Θήμασμαν ή Θήμισμαν ή Θήμιγμαν. Γαμήλιος Ποντιακός τελετουργικός χορός.
Θήμασμαν ή Θήμισμαν ή Θήμιγμαν, Ποντιακός τελετουργικός χορός που γίνεται στο γλέντι του γάμου και συμμετέχουν αντρόγυνα. -[Ιωαννίδης 1870, 15] Τραπεζούντα Πόντου: Θυμιστήδες είναι οι κατά τα Χριστούγεννα μετ' οργάνων περιερχόμενοι τας οικίας. Ακούστε το Θύμισμα των Σουρμένων του Πόντου (Καταγραφή Σίμου Λιανίδη)
Για το χορό αυτό αντλούμε περισσότερες πληροφορίες απο την Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού όπου αναφέρονται τα παρακάτω:
1. Γεωργιάδης 1910 Κρώμνη Χαλδίας Πόντου: Θύμηγμα = ενθύμημα, ήτοι πρώτος χορός της νύμφης, εις τον οποίον λαμβάνουσι μέρος ο γαμβρός και πάντες οι προσκεκλημένοι αποτελούντες κύκλον ευρύτατον και άδοντες συνάμα, των κεμενέδων πάντοτε συνοδευόντων. Ρυθμός δίσημος, χρόνος μέτριος. "Αρχήν εμβήκα σον χορόν (δις), κι έπιασα έλα έλα...". Μουσική καταγραφή σε βυζαντινή σημειογραφία.
2. Οικονομίδης 1923, Πόντος: Εξ ανδρογύνων μόνον αποτελείται εν ώρα γάμου ο χορός εις ον λαμβάνουσι μέρος οι νεόνυμφοι, εφ' όσον ούτοι εξακολουθούσι χορεύοντες, αφ' ου όμως ούτοι αποσυρθώσι δύνανται να μετέχωσιν αυτού και άγαμοι νέοι και νεάνιδες.
3. Κανδηλάπτης 1926, Χαλδία Πόντου: Εκ του ρήματος θυμίζω ή θυμιώ, καθότι γίνεται θυμίασις εις πάντας υπό του ιερέως. Γίνεται δε η τελετή ως εξής: Εις την ευρυτέραν και ενδοτέραν αίθουσαν της οικίας, το κυρίως οσπίτιον λεγόμενον και γνωριζόμενον, προσέρχεται ο στέψας ιερεύς (ή και περισσότεροι αν ευρεθώσι) και αφού βάλη επιτραχήλιον και εις μεν την μία χείρα λάβη θυμιατήριον καίον, εις δε την άλλην λαμπάδα ανημμένην, προσκαλεί τους νεονύμφους εις χορόν, ότε και ανάπτονται εις τα τέσσερα σημεία του οσπιτίου σταυροειδώς ανά τρία μεγάλα κηρία. Τότε πρώτον ήδη συγχορεύουσιν ομού οι νεόνυμφοι συγκρατούμενοι, λαμπαδηφορούντες και ακολουθούντες τω χειραγωγούντι αυτούς ιερεί, συνακολουθούντων και επτά ζευγών ανδρογύνων πρωτογάμων. Εννοείται ότι ούτοι και πάντες οι θεώμενοι λαμπαδηφορούσιν. Τότε ο ιερεύς άδει το παρά πόδας αλφαβητάριον άσμα, το οποίον επαναλαμβάνεται υπό συγχορευόντων ανδρών: "Αρχήν όταν ευλόγησεν Κύριος ο Θεός μας...". Γαμήλιο Θύμισμαν Να ζεί η νύφε κι ο γαμπρόν Καπίκιοϊ Τραπεζούντας / Νίκος Χαλυβόπουλος
4. Οικονομίδης 1928-1931, Πόντος: Θήμισμαν, θήμιγμαν και θήμημαν. Μετά το χάρισμα της νύμφης εγίνετο το θήμισμαν ήτοι ο φημισμός αυτής (εκ του θημίζω = φημίζω), το οποίον ωνομάσθη ούτω διότι κατά τον ιδιαίτερον χορόν τον χορευόμενον κατ' αυτό και Θημιστόν (εν Σάντα κ.α.) λεγόμενον ήδετο το κατωτέρω άσμα, όπερ είναι εγκώμιον ή ωδή των νεονύμφων μετά παρενειρομένων ευχών υπέρ αυτών και παραινέσεων τινών προς την νύμφην. Κατ' αυτό ανιστάμενοι πάντες και ανάπτοντες εις τέσσαρα μέρη του κυρίως οσπιτίου σταυροειδώς ανά τρεις λαμπάδας συνεκρότουν χορόν κυκλικόν εξ επτά, εν Σάντα δε και εννέα ή ένδεκα, ανδρογύνων μονοστεφάνων, ήτοι το πρώτον εις γάμου κοινωνίαν ελθόντων, και εις χείρας ανά μίαν λαμπάδα ανημμένην κρατούντων, μετέχοντος και ενός περιττού. Εις τον χορόν τούτον μετά βραδέων ρυθμικών βημάτων χορευόμενον επί ημίσειαν περίπου ώραν εισήγετο και το νέον ζεύγος των νεονύμφων, οπότε προσερχόμενος ιερεύς μετά επιτραχηλίου, θυμιατού και λαμπάδος έψαλλε το ακόλουθον κατ' ακροστιχίδα και εις στίχους δεκαπεντασυλλάβους πεποιημένον άσμα. Η νύμφη, αφ' ου εχόρευεν επ' ολίγον τον Θημιστόν χορόν, πότε μεν μεταξύ του συζύγου της και του παρανύμφου, πότε δε μεταξύ των γονέων της (εις αρχαιοτέρους χρόνους μη προσερχομένων εις του γαμβρού) και άλλοτε μεταξύ άλλων συγγενών, απεσύρετο εις το νυμφείον.
5. Ακογλου 1939, Κοτύωρα Πόντου: Το βράδυ της Κυριακής ξαναμαζευόντανε στο σπίτι του γαμπρού για να "θυμίζ'νε την νύφεν". Τους συμπεθέρους πήγαιναν και τους έπαιρναν πάλι με τις ίδιες τιμές, όπως ειπώθηκε πιο πάνω. Στο χορό του θυμίσματος μπαίνανε κυρίως οι συγγενείς, ο κουμπάρος, ο γαμπρός κι η νύφη. Πιανόντανε με τα χέρια άλλοτε στο ύψος του ώμου κι άλλοτε χαμηλά, κυκλικά ολόγυρα από τραπέζι στρωμένο με λογής-λογής φαγητά, μεζέδες και πιοτά. Ένα κοριτσάκι κι ένα αγοράκι βαστούσαν αναμμένες τις λαμπάδες του γάμου μπροστά στους νιόνυφους. Χόρευαν έτσι, στρωτά και με απλό σχεδόν βήμα σημειωτόν, τραγουδώντας το παρακάτω τραγούδι - τη θημισματί' - χωρίς τη συνοδεία ούτε μουσικής ούτε λύρας: "Ποιος είδε πράσινο δεντρί, μαυροματούσα και ξανθή, νά 'χει γεράνια φύλλα...".
6. Παπαδόπουλος 1954 Χορτοκόπι Ματσούκας: Μετά το χάρισμα της νύμφης άρχιζε το Θήμιγμαν, ήτοι εκαλούντο να χορεύσουν εφτά μονοστέφανα ζεύγη και είς μονός, οίτινες εκράτουν εις την δεξιάν λαμπάδα ανημμένην και εις τον χορόν αυτόν ελάμβανεν μέρος και η νύμφη με τον γαμβρόν και εχόρευαν τον χορόν Ομάλ' (ελαφρός χορός). Εις το κέντρον εστέκετο ο λυράρης και παίζοντας τραγουδούσε, ο δε ιερεύς με θυμιατόν εθυμίαζεν τους νεόνυμφους και τους χορευτάς. Το τραγούδι του χορού: "Σ' έναν το χέρι μ' πορτοκάλ', 'ς σ' άλλο κρατώ το μήλον...".
7. Παπαδόπουλος 1958 Πόντος: Θήμασμαν, το (Χαλδία). Από το ρήμα θημάζω. Ειδικός γαμήλιος χορός συγκροτούμενος από τους νεονύμφους και επτά μονοστέφανα ανδρόγυνα. Θημίζω (Κερασούντα, Κοτύωρα, Τραπεζούντα, Χαλδία). Μέση φωνή θημίσκομαι (Κοτύωρα). Από το αρχαίο φημίζω = διασπείρω φήμες.
7α) Χορεύω τον γαμήλιον χορόν μαζί με τους νεονύμφους άδων γαμήλιον άσμα.
7β) Άδω το άσμα των Χριστουγέννων. Θήμισμαν, το (Κερασούντα, Κοτύωρα, Τραπεζούντα, Χαλδία), θήμιγμαν (Τραπεζούντα, Χαλδία), θήμιμαν (Χαλδία).
Από το ρήμα θημίζω.
7γ) Η πράξις τού θυμίζειν.
7δ) Άσμα των Χριστουγέννων το οποίον άδουν παιδιά την παραμονήν της εορτής περιερχόμενα τας οικίας και δεχόμενα δώρα. Θημιστόν, το (Σαντά, Χαλδία).
Από το ρήμα θημίζω και την κατάληξη -τόν, -τός. Ειδικός γαμήλιος χορός.
8. Στράτου 1970 Πόντος: Ο χορός Θύμιασμα ανακαλύφθηκε, κινηματογραφήθηκε και χορεύεται στις παραστάσεις του θεάτρου μας.
9. Ζερζελίδης 1971 Ματσούκα Πόντου: Μόλις τελείωναν τα χάρ͜ια της νύφης, έμπαινε ο πρώτος χορός - εβάλ'ναν ζευγάρ' ή έκλωθαν ολόγερα. Εφτά ανδρόγυνα, όλα από πρώτο γάμο - "μονοστέφανα" - σχημάτιζαν κύκλο μ' ένα κερί αναμμένο ανάμεσα στα μεσιανά χέρια του κάθε ζευγαριού. Το πρώτο ζευγάρι επί κεφαλής του χορού ήταν ο γαμπρός με τη νύφη, έπειτα ο κουμπάρος με την κουμπάρα, αν ήσαν μονοστέφανοι, κι ακολουθούσαν τα άλλα ζευγάρια. Προπορευόταν ο παπάς ψέλνοντας και γύριζε ο κύκλος του χορού με πλάγια μικρά κι αργά βήματα με τον μονότονο ρυθμό του πιο κάτω άσματος. Τούτο, σαν εκκλησιαστικό ευχολόγιο του γάμου, δεν συνοδευόταν ούτε από λύρα. Ήταν παπαδίστικη σύνθεση με αλφαβητική ακροστιχίδα και άρχιζε έτσι: "Αρχή κι όταν ευλόγιζεν Κύριος ο Χριστός μας...". Μετά λένε το τραγούδι της νύφης "Νύφε, ντο είχες κι' έργευες...". Το τραγούδι αυτό της νύφης τραγουδιέται και σε άλλο σκοπό του χορού Διπλόν Τικ, μετά από τον χορό Διπάτ'. Το Ομάλ είναι όμοιος με τον χορό Ολόγερα. Θύμιγμα "Αρχή κι όταν ευλόγιζεν Κϋριος ο Χριστός μας" απο τον Χριστόφορο Χριστοφορίδη
10. Γρηγοριάδης 1973 Καρς Πόντου: Ενώ το βουητό της χαράς έξω σβήνει, στην κάμαρη της νύφης αρχίζει πολύ γλέντι, ολονύκτιο. Τις πρωινές ώρες θα χορέψει κι η νύφη, με την άδειαν τη πεθερού φυσικά, κι έπειτα θ' ακολουθήσει "το Θύμισμαν" πού ‘ναι χορός, ο πιο σοβαρός "μ' εφτά ζευγάρι͜α - αντρόγυνα, πρώτα μονοστέφανα, και τ̆έ̤κ", το μονό, μπορεί και με παπά. Όλοι μ' ένα κόκκινο κερί στο χέρι και: "Κόρη τίμα τον πεθερό σ', α σον κύρη σ' καλλίον. Κόρη τίμα τ' αντραδέλφι͜α σ' α σ' αδέλφι͜α σ' καλλίον". Κι έπειτα χορεύουν κι οι μειζέτεροι κι ο πεθερός κι η πεθερά κι ο λυριτσής με "τα γαρσ̆ιλαέματα τα τοξαράματα" τα φιλοδωρήματα. Θήμιζμαν απο το Ορτάκιοϊ του Κάρς
11. Λαμψίδης 1977 Κρώμνη: Συλλογή Τριαντάφυλλου Γεωργιάδου. Θήμηγμα, δηλαδή ενθύμημα, ήτοι πρώτος χορός της νύμφης, εις τον οποίον λαμβάνουσι μέρος ο γαμβρός και πάντες οι προσκεκλημένοι αποτελούντες κύκλον ευρύτατον και άδοντες συνάμα, των κεμεντζέδων πάντοτε συνοδευόντων. Καταγραφή σε βυζαντινή παρασημαντική. Ακούστε το Θήμιγμαν απο την Κρώμνη του Πόντου
12. Λαμψίδης 1977 Πλάτανα Πόντου: Συλλογή Τριαντάφυλλου Γεωργιάδου. Άσμα χορευτικόν αδόμενον προς ζευγάρ χορόν, ότε μετά την στέψιν οι νεόνυμφοι με τον γαμοστόλον μεταβαίνουσιν εις την οικίαν του γαμβρού. Καταγραφή του "Κόρη, ντο είχες κι' έργευες, ντο είχες κι' εργοπόρνες;..." με βυζαντινή παρασημαντική. Ρυθμός 4σημος, χρόνος ολίγον ταχύς.
13. Κυριακίδης 1980 Πόντος: Το Θήμισμαν ήταν χορός τον οποίον εχόρευαν επτά νεαρά ζευγάρια κρατώντας αναμμένα κεριά, και ο λυράρης, το όλον δεκαπέντε άτομα, τραγουδώντας το "Χάραξεν η ανατολή...". Ο λυράρης σε 64 στίχους διηγείται την επιστροφή ενός νέου τον οποίον δυσκολεύεται να γνωρίσει η καλή του, η οποία τού ζητάει πολλά σημάδια αναγνωρίσεως και πείθεται μόνον όταν της λέει σημάδια που έχει σε απόκρυφα μέρη του σώματός της. Σε κάθε δε στίχο του λυράρη οι χορευταί απαντούν τραγουδιστά εναλλάξ με την επωδό "Χάραξεν η ανατολή..." και με το "Πάει να ξημερώσει...". Γαμήλια άσματα απο την Κερασούντα του Πόντου
14. Ευσταθιάδης 1981 Πόντος: Το "θύμισμαν" είναι τραγούδι και ταυτόχρονα χορός του ποντιακού γάμου. Έχει τελετουργικό χαρακτήρα. Ο χορός συγκροτείται με τρόπο αυστηρό. Είναι για τη νύφη ο πρώτος χορός μετά τη στέψη. Πρέπει να συμμετάσχουν σ' αυτόν οπωσδήποτε εφτά αντρόγυνα και ένα μονό άτομο, "εφτά ζευγάρια και το τ̆έκ". Να έχουν κάνει οι σύζυγοι μονάχα ένα γάμο, να είναι "μονοστέφανα-πρωτοστέφανα". Ανάμεσα στα εφτά ζευγάρια είναι και το νέο αντρόγυνο. Κάθε αντρόγυνο κρατάει αναμμένη λαμπάδα. Η λαμπάδα των νεονύμφων είναι μεγαλύτερη. Παραβρίσκεται και ο ιερέας που τους στεφάνωσε, αυτός κηρύσσει την έναρξη του χορού θυμιάζοντας τα ζευγάρια. Ψάλλει πάνω στον ρυθμό του χορού, που είναι αργός (ένα είδος "ομάλ'", ένα βήμα πίσω και δύο βήματα μπροστά, ενώ σε άλλη παραλλαγή τα ζευγάρια κινούνται προς τα δεξιά με λοξά βήματα, σκύβοντας ταυτόχρονα προς τα εμπρός). Ο ιερέας αποχωρεί σιγά-σιγά για να συνεχίσει την ιδιόρρυθμη ψαλμωδία του ο λυράρης. Ο λυράρης, παίζοντας και τραγουδώντας γυροφέρνει μέσα στο χορό, που ο κύκλος του διευρύνεται σταδιακά με τη συμμετοχή και άλλων προσώπων. Γονατίζει μπροστά στους νιόνυμφους και παίρνει φιλοδώρημα. Κάνει το ίδιο μπροστά σε όλα τα ζευγάρια κλπ., "τοξαρι͜άζ'". "Εφτά ζευγάρια και το τέκ' κρατούνε τα λαμπάδες, κι η νύφε εσέβεν σο χορόν με τοι παρανυφάδες. Ο παπάς με το θυμιαντόν ευλογίζ' τα ζευγάρια, και σο χορόν ο λυριτζής γλυκέα σύρ' τοξάρι͜α...". Καταγραφή του Θυμίσματος - Στάθης Ευσταθιάδης
15. Καμπουρίδης 1983 Νικόπολη Πόντου: Κατά τα μεσάνυχτα γινόταν ο μεγάλος κυκλικός χορός στον οποίο έπαιρναν μέρος απαραιτήτως οι νεόνυμφοι, ο κουμπάρος, η παράνυμφη, τα συμπεθέρια και οι προύχοντες, και κρατώντας όλοι στα χέρια αναμμένα κεριά χόρευαν και τραγουδούσαν.
16. Καραπατάκης 1983 Πόντος: Στα χωριά του Καρς, τη Δευτέρα το πρωί, μετά τα στέφανα, έβγαιναν τα νιόγαμπρα στην αυλή του σπιτιού του γαμπρού και χόρευαν με εφτά μονοστέφανα ζευγάρια που όλοι τους κρατούσαν αναμμένα κεριά και τραγουδούσαν, δίνοντας συμβουλές στη νύφη: "Κόρη μου, αφ’ς τον κύρην σου και γνώρ'τσον άλλον κύρην...". Ακούστε το Θήμιζμαν απο το Σταυρίν του Πόντου
17. Παπαδόπουλος 1986 Καρακούρτ Πόντου: Σε λίγο ξαναμαζεύονταν οι συγγενείς και φίλοι, αλλά και άλλοι του χωριού, για να συνεχίσουν το γλεντοκόπι. Και μετά από αρκετούς χορούς, εκεί λίγο πριν τα μεσάνυχτα ερχόταν η σειρά για το "αποκαμάρωμαν τη νύφες" ή "τ' αποκαμαρώματα". Ήταν το έθιμο - ό,τι δηλαδή επιβίωσε - από το ξεσκέπασμα της νύφης, το "θεώρητρο" ή "θεώρετρο" των αρχαίων. Όλες οι ενέργειες υποδηλώνουν ότι το έθιμο αυτό είχε μυστηριακό χαρακτήρα. "...Ας τ' εταγουτεύκουτουν ο κόσμος αποφκακέσ' ετοίμαζαν εφτά ζευγάρα̤ μονοστέφανα κι ο παράνυφον το τακ...". Μεσ' στο μεγάλο δωμάτιο μονάχα οι συγγενείς έκαναν τ' αποκαμαρώματα. Οταν σκόρπιζε ο κόσμος στα κρυφά ετοίμαζαν εφτά ζευγάρια που ήρθαν σε πρώτο γάμο κι ο κουμπάρος μονός. Όταν ήταν (αυτός) παντρεμένος γινόταν με τη γυναίκα του ένα από τα (εφτά) ζευγάρια και μονός γινόταν ένας νεαρός ανύπαντρος. Στα χέρια κρατούσαν αναμμένα τα κεριά κι ο λυράρης στη μέση έπαιζε και χόρευαν. Τα ζευγάρια χόρευαν ένα Ομάλ' σε σκοπό αργό, βαρύ, κάπως εκκλησιαστικού ύφους. Οι καλλίφωνοι, κατά προτίμηση, κι ο λυράρης εναλλάξ έλεγαν τα κατάλληλα δίστιχα. "Εφτά ζευγάρια στέφανα 'ς σα χέρια τα κερία, ατά ποιός χωρίζ' άτα να έχ' την αμαρτίαν...". Η νύφη, έστω κι αν έγινε πριν λίγο τ' αποκαμάρωμαν, εξακολουθούσε να "καμαρώνει": χόρευε σαν ... μετακινούμενο άγαλμα, χειροφιλούσε όσους έμπαιναν να χορέψουν δίπλα της. Και για τους οργανοπαίκτες ήταν μια καλή ευκαιρία να γονατίσουν ("να γαρσ̆ουλαύ'νε") στους στενούς συγγενείς και να εισπράξουν τα όποια φιλοδωρήματα. Γονάτιζαν και στη νύφη μπροστά, για να πληρώσουν τα πεθερικά της, οι κουνιάδοι της. Η Εθιμοτυπία του Ελληνικού Γάμου στον Πόντο (μέρη Α και Β)
18. Καλπίδου 1987 Πόντος: Το βράδυ μετά την στέψη, στο σπίτι του γαμπρού, ο ιερέας κρατώντας λαμπάδα και θυμιατό προσκαλεί τους νεόνυμφους να μπουν για πρώτη φορά τώρα στον χορό. Ανάβονται στα τέσσερα σημεία της αίθουσας ανά τρεις λαμπάδες. Μέσα σ ‘αυτήν την υποβλητική ατμόσφαιρα, οι νεόνυμφοι και άλλα έξη ζευγάρια καθώς και ένα άτομο μόνο του, "εφτά ζευγάρια και το τ̆έκ..." λέει ένα τραγούδι, στήνουν κυκλικό αργό χορό. Ο βηματισμός είναι απλή αργή μετακίνηση προς τα δεξιά, μερικές μαρτυρίες τον αναφέρουν ως Ομάλ, δηλαδή σιγανό χορό. Το κάθε ζευγάρι, καθώς και οι θεατές, κρατούν αναμμένη λαμπάδα. Ο ιερέας που "χειραγωγεί" τους χορευτές ψάλλει άσμα το οποίο κατά στίχους επαναλαμβάνεται από τους χορευτές. Όταν τελειώσει το άσμα αυτό, αποχωρεί ο ιερέας και προσέρχεται στην μέση του κύκλου άλλος συντονιστής, ο λυράρης, που παίζει χορευτικούς σκοπούς για να ταιριάζουν σε δίστιχα που αναφέρονται κι αυτά στην νύφη. Από το σημείο αυτό επιτρέπεται η είσοδος στον χορό και όλων των άλλων προσκεκλημένων. Σε μια παραλλαγή, στο γαρσ̆ιλάεμα, ο οργανοπαίχτης γονατιστός αντίκρυ σε κάθε ζευγάρι παίζει μουσική ειδικά γι' αυτό. Αναφέρονται παραλλαγές κατά περιοχή, ανάλυση των στοιχείων και εξελικτικές μορφές του εθίμου, λόγια και μουσική τραγουδιών, βιβλιογραφία. Ακούστε το δημώδες άσμα "Θύμιγμαν" απο τον Νίκο Χαλυβόπουλο εκ Καπίκιοϊ Τραπεζούντας
19. Petrides 1988-89 Τραπεζούντα: Το Θύμιγμαν ή Θύμισμαν είναι σε 3/4. Ας σημειωθεί ότι ο ρυθμός αυτού του χορού διαφέρει από το ρυθμό του ίδιου χορού στο Καρς, όπου είναι σε 6/8 (3.3). Γαμήλιοι Χοροί στον Πόντο και στην Ελλάδα (Εισήγηση συνεδρίου Βασιλείου Β. Πολατίδη)
Πηγή: Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
