Ελευθέριου Ελευθεριάδη (Βουλευτού), περί παραδόσεων, μουσικής και γλώσσας στην Λαραχανή του Πόντου

Πουθενά στην Ελλάδα σήμερα δεν υπάρχει τέτοιο αγνό ποντιακό χρώμα όπως στην Λαραχανή. Γνήσια ποντιακή ζωή, όπως τα παλιά εκείνα χρόνια πριν το 1922. Εντελώς ανόθευτο το ποντιακό τραγούδι, καμία αλλαγή στον ρυθμό του χορού, ούτε μια ξένη λέξη στο ποντιακό λεξικό, εκτός από εκείνες που πολιτογραφήθηκαν τα παλιά χρόνια. Απ’ το ποντιακό ενδυματολόγιο, σηκώθηκε μόνο η ζίπκα και η κουκούλα. Στη γυναικεία ενδυμασία δεν άλλαξε τίποτα, εκτός απ’ τα τσ̌αρούχ̌ια που αντικαταστάθηκαν με λαστιχένια παπούτσια (κοντές γαλότσες). Το σπαρέλ, η φοτά, το λετσ̌έκ, τα ταραπουλούζ ίδια κι όμοια όπως τότε. Στην Λαραχανή διαπίστωσα ότι δεν ξέρω ποντιακά.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο

Εδώ στην Ελλάδα η ποντιακή γλώσσα έπαθε τέτοια αλλοίωση από την νεοελληνική (δημοτική) ώστε γίνεται κατανοητή μόνο όταν εκφέρεται με νεοελληνικούς όρους. Οι τούρκοι ελληνόφωνοι όμως της Λαραχανής δεν ξέρουν τα νεοελληνικά και όταν μια λέξη ξεφύγει ανάμεσα στις πολλές ποντιακές, αμέσως τους ξενίζει και προκαλεί την διαμαρτυρία. Ποιος θα προσέξει τον πόντιο ομιλούντα εδώ στην Ελλάδα αν πεί : “Αύριον έρχουμαι ελέπω ΄σε”. Αύριο ; Δεν υπάρχει αύριο στην ποντιακή διάλεκτο. Ο γνήσιος πόντιος λέγει : “πυρνά”. Είπα γιαούρτ και ξεκαρδίστηκαν όλοι στα γέλια. Λευτέρ’ μπέη, την καλατσ̌ήν εμουν πα ενέσπαλες. Ατό μαντσ̌ήραν λέγομ’ ατο. Ξάϊ ‘κ̌’ έκ’σες να έλεγαν οι παλαιοί : «Ατός εμαντσ̌ήρτσεν, όντε έτρωγεν μαντσ̌ήραν τη νεστείαν;”

Από τότε που άκουσα τραγούδια ποντιακά στην Λαραχανή από τον Ρεσ̌ίτ, αηδίασα αυτά που ακούω εδώ στην Ελλάδα απ’ τον ραδιοφωνικό σταθμό. Ευτυχώς δεν ακούγεται ο σταθμός αυτός στην Τραπεζούντα. Ήταν το μόνο τους παράπονο, αυτό, που δεν ακούγεται ο σταθμός της Θεσσαλονίκης στην Τραπεζούντα. “Λευτέρ’ μπέη, κάτ’ ποίστε εκείνο το στασιόν να ακουσ̌έφκεται και σην Τραπεζούνταν. Να ακούομαι την κεμεντζέν τ΄εσέτερον πα”. Και σκέφτηκα : Καλύτερα να μην ακούγεται ο σταθμός μας, τουλάχιστον όταν παίζει τα ποντιακά ! Δεν μπορώ να καταλάβω πως δικαιολογούν την εξέλιξη των ποντιακών τραγουδιών οι εν Ελλάδι Πόντιοι ! Το ποντιακό τραγούδι δεν μπορεί να εξελιχθεί και να γίνει μπουζούκι. Ούτε η σερενάτα του Σούμπερτ να γίνει ρούμπα. Αν αλλάξει το μοτίβο του ποντιακού τραγουδιού, τότε παύει να είναι ποντιακό τραγούδι. Τέλος πάντων, αυτό δεν είναι το θέμα μου. Τον λόγο τον έχουν οι λαογράφοι και οι μουσικοί μας. Αν επρόκειτο όμως να μελετήσω ήθη και έθιμα, χορούς και ποντιακά τραγούδια θα πήγαινα στην Λαραχανή σήμερα, προκειμένου να συνθέσω την αυθεντική εικόνα. Τα σύνορα της ποντιακής και της τουρκικής διαλέκτους είναι σαφώς καθορισμένα. Από τους χορούς, εκείνους που χορεύουν πολύ είναι το διπάτ, το λαγγευτόν και το τρομαχτόν. Στην Λαραχανή εγκαταστάθηκαν και σαράντα οικογένειες Οφλίδες. Μιλούν τα ποντιακά αλλά με πολλούς ιδιωματισμούς. Ένας χορός τον οποίο χορεύουν οι Οφλίδες μου έκανε εντύπωση. Είναι αληθινά λεβέντικος. Οι εν Λαραχανή Οφλίδες τον λένε “Σαλαμάς”. Από τα τραγούδια που τραγουδούσαν ατελείωτα, συγκράτησα μερικά, όσα δεν έχω ακούσει ποτέ εδώ στην Ελλάδα. Τα παραθέτω κατ’ όνομα όπως τα άκουσα εδώ στην Λαραχανή του Πόντου.

Εσύ ώμνυες κι έλεγες κανάν κ̌ι καλατσεύω, με τ΄ομματόπα μ’ είδα ‘σε τον Θεό σ’ ‘κ̌ι’ ινανεύω (Χασάν)
Η Παναγία πορπατεί κι ο ‘γούμενον κοιμάται, τερέστ’ ομμάτια τερέστε πάω κι αροθυμάτε (Ρεσ̌ίτ)
‘Σ σο Τζεβιζλούκ έπα κρασίν ‘ς ση Κουσπιδή εβραδυάστα και είπε μ’ έλα ας ΄μενομε τη Περισ̌άν Ανάστα (Φεχμής)
‘Σ ση Παναγίας το ποτάμ εφύτρωσαν τα λίντσ̌ια, νασάν ‘κείνον τον ποπάν που στεφανών’ κορίτσια (Ρεσ̌ίτ)
Αούτα τ’ άστρα τ’ ουρανού να έσαν λεφτοκάρια, εβάλνα τα ‘ς σα τσόπιας ιμ’ κι εκόμπωνα νυφάδια (Φεχμής)
Κρεμέτες σ̌κύλ’ υιός είμαι κανέναν κ̌ι φογούμαι ‘ς ση Σουμελά την Παναγιά θα πάω στεφανούμαι (Ρεσ̌ίτ)
Τ’ αρνόπα μ’ καλορίαστα και τα νερόπα μ’ κρύα, ‘ς σην τσ̌άντα μ’ καθαρόν ψωμίν, Τσοφούλα μ’ φά και πία (Χασάν)
Εμέν Κρεμέτα λέγ’νε ‘με κι εγώ Κρεμέτες κ̌ ‘ είμαι, τ’ οσπίτ’ ιμ’ ΄ς σην Λαραχανήν και Ματσουκάτες είμαι (Ρεσ̌ίτ)
Σου Κουσπιδή καλόγερος ΄ς σην Λιβερά τσ̌οπάνος, ΄ς σ’ έρημον τη Λαραχανήν τσ̌απκίντ’ς και τραγωδάνος (Ασλάν)

Πηγή: Ελευθέριος Ελευθεριάδης (Βουλευτής) - Ποντιακή Εστία τεύχη 68-69 Θεσσαλονίκη 1955 - Ένα αλησμόνητο ταξίδι. Απ' την Θεσσαλονίκη στην Λαραχανή του Πόντου.

Παρακολουθείστε ένα ακόμη αφιέρωμα μας στη Λαραχανή της Ματσούκας του Πόντου μέσω του ακόλουθου συνδέσμου : http://www.kotsari.com/pontos/poleis-oikismoi-xoria-perioxes-toponimia-tou-pontou/451-xorion-laraxani-matsouka-pontos

 Λεξιλόγιο:
• Τσ̆απκίντ΄ς & τσ̆απκούντ’ς & τσ̆απκούνης (εκ του τουρκικού capkin)= αχρείος, κακοήθης, μάγκας, ερωτύλος.

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com