Θρησκεία και παράδοση : Στα Κοτύωρα, όπως και σε όλον τον Πόντο, τιμούσαν εξαιρετικά την μνήμη των νεκρών. Η απόλυτη και ανεπιφύλακτη πίστη στα δόγματα της θρησκείας και στη μέλλουσα ζωή μαζί με την παράδοση και τους στενούς οικογενειακούς δεσμούς, τους ενέπνεε μεγάλη ευλάβεια και τους υπαγόρευε τη διαρκή μέριμνα και την παντοτινή φροντίδα για την απολύτρωση της ψυχής των νεκρών για την άφεση των αμαρτιών τους αλλά και για την αιώνιο τους ανάπαυση.
Πίστευαν ότι έτσι, συχωρεμένοι και εξαγνισμένοι, θα γίνονταν άξιοι του παραδείσου όπου θα έσμιγαν όλοι οι καλοί και (οπωσδήποτε) απαλλαγμένοι από τις αμαρτίες τους θα ενώνονταν όλοι μαζί, ζωντανοί και νεκροί κατά την Δευτέρα παρουσία του Κυρίου Ιησού.

Ο φίλος και πατριώτης μου κ Γεώργιος Κανδηλάπτης, αφορμήν λαβών από την εφημερίδα “Ακρόπολις” ήτις κατ’ αυτάς δημοσιεύει διαφόρους θρύλους του Ελληνικού λαού, συνιστά δια των “Ποντιακών Φύλλων” όπως γίνει μια άμιλλα μεταξύ των απανταχού Ποντίων, να περισυλλέξωσι και δημοσιεύσωσι όλους τους θρύλους του πολυπαθούς Πόντου, ίνα μη εξαφανισθώσι με την εκλείπουσα γενεάν. Υπείκων και εγώ εις την παρότρυνσιν αυτήν θα δημοσιεύω τακτικώς εις τας πολυτίμους σελίδας των “Ποντιακών Φύλλων” όσους θρύλους, δοξασίες και μύθους της πατρίδος μου κατά καιρούς συνέλεξα.

"Αε-Νικόλας" - Διήγησις Κερασούντος - Συλλογή Π. Σαλλαπασίδη

Ο καπετάν Κωνσταντής ας σήν Κερασούνταν εφόρτωσεν φουντούκια ‘ς σο καράβιν ατ’ έναν τρανόν τριτιρεκλίν κι’ ένοιξεν τα πανία τ’ για το Κέρτζιν.
Ο καιρόν πολλά καλόν ‘κ̌’ έτον, άμαν εκείνος έτον τρανόν παληκάριν, την θάλασσαν έφαεν ατέν με το κουτάλιν και πολλά εκιουβενέφκουντον ‘ς σο καράβιν ατ’ και σην ταϊφάν ατ’.
Πρίν σουμόν΄ ση Κερτζή το πογάζιν, επίασεν τρανόν φουρτούναν και η θάλασσα εγέντον αλάν-τουλάν. Το καράβιν εχάσεν τα πανία-‘θες, ετσακώθαν τα δύο τιρέκια-‘θες και το τεμόνιν άλλο ‘κ̌’ έκουεν ατς, το καράβιν επέμνεν ΄ς σο έλεος τη Θεού.

Το Καδήκιοϊ είναι κωμόπολι με περίπου 300 περίπου οικογένειες οι οποίες μιλούσαν την ελληνική γλώσσα. Απ την Αμισό (Σαμψούντα) απείχε 25 λεπτά της ώρας. Οι κάτοικοι του Καδήκιοϊ γνώριζαν απ την παράδοση τους ότι προέρχονταν απ την κατεστραμμένη αρχαία Αμισό (Καρά Σαμψόν) και εξάγεται το συμπέρασμα ότι αυτή η ιδιαίτερη αξίωση τους είναι ισχυρή καθώς κανέναν άλλο χωριό ή κάτοικοι άλλων χωριών πέριξ της Αμισού δεν διατηρούσαν παρόμοια αξίωση. Δικαίως συνέβαινε κάτι τέτοιο καθώς οι λοιποί Έλληνες απ τα περίχωρα της Αμισού είναι μαρτυρημένο ότι προέρχονταν από εσωτερική μετανάστευση απ την επαρχία της Χαλδίας ή της Τραπεζούντας καθώς αυτό αποδεικνύεται και απ το γλωσσικό ιδίωμα που λαλούσαν. Η γλώσσα που μιλούσαν οι κάτοικοι του Καδήκιοϊ είναι πολύ διαφορετική από εκείνη των πέριξ περιοχών καθώς αποδεικνύεται λεπτότερης καταγωγής. Το Καδήκιοϊ καλείτο απ τους κατοίκους του ως Άνω Αμισός.
25 ημέρες μετά την λαμπρή ημέρα του Πάσχα δηλαδή την περίοδο της Μεσοπεντηκοστής συνέβαινε λαμπρή πανήγυρις η οποία αξίζει να καταγραφεί και να διασωθεί έστω και ως διήγηση καθώς τα τελευταία χρόνια παρακμάζει και κινδυνεύει να εκλείψει οριστικά ως επακόλουθο της ψυχρότητας και αδιαφορίας των ανθρώπων για τα αρχαϊκά (για τις παλιές συνήθειες).

Το Σάββατο του Λαζάρου, τα παιδιά γύριζαν τα σπίτια ψάλλοντα την ανάσταση του Λαζάρου και οι νοικοκυρές τα φίλευαν με βρασμένες ρόκες και ξερά φρούτα (λεφτοκάρυα, καρύδια, τσίρια). Μετά το 1900, αυτό το έθιμο είχε λησμονηθεί πια. Την ίδια ημέρα του Λαζάρου, κάθε νοικοκυρά ετοίμαζε κερκέλια (κουλούρια από σταρένιο αλεύρι) λίγο πιο χοντρά από τα συνηθισμένα της αγοράς, χωρίς σουσάμι, το οποίο ήταν άγνωστο στη Σαντά.
Τα παιδιά ετοίμαζαν ένα κλαδί Βαϊου (ποικιλία λεύκης) ανθισμένο, ένα καλαθάκι όπου μέσα θα έβαζαν τα φιλέματα που ήταν αυγά και ένα κομμάτι σπάγκου όπου μέσα θα περνούσαν τα κερκέλια που θα μάζευαν.
Την Κυριακή των Βαϊων μετά την απόλυση της εκκλησίας, έπαιρναν απ’ τη μάννα τους ένα κερκέλ’ διπλάσιο στο μέγεθος απ’ τα κανονικά, ειδικά καμωμένο για γούρι κι άρχισαν να γυρίζουν τα σπίτια τραγουδώντας : “Θεία-Θεία των Βαϊων, δός κερκέλ’ κι εμέν’ ωβόν” δηλαδή : Θεία σήμερα των Βαϊων στους άλλους δώσε κουλούρι και σε μένα αυγό.