του. Λύρα παίζει ο Γεώργιος Καμπουριανίδης – ηχογράφηση Μέλπως Μερλιέ. Αθήνα 1930 Αφέντη μ' Αϊ Γιώργη μου. Καθιστικό γαμήλιο άσμα Ινέπολης Πόντου. Αρχείο Μέλπως Μερλιέ.
Αφού έντυσαν τον γαμπρό, με την συνοδεία οργάνων που προπορεύονται πηγαίνουν σε πομπή να πάρουν τον κουμπάρο από το σπίτι του. Έτσι έδειχναν πόσο πολύ τιμούσαν τον κουμπάρο. Το γλέντι συνεχίζεται στο σπίτι του κουμπάρου με νταούλια και ζουρνάδες και εκεί παραβρίσκεται το αλλάϊ του, η συντροφιά του οι οποίοι κερνούν την πομπή του γαμπρού με ρακή. Μετά τις φιλοφρονήσεις όλοι μαζί ξεκινούν για το σπίτι του γαμπρού. Το γλέντι συνεχίζεται και ακολουθεί γεύμα για όλους τους προσκεκλημένους. Κατά τις τρείς η ώρα ξεκινούν με γλέντι για να πάρουν τη νύφη, το Νυφέπαρμαν.
Βίντεο “Άκουσ' άκουσε Νιόνυφος” Ινέπολη Πόντου. Άκουσ’ άκουσε νιόνυφος. Γαμήλιο άσμα Ινέπολης Πόντου. Αρχείο Μέλπως Μερλιέ Συνηθιζόταν ο γαμπρός και ο κουμπάρος να είναι καβάλα σε άλογα σελωμένα και στολισμένα. Μαζί έφεραν και άλλο άλογο, άσπρο, σελωμένο και στολισμένο για την νύφη.
Νυφέπαρμαν, ζουρνά παίζει ο αείμνηστος Γιώργος Τσαπανίδης στο σπίτι του στη Δράμα, καταγωγή έλκει απ’ την Μπάφρα (ηχητικό)
Νυφόβγαλμαν Αχπαστικό τη νύφες Ακ Δαγ Μαδέν ζουρνά παίζει ο Βασίλειος Εταιρίδης – Νταβούλι ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος (ηχητικό) Ομάλι Τσ̆αραγάχτον, Γαρσ̆ουλαμάς & Τίκ – Ακ Δάγ Μαδέν – Β.Εταιρίδης Κ.Παπαδόπουλος
Τέτοιες συνήθεις ήταν ανάλογες των ημερών και της σημαντικότητας τους. Πολλοί από τους προσκεκλημένους ήταν αρματωμένοι με όπλα της εποχής, με κάμες, με αϊναλία, με μαρτένια και φυσεκλίκια. Καθ’ οδόν πυροβολούσαν κατ’ επανάληψη κάνοντας τον λεγόμενο ντοναϊμάν. Αυτή η συνήθεια απέδιδε πανηγυρική ατμόσφαιρα στη χαρά και λεβέντικο ύφος. Από την άλλη πλευρά ήταν και σαν ένα είδος ειδοποίησης για το σπίτι της νύφης ότι πλησιάζει η πομπή του γαμπρού. Όταν πλησίαζαν πολύ, άρχισαν να τραγουδούν: «…κουρέψαμε τα πρόατα πήραμε τα μαλλία, έχ̌’ κ’ έρχουν οι συμπέθεροι για στρώστεν τα χαλία…» Όταν πιά η πομπή βρίσκεται έξω από την αυλόπορτα και όσο αυτή είναι ανοιχτή διάπλατα, κάποιοι νέοι σκόπιμα την φράζουν με ένα κοντάρι, εμποδίζοντας την είσοδο της πομπής του γαμπρού. Καλούν τον κουμπάρο τότε, με διάφορα ευτράπελα να τους δώσει φιλοδώρημα για να ανοίξουν την πόρτα.
Ομάλι τη νύφες Ζουρνά Ακ Ντάγ Ματέν ζουρνά παίζει ο Βασίλειος Εταιρίδης – Νταβούλι ο Κωνσταντίνος Παπαδόπουλος Ομάλι Τσ̆αραγάχτον, Γαρσ̆ουλαμάς & Τίκ – Ακ Δάγ Μαδέν – Β.Εταιρίδης Κ.Παπαδόπουλος Την ίδια στιγμή δύο νέοι (συνήθως άντρες) με δίσκο στα χέρια, κερνούν ρακή και μεζέδες στον πατέρα του γαμπρού και στον κουμπάρο. Ο πατέρας του γαμπρού πίνει ευχόμενος : …καλορρίζικα ντο θ’ αρματώνουμε…και ρίχνει φιλοδώρημα στον δίσκο, συνήθως χρυσή λίρα. Ακολουθεί ο κουμπάρος και όλοι οι καλεσμένοι και μπαίνουν στην αυλή. Όλοι μαζί σμίγουν και αρχίζουν ένα ανεπανάληπτο γλέντι, ώστε έλεγαν : … βελόν’ να κρεμής αφκά ‘κ̌ι’ ρούζ’… Όσο έξω στην αυλή δυναμώνει το γλέντι, ο κουμπάρος πλησιάζει την κάμαρη όπου βρίσκεται η νύφη και ζητά να την πάρει για να πάνε στο Ναό για την στέψη. Τα κορίτσια που ασχολήθηκαν με τα νυφοσκεπάσματα αρνούνται να δώσουν τη νύφη ζητώντας φιλοδώρημα. Ο κουμπάρος δίνει ένα γενναίο φιλοδώρημα και αφού πάρει τη νύφη είναι έτοιμοι να βγούν από το σπίτι. Στην πόρτα στέκουν και την αποχαιρετούν οι γονείς και τ΄ αδέλφια της, ενώ έξω στην αυλή ακούγεται το τραγούδι : Άφε κόρη τον κύρη σου και ποίσον άλλον κύρη Άφε κόρη τη μάννα σου και ποίσον άλλεν μάννα
“Αφή κόρη” Τόνγια Στάθης Ευστάθιαδης “Φάρος Ποντίων”. Αφή κόρη, Άφε κόρη, Νυφέπαρμα. Γαμήλιο δημώδες άσμα Πόντου, Στάθης Ευσταθιάδης
Την κοσάρα θέλω Καϊνανά ( Καϊνανά = πεθερά). Γαμήλιο τραγούδι των Ελλήνων Κοτυωριτών, λεγόταν από ομάδα φίλων του γαμπρού (εμπρολάτ’) την ώρα που η γαμήλια πομπή βρισκόταν στην πόρτα του σπιτιού της νύφης. Οι καλετέν’ ή εμπρολάτ’ δεν άφηναν τους σπιτικούς της νύφης να ενωθούν με την πομπή του γαμπρού που λεγόταν γαμοστόλος για να πάν΄ στην εκκλησία, αν πρώτα δεν τους έδιναν ψημένες κότες……τραγουδούσαν λοιπόν επίμονα επαναλαμβάνοντας την ίδια φράση. Τραγουδά με χορωδία τη Ελένη Μπαιρακτάρη-Κουταλίδου και παίζει Κεμεντζέ ο Μιχάλης Καλιοντίδης. Στη συνέχεια όλοι μαζί ξεκινούν για την εκκλησία τραγουδώντας: ….Σήμερον άσπρος ουρανός, σήμερον άσπρη μέρα, σήμερον στεναφώνεται αητέντς την περιστέραν….
Σήμερον Άλλος Ουρανός – Χάραξεν η Ανατολή. Κωστίκας Τσακαλίδης Λύρα –Τραγούδι (ηχητικό). Αυτές οι στιγμές είναι ακατόρθωτο να περιγραφούν γιατί ξεχειλίζουν από τόσο κέφι και χαρά όπου κανείς νομίζει ότι όλοι έχουν τρελαθεί και τα όργανα και οι καλεσμένοι, και όλο το χωριό έχει γίνει ένα με την χαρά των νεόνυμφων.
Βίντεο: “Αχπαστικόν” Φάρος Ποντίων παίζει λύρα ο Στάθης Ευσταθιάδης Αχπαστικόν Πόντου - Εθιμοτυπία του Ποντιακού γάμου Οι νέοι χορεύουν μπροστά από την νύφη και τον γαμπρό. Οι συμπέθεροι ακολουθούν από πίσω. Συχνά στον δρόμο προς την εκκλησία οι νέοι κλείνουν τον δρόμο σαν διόδια και ζητούν από τον κουμπάρο φιλοδώρημα σε είδος, δηλαδή ρακή. Έτσι φτάνει η πομπή στην εκκλησία. Εκεί ο ιερέας παραλαμβάνει τον γαμπρό και τη νύφη και τους οδηγεί κάτω από τον κεντρικό πολυέλαιο του ναού. Τότε νεκρική σιγή απλώνεται παντού, μέσα στον ναό, στο προαύλιο και γύρω. Αφού τελειώσει το μυστήριο, φίλοι του κουμπάρου τον σηκώνουν στα χέρια φωνάζοντας : Άξιος κουμπάρε……κουμπάρε τάξον !!! Και δεν τον αφήνουν κάτω αν δεν τους τάξει ένα πλούσιο τραπέζι, ένα γλέντι δηλαδή. Στη συνέχεια όλος ο κόσμος με πρώτο τον πατέρα του γαμπρού περνούν ασπάζονται τα στέφανα και συγχαίρουν τους νεόνυμφους και τους συμπεθέρους. Όλοι τώρα ξεκινούν για το σπίτι του γαμπρού με τραγούδια και χορούς. Στην κύρια είσοδο η μητέρα του γαμπρού περιμένει τη νύφη και το γαμπρό. Ένα καινούριο χάλκινο σκεύος (χαλκόν) είναι έτοιμο στο κατώφλι. Μόλις πλησιάσει η νύφη, η πεθερά της χτυπάει το χαλκόν στο δεξί της πόδι και της κρεμάει στο λαιμό χρυσή αλυσίδα ενώ ασπάζεται πρώτα τη νύφη και έπειτα το παιδί της. Στη συνέχεια μπαίνουν στο σπίτι με το δεξί πόδι.
Ινέπολις Πόντου Τραγούδια του γάμου. Βάλαμ' τις τάβλες αργυρές μαντήλια συρματένια, βάλαν κι εμένα κερναστή στης τάβλας το κεφάλι. Είναι τραγούδι του γάμου απ την Ινέπολη του Πόντου. Το τραγουδούσαν όταν ερχόταν η νύφη μετά τη στέψη στο σπίτι του γαμπρού. Ανήκει στους συρτούς χορούς. Λύρα παίζει ο Γεώργιος Καμπουριανίδης – ηχογράφηση Μέλπως Μερλιέ, Αθήνα 1930. Βάλαμ' τις τάβλες αργυρές. Γαμήλιο άσμα Ινέπολης Πόντου. Αρχείον Μέλπως Μερλιέ
Κερασούντα Γαμήλια άσματα. Χάραξεν η Ανατολή κοκκίνησεν η δύση πάν’ τα πουλάκια στη βοσκή κι η λυγερή στη βρύση. Τραγουδά ομάδα τραγουδιστών σε μία ηχογράφηση της Μέλπως Μερλιέ Αθήνα 1930. Το ίδιο τραγούδι με το ίδιο κείμενο τραγουδούσαν και πάνω στο σκοπό του χορού Κοτσαγγέλι. Το ονομάζουν: “Σηκώνουν τη νύφη στο πόδι”. Όταν τραγουδούσαν αυτό το τραγούδι χάριζε η πεθερά τα δώρα στη νύφη της. Μαρτυρείται ότι τα τελευταία χρόνια στην Κερασούντα το τραγούδι αυτό παιζόταν συνοδεία ορχήστρας που την αποτελούσαν το βιολί το κλαρίνο και το ντέφι. Παντού υπάρχουν στρωμένα τραπέζια με μεζέδες και ρακή. Λογής- λογής τραγούδια ακούγονται συνεχώς, μα επικρατέστερα είναι τα παραδοσιακά και αυτά που εξιστορούν τις περιπέτειες του Ακρίτα ή του Μάραντου. Σε όλους τους καλεσμένους παραθέτουν γεύμα με πρώτο πιάτο πασκιτανένεν τσ̌ορβάν και δεύτερο κρέας με μακαρόνια ή λάχανο ή πατάτες.
Βίντεο “Τραγούδι του Γάμου: "Τίμα Κόρη την πεθερά σ΄” Κοτύωρα Πόντου – Φάρος Ποντίων. Παίζε λύρα ο Στάθης Ευσταθιάδης και τραγουδά η αδερφή του Μαρία Ευσταθιάδου. Καλώς την κυρά νύφη μας - Λαογραφικά Κοτυώρων Πόντου Άκογλου Ξενοφώντας Γαμήλιο άσμα Σε λίγο άλλα τραγούδια ξεσηκώνουν πάλι τις διαθέσεις για χορό και περισσότερο γλέντι. Είναι οι συμπέθεροι που έρχονται κι αυτοί με την παρέα τους να ενωθούν με όλους τους άλλους σε κοινό γλέντι τραγουδώντας: …κουρέψτεν εσείν’ τα πρόατα κι επάρτεν τα μαλλία. Έρθαν και οι συμπεθέρ’ για στρώστεν τα χαλία…. Τους περιμένουν στη είσοδο οι νεόνυμφοι και οι συμπέθεροι. Σε άλλο δωμάτιο του σπιτιού είναι στρωμένο άλλο τραπέζι επίσημο γι’ αυτούς. Εκεί κάθονται πίνοντας και γλεντώντας ως το πρωί. Απαραίτητος μεζές ήταν μία βραστή κότα την οποία σέρβιραν ολόκληρη. Έπειτα έμπαιναν στο χορό ο γαμπρός και η νύφη. Κατά τα μεσάνυχτα η νύφη κι’ ο γαμπρός κάθονταν σε ένα μεγάλο δωμάτιο και δίπλα τους ο λυράρης έπαιζε όμορφα τον κεμεντζέ. Όλοι οι καλεσμένοι περνούσαν τότε ένας-ένας συγχαίροντας το νέο ζευγάρι, έδιναν την ευχή και τα δώρα τους, γινόταν η χάρ’ όπως έλεγαν. Μετά το τέλος του χαρίσματος το γλέντι συνεχίζεται ως τις τρείς το πρωί. Οι ηλικιωμένοι και τα παιδιά έχουν φύγει ήδη για να ξεκουραστούν. Οι πιο νέοι όμως είναι εκεί χορεύοντας την Κότς, την Τρυγόνα, τον Πυρρίχιο την Μητερίτσα. Στα ξημερώματα γίνεται το θήμισμαν, τα εφτά ζευγάρια και το τέκ κρατώντας αναμμένα κεριά.
Καπίκιοϊ Ματσούκας Γαμήλια άσματα Θύμισμαν, “Να ζεί η νύφε κι ο γαμπρός, κι όλ’ οι παρανυφάδες. Αφή κόρη τη μάνα σου και κάνε άλλη μάνα, Αφή κόρη τον κύρη σου και κάνε άλλον κύρην…” Παίζει λύρα και τραγουδά ο Νίκος Χαλυβόπουλος με καταγωγή το χωρίον Καπίκιοϊ της Ματσούκας, επαρχίας της Τραπεζούντας. Ηχογράφηση της Μέλπως Μερλιέ το 1930 στην Αθήνα. Γαμήλιο Θύμισμαν Να ζεί η νύφε κι ο γαμπρόν Καπίκιοϊ Τραπεζούντας / Νίκος Χαλυβόπουλος. Κατά τον Νίκο Χαλυβόπουλο την επομένη ημέρα του γάμου, εγίνετο ο αποχωρισμός των γονέων και συγγενών της νύφης. Εγίνετο χορός εις τον οποίον ελάμβαναν μέρος επτά ζευγάρια μονοστέφανα και πρωτοστέφανα (πρώτου γάμου δηλαδή). Το ζεύγος του γαμπρού και της νύφης ήταν ξεχωριστά. Προ του γαμπρού προηγείτο ο κουμπάρος και μαζί με τη νύφη ακολουθούσε η κουμπάρα δηλαδή η αλληλουχία ήταν : Κουμπάρος – γαμπρός – νύφη – κουμπάρα. Αλλάζει ο σκοπός του χορού, ενώνεται ο κουμπάρος με την κουμπάρα και τα ζεύγη γίνονται εννέα. Τους παλιότερους χρόνους όταν άρχιζε ο χορός, ο ιερέας θυμίαζε τον κύκλο του χορού, εξ’ ού και η ονομασία “Θύμισμαν”. Θύμισμαν Νίκος Χαλυβόπουλος Καπίκιοι Ματσούκας Θύμηγμα, Ενθύμημα Κρώμνης, Γαμήλιος χορός & δημοτικό άσμα Πόντου - Χορωδία Κακουλίδη. Σύμφωνα με τον κ Σίμο Λιανίδη και τις ηχογραφήσεις – καταγραφές που πραγματοποίησε για την Επιτροπή Ποντιακών Μελετών τη δεκαετία του 1960-1970, στην Κελώνσα των Σουρμένων χόρευαν και τραγουδούσαν ως Θύμιγμα, το τοπικό δημοτικό άσμα :
«Απόψε ετραγώδησε καρδιά μου καρδιά μου,
ανάμεσα ς’ σο κάστρον, έχω καρδιά καημένον».
Πληροφορία που έλαβε από την 74χρονη τότε κα Σουλτάνα Σαλβαρά – Μαυροπούλου στον Καταχά Κατερίνης. Η ίδια αναφέρει : "Θα σας λέω τσι νύφες το χορό, Την πρώτη φορά που μπαίνει η νύφε με τον γαμπρό στο χορό, στο σπίτι, αφού εσταφανώθαν. Πρώτα μπαίνει ο κουμπάρος με εφτά παλληκάρια κι επεκεί μπαίνει η νύφε με την κουμπάρα στου γαμπρού το χ̆έρ' και αρχίζει αυτό το τραγούδι". Ακούστε την Σουλτάνα Σαλβαρά στο εν λόγω γαμήλιο άσμα
Αναπαράσταση του Θημίσματος Δείτε μια άλλη παραλλαγή του εθίμου του Θυμίζματος Μετά το Θήμισμαν ακολουθούν και άλλοι χοροί, ώσπου ξημερώνει και όλοι ετοιμάζονται για το κοτσαγκέλ’. Καρδεφόνα - Φόνα - Καρδεπόνα - Ποντιακοί Χοροί Ήταν λεβέντικος χορός στον οποίο όλοι μαζί πιασμένοι χέρι-χέρι χόρευαν σχηματίζοντας μια μακριά αλυσίδα. Στον σκοπό αυτό ο πρώτος κρατούσε μαντήλι και με αυτό έδινε την κατεύθυνση του χορού. Όλοι μαζί όμως τραγουδούσαν : …..Να φώνα-φώνα να καλοφώνα Λαλείς και παίρτς με κι απέσ’ ‘κ̌ι βάλλτς με Κι απέσ’ κι αν βάλλτς με κάθκα ‘κ̌ι λές με Κάθκα κι αν λές με σκαμνίν ‘κ̌ι δίς με Σκαμνίν κι αν δίς με τραπέζ’ ‘κ̌ι στρώντς με Τραπέζ’ κι αν στρώντς με φαϊν ‘κ̌ι φέρτς με….. Θύμιγμαν Άνω Ματσούκας Πόντου (Γαμήλιος Σκοπός-Χορός-Στοφόρος) Χριστόφορος Χριστοφορίδης
Μάλιστα καθόλου δεν εφοβούντο τους Τούρκους, οι Έλληνες του ηρωικού Πόντου γιατί αν και υπόδουλοι χορεύοντας την ώρα αυτή της χαράς των παιδιών που παντρεύτηκαν τον χορό κοτσαγκέλ’, τραγουδούσαν: "Στην Αγιά Σοφιά θα πάμε έγια μόλα για, και θα πάρουμε απ’ τους Τούρκους τα χρυσά κλειδιά". Το Κοτσαγκέλ’ περνούσε σαν πομπή από όλα τα σπίτια και σε κάθε αυλή χόρευαν και τραγουδούσαν. 'Εγια μόλα έγια λέσα - Έγια μόλα τιραμόλα - Κοτσαγκέλ, Γαμήλιος χορός και άσμα. Πάλι όλοι εύχονταν στο ζευγάρι και αποχωρούσαν. Τυπικά κάπως έτσι τελειώνει ο χωριάτικος γάμος όπως ακριβώς γινόταν στον Πόντο από τους Έλληνες. Όμως παρόλα ταύτα, άλλα δύο γλέντια θα λάμβαναν χώρα. Ένα είναι τ΄ οπίσια. Δηλαδή η συνήθεια, το πρώτο Σάββατο μετά το γάμο να πηγαίνει η οικογένεια του γαμπρού οπίσω στο σπίτι της νύφης, με συγγενείς και φίλους. Και το δεύτερο εκ μέρους του κουμπάρου προς τους φίλους του όπως το είχε υποσχεθεί όταν τον επαινούσαν το άξιος-άξιος στην εκκλησία. Κοτσαγκέλ' - Γαμήλιος χορός των Ελλήνων του Πόντου. Στην Μπάφρα ένα βασικό έθιμο των Παφραίων ήταν το “μάσ̌”. Δεν επιτρεπόταν στη νύφη να μιλήσει, να απευθύνει το λόγο στα πεθερικά της αλλά και στους στενούς συγγενείς του άντρα της. Η συνεννόηση γινόταν μόνο με νεύματα “ισμάρια̤”. Το “μάσ̌” μπορούσε να διαρκέσει χρόνια αν δεν έδιναν στη νύφη το χέρι τους να το φιλήσει για να πάψει ο περιορισμός της σιωπής. Στην Πάφρα το χειροφίλημα της νύφης συνοδευόταν από το ανάλογο δώρο ή χρηματικό ποσό. Για το έθιμο αυτό υπήρχε η πίστη ότι περιφρουρούσε το σεβασμό της νύφης στα πεθερικά της. Η νύφη ήταν υπεύθυνη για την περιποίηση του τραπεζιού. Πρώτα έπεφταν όλοι για ύπνο και τελευταία η νύφη αφού πρώτα έπλενε τα πόδια του πεθερού της και ετοίμαζε τα κρεβάτια. Το πλύσιμο των ποδιών ίσχυε και για τους φιλοξενούμενους της οικογένειας του γαμπρού. Ο γάμος είναι πολυτραγουδισμένος απ’ τη λαϊκή Ποντιακή μούσα. Εκτός των γαμήλιων τραγουδιών και χορών υπάρχει μεγάλη πληθώρα τραγουδιών που αναφέρονται στο γάμο (τη χαρά) ή στον αρραβώνα (σουμάδια̤).
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
