Τορούλ - Κάνις - Χαρσιώτης. Ποταμοί της Χαλδίας του Πόντου.
Για την ονομασία της Υποδιοίκησης (Καζά) Δορούλ (Τορούλ) δεν έχουμε να προσθέσουμε τίποτα σε όλα παρατηρεί ο κ Σταύρος Κοκκινίδης στα τεύχη 47-48 της Ποντιακής Εστίας στη σελ 231, ούτε σε όσα γράφει σχετικά με την προέλευση του ονόματος του ποταμού «Κάνιν» ο κ Κανδηλάπτης σε άλλα τεύχη του ίδιου περιοδικού. Ας μας επιτραπεί όμως να περιγράψουμε τον ποταμό Χαρσιώτη έτσι όπως τον γνωρίζουμε από προσωπική αντίληψη, με τους παραποτάμους του Κάνιν, Κιουρτούν, και Γαβράζ, καθώς ο καθένας τους συγκροτείται από στενά εφαπτόμενους πλοκάμους ρυακίων.
Ο Χαρσιώτης ποταμός ο οποίος εκβάλλει στον Εύξεινο Πόντο τρία περίπου χιλιόμετρα ανατολικότερα της Τρίπολης, μεταξύ Τρίπολης και Χαλκάβαλα, έχει τις πηγές του στα υψώματα των χωρίων Φετικάρ Γολή και Χόψια, τα οποία βρίσκονται εις υπώρειες του όρους Καγκέλ Δάγ το οποίο ανήκει στην οροσειρά του όρους Κιασίρ δάγ. Οι οφιοειδείς ελιγμοί της κοίτης του Τζίζερε, ρυάκι το οποίο διατρέχει την περιοχή Τζίζερε δερεσή, ένα απ’ τα τμήματα της Υποδιοίκησης Δορούλ (Άρδασσας), τροφοδοτούμενος και απ’ τα ρυάκια των χωρίων Χόψιας, Φυτιάνων, Ελετζούκ, Σαραντάρ, Ποπαβράμ, Κορόξενα, Αμπρικάντων, και Μαναστήρ, τα οποία αποτελούν το τμήμα Τζίζερε, συγκροτούν την αφετηρία του Χαρσιώτου ποταμού. Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο
Το μέρους αυτό του ρου του Χαρσιώτου, ο κ Κανδηλάπτης το αποκαλεί ποταμό Αμπρικάντων, μάλλον επειδή διέρχεται απ’ την κεντρική ενορία του Αμβρίκ του χωρίου Αμπρικάντων το οποίο πριν την ανταλλαγή αποτελείτο από εννέα ελληνικές ενορίες : Αμπρίκ – Λάγκοϊν – Τσαπούκ – Φιακιόν – Γιαϊτζέντων - Μουχ̌κενέντων – Πααράντων – Γονοκέλ – και Άγιος Γεώργιος. Σημειωτέον ότι ο ποταμός αυτός απ’ τις πηγές του και μέχρι να φτάσει στα μεταλλικά νερά του ρύακος της Κορόξενας, βρίθει ψαριών κυρίως πέστροφας (αλα-παλουούν), ενώ από κει και πέρα και σε απόσταση τριών χιλιομέτρων ροής του, στερείται ψαριών πιθανότατα απ’ την επίδραση των μεταλλικών νερών που προέρχονται απ’ την μεταλλειοφόρο περιοχή της Κορόξενας. Με την κατεύθυνση αυτή προς τα βόρεια για την εκβολή του στην Εύξεινο θάλασσα (Πόντο), ο Χαρσιώτης δέχεται πρωτίστως απ’ τη θέση «Δύο γεφύρια» τον παραπόταμο «Κιουρτούν» και έπειτα, σε απόσταση μιας ώρας ρούν κοντά στο τουρκικό χωριό Αράκιοϊ δέχεται τα ύδατα του παραπόταμου «Κάνιν» κοντά στην Τσαερά η οποία τότε ήταν έδρα Ναχιέ του Κιουρτούν με αγορά την οποία πριν την ανταλλαγή την στόλιζαν μερικά ελληνικά καταστήματα. Προς εκείνη λοιπόν την κατεύθυνση, με καταρρακτώδη ρου σαράντα περίπου χιλιομέτρων μεταξύ των βουνών Τζεπνίας (περιοχή τουρκικών χωριών τελείως οπισθοδρομικών) τα οποία τον περιβάλλουν με τα εκτεταμένα και παρθένα δάση τους, κατέρχεται και συναντά την περιοχή του Κασαμπά Χαρσιώτ, σημαντικό κέντρο συναλλαγών, όπου δέχεται τα ύδατα του παραπόταμου Γαβράζ, συγκεντρώνει εκεί και άλλα υδάτινα ρεύματα απ’ τις περιοχές των χωρίων Σατακλού, Έριτζε, Τσέντη, Ασλαντζίκ, Μεταλλείον Ερσέηλ και Κέν-αγουζού τα οποία υπάγονται στην Τρίπολη, οπότε φτάνει στις εκβολές του και χύνεται στον Εύξεινο όπως προ είπαμε μεταξύ Τρίπολης και Χαλκάβαλας (τα αρχαία «Αργύρια» κατά τον κ Γεώργιο Κανδηλάπτη “Κάνιν”). Τον ρου του Χαρσιώτη τον χρησιμοποιούσαν σαν μεταφορικό μέσο παντός είδους ξυλείας με σχεδίες που την μετέφεραν στην Τρίπολη απ’ τα απέραντα δάση της περιοχής των υψωμάτων Τζεπνίας. Κυριότεροι παραπόταμοι του ποταμού Χαρσιώτη ήταν οι:
1. Κάνις. Πηγές από διάφορα σημεία του Κιοσέ Ντάγ συγκροτούν τα ορμητικά ρεύματα των ρυακίων του ποταμού. Στη συνέχεια πολλά ρυάκια και ρύακες άλλων περιοχών κατά τη διάρκεια του ρου του τον συμπληρώνουν στην κατεύθυνση του προς τα βόρεια ενώ η υδάτινη διαδρομή του διαβρέχει τις περιοχές Ταλταπάν (επίνειο της Αργυρούπολης), τον Διπόταμον (σημείο) όπου δέχεται τα νερά του Κοτίλ-ντερε, της Άρδασσας με τα νερά απ’ τη μία του ποταμού της Σίδης (Τσίτ-ντερεσί) κι απ’ την άλλη του ρύακος των περιοχών του χωρίου Ρυάκ (Ρυάκιον) και των συνοικισμών του, και φτάνει στο Κιοπρού-μπασ̌η όπου προς ανατολάς αφήνει το όρος Ζύγανα με τον οφιοειδή δημόσιο δρόμο Τραπεζούντας – Ερζερούμ, ενώ με μια καμπή στα βορειοδυτικά περνά απ΄ την Ιερά Περιοχή της πάλαι ποτέ περίφημης Μονής Φωτοβόλα (Χωτόβολα) και φτάνει τον Χαρσιώτη κοντά στο χωριό Αρά – κιοϊ, όπου και χύνει τα νερά του.
2. Κιουρτούν. Σε αυτό το σημείο ας μας επιτραπεί μια μικρή συνοπτική παρέκβαση. Ένα απ’ τα απειράριθμα κοσμήματα της φύσης αποτελεί και η λίμνη «Καρα-γκιόλ» του όρους ΑεμΠαύλον του χωρίου Συμικλή. Αυτή η λίμνη κατέχει ογδόντα περίπου τετραγωνικά χιλιόμετρα (στρέμματα) έκταση σε υπέροχη θέση της δυτικής κλίσης του όρους ΑεμΠαύλον. Η κορυφή του όρους ΑεμΠαύλον προσβλέπει αγέρωχα από το κρημνώδες ύψος της την επιφάνεια της λίμνης ενώ το υπόλοιπο μετά την λίμνη έδαφος των υπωρειών (πρόποδες) του ΑεμΠαύλου που εκτείνεται απ’ τη μία προς το χωρίον Σιμικλή κι’ απ’ την άλλη προς το Πέϊταρλα, είναι πρανές (πλαγιά). Το όρος του ΑεμΠαύλον υφώνεται μεταξύ Αλούτξερα Νικοπόλεως (Καρά-χισάρ), των ορεινών υψωμάτων Χόψιας του τμήματος Τζίζερε και των θερέτρων (παρχάρια) του τμήματος Κιουρτιούν, υπαγόμενα στον Καζά Δορούλ (Άρδασσας). Η γραφικότητα της περιοχής της λίμνης με το πράσινο σαν μετάξι χόρτο, το ζυγούδ (τουρκικά : Τοπούχ) με το φυσικό πρανές (πλάγιο-κατωφερές) του έδαφος απ’ τη μία, κι απ την άλλη κλιμακωτό πρανές, τα διαυγέστατα ψυχρά και δροσιστικά νερά της λίμνης που αναβλύζουν απ’ τα βάθη της, τα πάμπολλα ψάρια της και ιδιαίτερα οι πέστροφες (αλά-παλουού) και το ζωογόνο κλίμα που διαθέτει, προκαλούν τον θαυμασμό. Κεντρικότερη και κυριότερη πηγή του παραπόταμου Κιουρτούν αποτελούν τα νερά της λίμνης Καρά-γκιόλ που εκρέουν δέκα περίπου ίντσες διαυγέστατα νερά τα οποία μαζί με άλλα σημεία του ρου σχηματίζουν το ρυάκι που διαβρέχει τις περιοχές των άλλοτε επτά ελληνικών κοινοτήτων : Σιμικλή (δύο κοινότητες) – Πέϊταρλα – Δέσμενα – Γαργάερα – Σαρή-παπα και Άκτζελ μαζί με τα λοιπά 54 μουσουλμανικά χωριά του τμήματος Κιουρτιούν και τροφοδοτούμενος από άλλα ρυάκια και υδάτινα πλοκάμια οπότε φτάνει στον Χαρσιώτη στον οποίο χύνεται κοντά στη θέση «Δύο γεφύρια» (Ικί κιοπρού) της περιοχής Κιουρτιούν.
3. Γαβράζ. Αυτός πηγάζει από τις πλαγιές του όρους Γαβράζ-νταγού το οποίο φημίζεται για της μεγάλης αξίας κτηνοτροφικά του θέρετρα (παρχάρια), τα οποία εκτείνονται προς τα δυτικά και στην περιοχή του Κιουρτούν. Τροφοδοτείται από πολυπληθή ρυάκια των περιοχών της κοίτης του και κατέρχεται ανταμώνοντας τον ποταμό Χαρσιώτη στον οποίο χύνεται κοντά στη θέση Κασαμπά Χαρσιώτ. Αυτή είναι συνοπτικά η εικόνα που παρουσιάζει ο ποταμός Χαρσιώτης έτσι όπως αποτυπώθηκαν στα μάτια μου από επιτόπια ταξίδια που έκανα στις περιοχές Αργυρούπολης και στα τμήματα Τζίζερε και Κιουρτιούν αλλά και στην Τρίπολη απ’ το έτος 1905 μέχρι και το 1914 απ’ το χωριό Κορόνιξα ή Κορόξενα της υποδιοίκησης Δορούλ (Τορούλ), απ’ το οποίο κατάγομαι.
Πηγή : Ανανίας Ν. Νικολαΐδης, Συνταξιούχος Δήμου Πτολεμαϊδας. Ποντιακή Εστία, τεύχος 115ον.
Ποντιακή Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
