Ο Τσαρσαμπάς(*) ήταν κωμόπολη νοτιοανατολικά της Αμισού (Σαμψούντας), που βρισκόταν σε απόσταση οκτώ ωρών απ’ αυτήν. Πλούσια και εύφορη, χτισμένη σε μεγάλη πεδιάδα, είχε περίπου χίλια διακόσια σπίτια από τα οποία τα διακόσια ήταν ελληνικά, τετρακόσια αρμένικα και εξακόσια τούρκικα. Μεταξύ αυτών των τριών κοινοτήτων ξεχώριζε η ελληνική παρά το γεγονός ότι ήταν αριθμητικά η μικρότερη. Η υπεροχή της εδραζόταν στην πνευματική ανάπτυξη και στην κοινωνική ευημερία, λόγω της φυσικής ευφυΐας των ελλήνων και των λοιπών εξόχων προτερημάτων τους με τα οποία ήταν προικισμένοι.

Σε απόσταση έξι ωρών απ’ τη θάλασσα, δίπλα στο δημόσιο δρόμο από Τραπεζούντα προς Ερζερούμ, υψώνεται το βουνό της Λιβεράς, ο Αέν Παύλος. Βουνό που στεφανώνει την αριστερή πλευρά του ποταμού Πυξίτη στη θέση Τσεβιζλήκ (Καρυαί). Το καταπράσινο αυτό βουνό αποτελεί πραγματικό στολίδι της Ματσούκας. Κάτω, στις ρίζες του βουνού κυλούν τα πλούσια νερά του Πυξίτη που με το μουγκρητό του, σκορπίζει μια χαλαρωτική μουσική στ’ αυτιά του ταξιδιώτη. Απέναντι του, η Σπέλια και το Χορτοκόπι με την αραιότερη βλάστηση και τις δύσβατες πλαγιές τους.

Οι ενορίες της Κρώμνης βρίσκονται στις κατωφέρειες του νότιου μέρους της ενώ στα βόρεια και ψηλότερα της μέρη βρίσκονται τα παρχάρια (λιβάδια-βοσκότοποι). Στα παρχάρια υπήρχαν οι καλύβες όπου κατά την περίοδο του θέρους διέμεναν οι ρωμάνες, οι γυναίκες εκείνες που αναλάμβαναν το άρμεγμα των προβάτων και των αγελάδων τα οποία έβοσκαν στους απέραντους βοσκότοπους των οροπεδίων.  Υπάρχουν μεγάλες ενορίες με πολλά σπίτια και μικρές με λιγότερα. Οι μεγαλύτερες ενορίες αποτελούνται από συνοικίες οι οποίες κατά το πλείστον παίρνουν τα ονόματα τους απ’ το όνομα κάποιας οικογένειας και βρίσκονται η μία κοντά στην άλλη. Οι ενορίες της Κρώμνης ήταν οι εξής :
1. Σιαμανάντων. Ήταν η μεγαλύτερη όλων και βρισκόταν κοντά στο ποτάμι της Κρώμνης. Συνοικίες της ενορίας Σιαμανάντων ήταν των : Σιαμανάντων, Γαραλάντων, Βαρτανάντων, Μωυσάντων, Τυρκάντων, Γοϊμψιάντων, Καλλιστράντων κλπ. Στην ενορία των Σιαμανάντων ανήκαν επίσης οι συνοικίες των Σεϊχάντων, Γεράντων, και τμήμα των Αλχαζάντων.

Μπροστά μου ανοίγεται η Λαραχανή. Μπορώ να βρώ και να εντοπίσω το σπίτι μου. Γνωρίζω τους μαχαλάδες. Εδώ κάτω είναι η συνοικία Χαντσουράντων. Το δικό σου σπίτι Λευτέρ μπέη ξέρεις που είναι ; Δύο σπίτια Χουρσ̌ίτ αγά. Ένα εδώθε από το ποτάμι και ένα πέρα απ το ποτάμι στον Χουλιαρά. Μα δεν διακρίνω τίποτα ! Που είναι το δάσος το δικό μου στον Χουλιαρά ; Τι έγιναν τα έλατα, οι οξυές, οι καρυδιές, οι βαλανιδιές, οι καστανιές και όλα τα άλλα ;
Τα ιδιόκτητα δάση και τα οπωροφόρα δέντρα των χριστιανών τα κόψαμε Λευτέρ μπέη, τα σπίτια τα χαλάσαμε για να μην έρχονται ξένοι πρόσφυγες εδώ στο χωριό μας. Αν υπήρχαν οι περιουσίες των χριστιανών άθικτες, και τα σπίτια κατοικήσιμα, θα ερχότανε ξένοι να τα πάρουν, θα τους έφερνε εδώ το χιοκουμέτ. Τώρα θα φυτρώσουν άλλα δέντρα και θα τα εκμεταλλευτεί το χωριό μας.