Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν της επαρχίας Χαλδίας, Ε' (Βάγκ, Βαρενού, Βαρετόν, Γαβούχ Δάγ, Γαπά Κιλσέ ή Καπά Κιλσέ, Γαράγαγια, Γαρακιοζέντων, Γαράκοτιλ, Γάρατσα ή Κάρατσα, Γαργάαινα, Γαρεντή, Γαριπάντων, Γετουρμάζ, Γιαγλίτερέ, Γιαγμούρ Δερέ, Γιαννάντ

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Πόλεις - Περιοχές - Οικισμοί - Χωριά

Η Βαρενού της Χαλδίας του Πόντου (φωτογραφία εποχής)Το Βάγκ. Τοποθεσία μεταξύ Αργυρούπολης Θέμπεδας και Αγίου Μιχαήλ σε ρυάκι κάτω απ' το Ασλάν Τσαϊρ. Εδώ ιδρύθηκε αρμενική μονή επ' ονόματι της Θεοτόκου απ' τον γενικό αρχιμεταλλουργό Σανόζ (1649 -1959). Πάνω απ' την μονή υπήρχε παρεκκλήσιο του Αγίου Παντελεήμωνος όπου την 27η Ιουλίου εκάστου έτους τελείτο θρησκευτική πανήγυρις με πλήθος κόσμου απ' την Αργυρούπολη και τα πέριξ χωρία.

Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο για τη Βαρενού Χαλδίας Πόντου

 

Του Βαρενού. Λαμβάνει την ονομασία της από αρχαιοτάτων χρόνων. Κατά τον Γερβάσιον Σαρασίτην (ύστερον μητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως) παλιότερα είχε το όνομα Τιβαρηνού. Χαρακτηρίζεται ως εύανδρος κώμη (χωριό) που βρίσκεται δίπλα στον ποταμό Γιαγλίτερε στους πρόποδες του οροπέδιου Κουλάτ–δάγ. Απέχει 4 ώρες απ' την Αργυρούπολη και αποτελείτο από 70 ομογενείς ελληνικές οικογένειες. Είχε δύο ιερούς ναούς προς τιμή του Αγίου Νικολάου και των Αγίων τριών Ιεραρχών. Διατηρούσε λαμπρά Σχολή που ιδρύθηκε με έξοδα του μεγάλου ευεργέτου και αρχιτέκτονος Ευσταθίου Χατζηπαναγιώτου Σαραντίδη και ήταν επίσης η πατρίδα των αειμνήστων μητροπολιτών Χαλδίας Γερβασίου Σουμελίδη, Λαυρεντίου Παπαδόπουλου (ύστερον Δράμας) και Γρεβενών Γερβασίου Σουμελίδη, του ηγουμένου της Ι.Μ.Π.Σ. μονής Σουμελά Αθανασίου Σουμελίδη και του αλησμόνητου ιατρού Αλκιβιάδη Σουμελίδη.

Το Βαρετόν. Χωριό που βρισκόταν στο ποτάμι της Χαβίαννας και σε απόσταση 1, ½ ώρας απ' την Άρδασσα σε βραχώδες οροπέδιο αποτελούμενο από 18 ομογενείς ελληνικές οικογένειες. Λόγω του άγονου εδάφους εξεταζόταν απ' τη Μητρόπολη Χαλδίας η μετεγκατάσταση των κατοίκων του χωριού πέριξ της μονής της Θεοτόκου Δεβρεντζή αλλά δεν υλοποιήθηκε λόγων των υπέρογκων χρηματικών απαιτήσεων των τούρκων της περιοχής Δεβρεντζή. Του Βαρτάντων. Ελληνικό χωριό με 50 οικογένειες επι του ποταμού της Χαβίαννας και πολύ κοντά, μόλις 15 λεπτά δρόμο απ του Βαρετού. Διατηρούσε ναό προς τιμή του Αγίου Νικολάου που ιδρύθηκε στο 1900. Κατά την παράδοση υπήρξε ιδιαίτερη πατρίδα του διάσημου στην ιστορία της Βυζαντινής αυτοκρατορίας στρατηγού Βάρδα απ' τον οποίο πήρε και το όνομα του και όχι απ' το όνομα του αρμενικού Βαρτάν όπως διατείνονται πολλοί, καθώς οι αρμένιοι εγκαταστάθηκαν στην Χαλδία επι της εποχής του γενικού αρχιμεταλλουργού Σανόζ. Αυτό επιβεβαιώνεται και απ' το λαϊκο δημώδες άσμα : "Μ' ουδέ τον Βάρδαν φογούμαι μηδέ τον Νικηφόρον".

Το Γαβούχ – δάγ. Όρος σε ύψος 2.200 μέτρα στα όρια Αργυρούπολης και Βαϊβούρτ (Παϊπούρτης) απ' όπου πηγάζει προς Χαλδία μεν ο ποταμός Κάνις ενώ προς Παϊπούρτη ο ποταμός Άκαμψις (κοινώς Τσορόχ). Λέγεται Γαβούχ-δάγ επειδή έμοιαζε με κεφάλι σαρικοφόρου ουλεμά (μουσουλμάνου νομομαθή/ιερέα).

Η Γαλάζερα. Βρίσκεται πάνω σε οροπέδιο. Απ' το 1830 και μετά την μετανάστευση των ελλήνων κατοίκων του στη Ρωσία προς βιοπορισμό όπως και των κατοίκων της περιφέρειας Άτρας, κατέληξε να είναι τουρκικό χωριό. Το χωριό της Γαλάζερας το συνδέει στη μνήμη μας ένα απαίσιο ιστορικά γεγονός, εκείνο της τραγικής εξόντωσης των Αρμενίων της Αργυρούπολης την περίοδο του 1915 και της εξαφάνισης των πτωμάτων στα γύρω σπήλαια.

Η Γαπά – Κιλσέ ή Καπά - Κιλσέ. Βρίσκεται μεταξύ των Λερίων και του Κοάς. Τώρα πια είναι τουρκικό χωριό. Κάποτε είχε 60 ελληνικές οικογένειες και ερείπια αρχαίου καλλιτεχνικού βυζαντινού ναού.

Η Γαράγαγια. Χωριό στην περιφέρεια του Κελκέτ (Κελκίτ). Είχε 30 οικογένειες και ναό προς τιμή του Τιμίου Προδρόμου. Υπήρχε πατρίδα του διαπρεπούς και επωφελώς δράσαντος για την Ιερά Μονή Αγίου Γεωργίου Χουτουρά, ιερέως Αντωνίου Παπαδόπουλου.

Το Γαρακιοζέντων. Χωριό στην περιφέρεια Κοάς με 12 οικογένειες και ιερό ναό προς τιμή του Αγίου Θεοδώρου.

Το Γαράκοτιλ. Χωριό στην περιφέρεια Λερίου και κεντρικότερη ενορία με 50 ομογενείς οικογένειες και ιερό ναό προς τιμή του Αγίου Κωνσταντίνου. Διατηρούσε Αστική Σχολή με 3 διδασκάλους κοντά σε ρυάκι που χυνόταν στον Κάνιν ποταμό.

Η Γάρατσα ή Κάρατσα. Χωριό που ήταν έδρα της υποδιοίκησης Χερροιάνων με 80 τουρκικές και 15 ελληνικές οικογένειες. Η Γάρατσα ήταν πατρίδα των διάσημων Καρατσάδων. Βρισκόταν κοντά σε μικρό ποτάμι, παραπόταμο του Λύκου, ενώ απείχε απ' την Αργυρούπολη 16 ώρες. Ήταν αγροτικό κυρίως χωριό αλλά είχε και διοικητήριο και γραφεία κυβερνητικών υπαλλήλων και εμπορικά καταστήματα διοικούμενα από Αργυρουπολίτες.

Η Γαργάαινα. Πρόκειται για την αρχαία Γαργαριών όπως φαίνεται και σε παλιά πατριαρχικά σιγίλλια. Βρισκόταν στην περιφέρεια Κιουρτουνίου κοντά σε κατωφερές έδαφος και είχε ιερό ναό προς τιμή του αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου που ιδρύθηκε το 1818.

Του Γαρεντή. Χωριό στην περιφέρεια του Μαυραγγελίου με 30 οικογένειες και ναούς του Αγίου Θεοδώρου του Αγίου Βλασίου και του Αγίου Προφήτου Ηλία.

Του Γαριπάντων. Μια απ' τις ενορίες του Μαυραγγελίου με 18 ελληνικές οικογένειες με ιερό ναό επ' ονόματι του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Χριστοφόρου. Βρισκόταν πάνω σε λόφο.

Το Γετουρμάζ. Χωριό στην περιφέρεια του Λερίου με 40 ομογενείς οικογένειες και ιερό ναό προς τιμή των Αγίων Τεσσαράκοντα Μαρτύρων.

Ενορία Γιαγλί Δερέ - Αγίου Γεωργίου - Αργυρούπολη Πόντου, 1900Η Γιαγλίτερέ. (Γιαγλί Δερέ). Είναι περιφέρεια της Αργυρούπολης μεταξύ Κρώμνης, Σταυρίου, Χάρσερας και Χάκαξας με ομώνυμο ποτάμι το οποίο σχηματίζεται απ' τα ποτάμια της Ίμερας. Πηγάζει εξ' Άγγερης, Κρώμνης εκ του Αγίου Ζαχαρέα, και Σταυρίου πηγάζοντος εκ του Κουλάτ-δάγ και μαζί με το ποτάμι της Μούζαινας χύνεται στα χάνια της Χάραβας στο ποτάμι του Κάνιν υπό το όνομα του ποταμού της Κρώμνης. Στην περιφέρεια Γιαγλίντερες βρίσκονται τα εξής χωριά : Παρτίν, Βαρενού, Λυκάστυ, Νατζαράντων, Ψωμάντων, Άγιος Ηλίας, Κουρτάντων, Τσερκελάντων, Μουσάντων, Ζυγανίτα και Ρούσιο. Το ρου των ποταμών από τις πηγές ως τις εκβολές διανύει απόσταση 5 ωρών. Οι περισσότεροι κάτοικοι του ποταμού αυτού διατέλεσαν δίπιστοι μέχρι το 1856 οπότε αποκαλύφθηκαν ότι είναι Έλληνες ορθόδοξοι χριστιανοί και προέβαλαν τους ιερούς ναούς τους.
Η Γιαγμούρ – δερέ. Ήταν έδρα μουδίρη ( κατώτερου αξιωματούχου της επαρχιακής διοίκησης κατά την ύστερη οθωμανική περίοδο, διοικητής ενός μουδιρλικιού). Είχε ομώνυμο ποταμό που εκβάλει στις Κάνιν ποταμό. Επίσης έδρα το Τάσσ-κιοπρού και 45 τουρκικών χωριών απ' τα οποία το ένα ήταν ελληνικό : το Ταντουρλούκ. Βρίσκεται μετακύ Κοάς – Σάντας και Παϊπούρτης.

Το Γιαννάντων. Μία απ τις ενορίες της Σάντας, με 15 οικογένειες.

Η Γιαννίκα. Χωριό στο οποίο εγκαταστάθηκαν κάτοικοι απ το χωρίο Γιαννακάντων της Ματσούκας. Βρισκόταν κοντά στον ποταμό της Νίβαινας και διατηρούσε μεγαλοπρεπή ιερό ναό προς τιμή του αγίου ιερομάρτυρος Χαραλάμπους. Αποτελούνταν από 12 ελληνικές οικογένειες.

Η Γολή. Χωριό κοντά στο ποτάμι Τσίζερες με 40 ελληνικές οικογένειες σε απόσταση 20' απ' την κυρίως Χόψια με ιερό ναό του Αγίου Θεοδώρου του στρατηλάτου. Απ' τη Γολή και την Χόψια πολλοί κληρικοί αφιερώθηκαν στην υπηρεσία του Παναγίου Τάφου και προήχθησαν στο αξίωμα του Αρχιερέως.

Το Γονοκώλ. Ενορίου του χωρίου Αμπρικάντων με 18 ελληνικές οικογένειες και ιερό ναό προς τιμή του Αγίου Νικολάου. Απείχε 2 ώρες απ' τον ποταμό της Τσίζερες.

Το Γορόσι. Όρος σε ύψος 1.200 μέτρων που βρίσκεται μεταξύ Χάρσερας, Μανδρίων και Παζπέν. Απ' το Γορόσι περνούσε κάποτε η παλιά οδός των καραβανιών από Αργυρούπολη προς Τραπεζούντα.

Η Γλούβενα. Ενορία της Κρώμνης δυτικά του Σιαμανάντων, διαιρούμενη σε Άνω και Κάτω Γλούβενα. Είχε 50 οικογένειες και ιερό ναό του Αγίου Ιωάννου με βυζαντινό φρούριο σε καλή κατάσταση. Περισσότερα για το χωρίον Γλούβενα της Κρώμνης διαβάστε στο ακόλουθο αφιερωματικό μου βίντεο Η Γλούβενα της Κρώμνης (Διήγηση περί των κλωστών-κρυφών χριστιανών του Πόντου)

Η Γόδαννα (τουρκιστί Κούζ-Άννά). Κατά παράδοση αποτελεί ένα απ' τα καταφύγια της βασιλόπαιδος Άννης του Δαυίδ Κομνηνού στις υπώρειες του όρους Γορός και μια απ' τις ενορίες της Χάρσερας με 30 τουρκικές οικογένειες που ασχολούνταν με την καλλιέργεια των οπωροφόρων δέντρων. Η Γόδανα υπήρξε ο τόπος της σύλληψης των από Χαλδίας ιερομαρτύρων Ουαλεριανού και Κανιδίου (συναθλητών του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Ευγενίου του Τραπεζουντίου) αλλά και πατρίδα του συναθλητού τους Ακύλα. Ήταν επίσης πατρίδα του απαισίας μνήμης καταστροφέα της Πελοποννήσου κατά την Ελληνική Επανάσταση του 1821, Λάζ Ιβραήμ πασά, ο οποίος στα γηρατειά του επέστρεψε στη Γόδανα κι έχτισε το μέγαρο του που διασωζόταν ως τις ημέρες προ της ανταλλαγής, αλλά κι ακόμα ένα στο χωρίο Καλτάντων. Παρακολουθείστε το σχετικό μου βίντεο για τον Άγιο Κανίδιο και τους συναθλητές του Ευγένιο , Ουαλεριανό και Ακύλα

Το Γουζούλ – κιοήν ή Κρανεοχώριον. Ονομαζόταν Γουζουλνίκη επι εποχής Κομνηνών η οποία δωρίσθηκε στην πνευματική επίβλεψη της ιεράς μονής Αγίου Γεωργίου του Χουτουρά υπό του Αλεξίου του Γ' Μεγάλου Κομνηνού σύμφωνα με σχετικό χρυσόβουλο. Είχε 30 τουρκικές οικογένειες και βρίσκεται σε απόσταση μισής ώρας πάνω απ' τον ποταμό Κάνιν απέναντι απ' την έπαυλη Καστέλι (νυν Μολυβδάδων). Οι κάτοικοι ασχολούνται στην γεωργία και οπωροκομία.

Σκαρίφημα χάρτη της επαρχίας Χαλδίας με την Ιερά Μονή Παναγίας Γουμερά Πόντου Η Γουμερά. Γραφική αμφιθεατρική τοποθεσία απέναντι απ' το χωριό της Τσίτης. Ήταν κατάφυτη από δάση και καθαρά νερά όπου σε μαγευτική θέση κείται η άλλοτε Σταυροπηγιακή Μονή της Θεοτόκου Γουμεράς που ιδρύθηκε απ' τον Αλέξιο Γ' Μέγα Κομνηνό, με λαμπρό ναό, περικαλλείς εικόνες και σπουδαία βιβλιοθήκη με χειρόγραφα. Είχε 15 μοναχούς. (Παρακαλούμε να δείτε τα σχετικά μας αφιερωματικά βίντεο για την ιστορία της Ιεράς Μονής Παναγίας Γουμερά ακολουθώντας τους παρακάτω συνδέσμους: 1) http://www.kotsari.com/8rhskleia/53-panagia-goumera-tsiti-ardassa-kandilaptis-melanofridis-meryem-ana
2) http://www.kotsari.com/8rhskleia/54-panagia-goumera-tsiti-ardassa-sidi-kandilaptis-melanofridis
3) http://www.kotsari.com/8rhskleia/55-panagia-goumera-tsiti-ardassa-sidi-kandilaptis-melanofridis-meryem-ana
4) http://www.kotsari.com/8rhskleia/56-haldia-panagia-goumera-tsiti-ardassa-sidi-kandilaptis-melanofridis-meryem-ana-avramantis
Αξίζει να σημειώσουμε ότι στην Ιερά Σταυροπηγιακή Μονή της Παναγίας Γουμερά με την ευγενική πρωτοβουλία του ιατρού κ Θεοφύλακτου Κ. Θεοφυλάκτου είχε συστηθεί Λύκειο γραμμάτων το οποίο, δυστυχώς, δεν λειτούργησε. για πολλά χρόνια λόγω της έναρξης του ευρωπαϊκού πολέμου. Απ΄ την Γουμερά προήλθαν διαπρεπείς και ευπαίδευτοι κληρικοί οπυ προήχθησαν ως και μητροπολίτες στην Χαλδία και στις όμορες επαρχίες. Παρακολουθείστε τα τέσσερα αφιερωματικά μας βίντεο για την Ι.Μ. Παναγίας Γουμερά Χαλδίας Πόντου

Το Γουρουχλί. Τουρκικό χωριό αλλά και σταθμός στην οδό από Αργυρούπολη προς Ερζιγκιάν και στην συμβολή των ποταμιών Κιοσέδων και Λερίου με 40 τουρκικές οικογένειες. Στην περιφέρεια του χωριού υπάρχουν ερείπια αρχαίου βυζαντινού φρούριου.  Ενημερωθείτε περισσότερο στο ακόλουθο αφιερωματικό μου βίντεο: Γεωγραφικό Ιστορικό Λεξικό Χαλδίας Κιρικλί, Γουρουχλί, Κίρκ Παυλίν ή Τεσσαράκοντα Παύλων

Η Δεβρεντζή. Χωριό της περιφέρειας Άτρας με 30 τουρκικές οικογένειες με ομώνυμο ποτάμι και βρισκόταν στους πρόποδες καταρρέοντος βράχου. Κοντά στη Δεβρεντζή ιδρύθηκε περίπου στα μέσα παρελθόντος αιώνος η ενοριακή ανδρική και θαυματουργός ιερά μονή της Ζωοδόχου Πηγής Δεβρεντζή την οποία ανέδειξε και ο αρχιμανδρίτης Γεράσιμος Μελίδης εκ Φυτιάνων. Δύο φορές το χρόνο, της Διακαινησίμου και της Πεντηκοστής τελούσαν μεγάλη θρησκευτική πανήγυρι που προσέλκυε πολλούς προσκυνητές απ' όλα τα σημεία του ανατολικού Πόντου. Πνευματικά εξαρτιόταν απ' την Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου Χουτουρά ενώ διοικητικά απ' την Αργυρούπολη. Δυστυχώς καταστράφηκε στον παγκόσμιο πόλεμο (περισσότερες πληροφορίες μπορούμε να αντλήσουμε απ' το "Προσκυνητάριο" του κ. Γεωργίου Θ. Κανδηλάπτη (Κάνι).

Το Δεμίρ – καπού. Τουρκική ενορία με 40 οικογένειες κάτω απ' την Αργυρούπολη στη συμβολή του ρυακίου Αργυρουπόλεως και ποταμού Κάνεως, εν μέσω πλουσιότατων οπωροφόρων κήπων.

Τη Δέρραινας το ποτάμ'. Περιφέρεια και παραπόταμος του Κάνεως ποταμού στο Μεσοχάλδιον. Το ποτάμι πηγάζει απ' το Γκιαβούρ-δάγ και μετά από ρούν 3 ωρών χύνεται κάτω απ' την Παλαγία στη θέση Άγιος γεώργιος όπου άλλοτε και επι Κομνηνών υπήρχε ομώνυμο χωριό. Στο ποτάμι αυτό βρίσκονταν τα εξής χωριά : Καλλίστη , Κανάκ, Δέρραινα, Κάσσχα, Άλμη, Κελέντων και Λοντσίωνος. Το ποτάμι ήταν κατάφυτο από οπωροφόρα δέντρα.

Η Δέρραινα. Ελληνικό χωριό επι του ποταμού της Δέρραινας. Είχε 40 οικογένειες και ιερό ναό της Υπαπαντής του Σωτήρος.

Η Δέσμαινα. Ελληνικό χωριό με πολλούς συνοικισμούς στην περιφέρεια του Κιουρτουνίου. Είχε 110 οικογένειες ομώνυμο ποτάμι και ιερό ναό του Αγίου Ιωάννου. Περισσότερες πληροφορίες για τη Δέσμενα (Δέσμαινα) του Πόντου στο ακόλουθο αφιερωματικό μου βίντεο: Απ' την Δέσμενα της Χαλδίας στο Σεμέν και Καρακιόλ των Κοτυώρων του Πόντου

Η Διάκονα. Μια απ' τις ενορίες της κώμης Χάρσερας με 40 ελληνικές οικογένειες. Είχε ναό επ' ονόματι του Αγίου Κωνσταντίνου, ενώ ήταν αρχαία ενορία η οποία οικίστηκε απ' τους πρώτους χρόνους μετά την άλωση. Κείται πάνω απ' το ποτάμι της Χάρσερας.

Η Δζίτε η Μικρά ή Ξυπολέντων (ή Αλεξουπολέντων όπως αναφέρεται στα ποντιακά φύλλα τεύχος 1Οο, έτος 1936). Παρακολουθείστε το αφιερωματικό μας βίντεο για την Τσίτη της Χαλδίας Πόντου

Οικογένεια Ιορδάνη Παπαδόπουλου Τσίτε Άρδασας ΠόντουΗ Δζίτε η Μεγάλη ή Σίδη (των λογίων) ή τουρκιστί Τσίτη-Κιαπίρ κατ' αντιδιαστολή προς την μικράν Σίδην ή Τσίτη Σαχίρ. Βρίσκεται στο ομώνυμο ποτάμι της Τσίτες και διαιρείται σε πολλές μικρές ενορίες: Ζωγραφάντων, Μαρουλάντων, Κιορογλάντων, Ναθαναηλάντων, Μεταμόρφωσις, Ανθιμάντων, Σατάντων και άλλες. Αποτελείτο από 150 οικογένειες. Κατά την ανταλλαγή είχε 50 οικογένειες και 30 τουρκικές αλλά ελληνόφωνες. Απέχει 3 ώρες απ' την Άρδασσα και βρίσκεται μεταξύ των χωρίων Αδίσσης, Χαβίαννας κα Παλαιχώρ πάνω απ' το ομώνυμο ποτάμι και λέγεται ότι κατοικήθηκε απ' την Σίδη της Παφλαγονίας (πράγμα αστήρικτο κατά τον κ. Γ.Θ.Κανδηλάπτη) ενώ το βέβαιον είναι ότι κατοικήθηκε από φυγάδες του χωρίου Τσίτα των Σουρμαίνων μετά τα γεγονότα του 1681. Οι κάτοικοι της Μεγάλης Δζίτες διακρίθηκαν τους παλιότερους χρόνους ως άριστοι μεταλλουργοί ενώ εσχάτως ως κτίστες. Κατείχε τα πρωτεία στην πνευματική μόρφωση και ανάπτυξη μετά την Αργυρούπολη και τα Φυτίανα. Τόσο η Σίδη όσο και η Ι.Μ. Παναγίας Γουμερά είχαν καλά καταρτισμένες Σχολές όπου μορφώθηκαν εξαιρετικοί τρόφιμοι οι οποίοι σκορπίστηκαν σε όλο τον Πόντο και την Ανατολή διαδίδοντας την Ελληνική Παιδεία. Ήλθαν εποχές όπως το 1825 καθώς οι πολιτικές και θρησκευτικές συγκυρίες στην επαρχία διευθύνοντο απ' τα τέκνα της Δζίτης, ώστε να αποτυπωθεί στη λαϊκή παροιμία της Μεσοχαλδίας : "Ο Δεσπότς Τσιτενός (δλδ ο Χαλδίας Σωφρόνιος), ο Ουστάπασης Τσιτενός (Θωμάς Τσιπόγλης), ο Οικονόμος Τσιτενός (Τριαντάφυλλος Λαζαρίδης), ο Γούμενον Τσιτενός (Γερμανός ΧατζηΔαβίδ), ο Κοτσάπασης Τσιτενός (Συμεών Λαζαρίδης), ο Ποπάς Τσιτενός (Λάζαρος Λαζαρίδης), ο Δάσκαλον Τσιτενός (Ανανίας Αδ. Κουζάνος) κ.λ, κι' ο Θεόν πάλ' Τσιτενός έν; " Η μεγάλη Δζίτε γέννησε πολλούς λόγιους όπως: τους Μητροπολίτες Χαλδίας Διονύσιον, Θεοφάνην, Σωφρόνιον,Σίλβεστρον Β', τον Αμίδης Αγαθάγγελο, τον Νεοκαισαρείας Διονύσιον, τον νομικό καθηγητή της Θ. Ακαδημίας Αν.Κουζάνον, τον λόγιο ιερέα Λάζ.Κουζάνο, τους διευθύνοντας το Ελληνικό Φροντιστήριο Αργυρουπόλεως ιερομόναχο Θεοφάνην, Ιορδάνην Ζωγραφάντην, Ιορ. Π΄΄ Γ. Λαζαρίδη, τον Κυρ.Αδ.Κουζάνον τον ιερομόναχο Νεόφυτο, τον Ανανία Αδ. Κουζάνον, τον λόγιο Ναθαναήλ Ζυγάν αλλά και ηγουμένους και κληρικούς λόγιους πλείστους όσους. Τους κατοίκους της Δζίτης τους διέκρινε η μεγάλη ευλάβεια στα θεία και ως εκ τούτου τα ονόματα τους ήταν εκκλησιαστικής προελεύσεως, όπως : Θωμάς, Ναθαναήλ, Άνθιμος, Στέργιος, Αγαθάγγελος, κτλ και είχαν έναν ιερό έθιμο, όποια οικογένεια είχε τρία αγόρια να αφιερώνουν το ένα στην υπηρεσία των θείων "για να μη κόφκεται τ' επιτραχ̌ήλ". Είχε δύο ναούς, της Υπαπαντής της Θεοτόκου (εισόδια) , και της Μεταμόρφωσης του Σωτήρος αλλά και ένα παρεκκλήσιο των Αγίων Στεργίου και Βάκχου μπροστά απ΄ την νεόδμητη Σχολή. ΡΠαρακολουθείστε το σχετικό μου βίντεο για το πως χτίστηκε η Τσίτε της Αρδάσσης του Πόντου Η Σίδη ήταν χωριό γεωργικό που παρήγανε σιτάρι άριστης ποιότητας. Πολλοί κάτοικοι της εμπορεύοντο στην Άρδασσα και στην Τραπεζούντα. Μετά την ανταλλαγή ερχόμενοι στην Ελλάδα, κατοίκησαν στα Άνω Πορόϊα Σερρών. Τέλος αξίζει να σημειώσουμε ότι μεταξύ τόσων τουρκικών χωριών στη Διοίκηση της Αργυρούπολης, η Δζίτη ήταν ένα απ' τα 8 όπου υπήρχε τέμενος με μιναρέ το οποίο ιδρύθηκε με χορηγία του έλληνα αρχιμεταλλουργού Θωμά Τσιπόγλου, για πολιτικούς λόγους και για την υπηρεσία των τούρκων στα μεταλλεία.

Συνεχίστε την περιήγηση σας στη Χαλδία μέσα και τα επόμενα αφιερώματα μας στα χωριά, τα ποτάμια και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι.

Ποντιακή Ιστορία &; Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com  

Print