Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν της επαρχίας Χαλδίας Η' (Ζύγανα, Ζυγανίτα, Ζύμωνα, Ηλί πουρίν, Θαλασσινή, Θεοχαράντων, Θεφίλ, Θωμάντων).
Ζύγανα όρος
Στα τουρκικά Ζύγανα δαγί και Ζυγγάνεον, κατά τον Περικλή Τριανταφυλλίδη (Ποντικά σελ 63) ετυμολογείται εκ του Ζυγός και Κάνειον. Ήταν όρος ψηλό και απότομο και στις δύο του πλευρές. Είχε ύψος 3.000 μέτρα. Κατά τον γάλο περιηγητή Γεώργιο Πισσών ήταν βουνό πολύ επικίνδυνο την περίοδο του χειμώνα λόγω των χιονοστιβάδων. Από το όρος αυτό διέρχεται η μεγάλη αμαξωτή οδός από Τραπεζούντα προς Αργυρούπολη. Είναι το όρος της Χαλδίας και της Ροδοπόλεως κι από αυτό πηγάζουν οι ποταμοί Κάνις και Πυξίτης. Στην κορυφή του υπάρχουν ξενώνες και σταθμός χωροφυλακής για την ασφάλεια των διερχομένων. Κατά τη γνώμη πολλών ιστορικών το όρος αυτό είναι ο Θήχης του Ξενοφώντας που αναφέρεται στην κάθοδο των Μυρίων. Στις υπώρειες του υπάρχουν λαμπρές θερινές βοσκές (παρχάρια) ενώ στη γύρω περιοχή συναντά κανείς πολλά αρχαία παρεκκλήσια. Γνωρίζουμε το Όρος και το ποτάμι της Ζύγανας, τα χωριά Ζυγανίτα, Ζύμωνα, Θεοχαράντων, Θαλασσινή, Θεφίλ' και Θωμάντων καθώς και το όρος Ηλί πουρίν.