Το χωρίον Δερέταμ βρισκόταν στις νότιες υπώρειες του όρους Κιοσέ Ντάγ (Σπανό βουνό). Διοικητικά ανήκε στην υποδιοίκηση Ζάρας του νομού Σεβάστειας από την οποία απείχε τέσσερις ώρες, ενώ εκκλησιαστικώς ανήκε στην επαρχία Κολωνίας – Νικοπόλεως.
Αποικίστηκε από τα χωριά της Αργυρούπολης και συγκεκριμένα από τους Έλληνες κατοίκους της Αυλίαννας, της Άδυσσας και του Αμανάντων κατά το έτος 1845. Οι πρώτοι κάτοικοι ανέρχονταν σε περίπου σαράντα οικογένειες και όλοι ήταν μεταλλουργοί. Το χωρίον αυτό ήταν τσιφλίκι των φοβερών βέηδων της Ζάρας Τσαλούχογλου και το είχαν ως θέρετρο και βοσκότοπο για τα αμέτρητα ποίμνια τους.
Όλα τα γύρω βουνά και οι χαράδρες ήταν “φορτωμένα” με αργυρούχο μετάλλευμα. Των μετοίκων ηγείτο ο Αρχιμεταλλουργός Δελή-Παύλος ο οποίος εξουσιοδοτήθηκε από την Υψηλή Πύλη να καταλάβει το χωριό και την περιοχή του πράγμα το οποίο πέτυχε μετά από πολέμους (διενέξεις) με τους ανθρώπους των βέηδων. Στην πρώτη σύγκρουση οι βέηδες παρέταξαν πάνω από εκατό άντρες τούρκους και κούρδους αλλά ο Δελή-Παύλος με μόνο πενήντα άντρες οι οποίοι ήταν οπλισμένοι με τα σφυριά και τα μαχτάπια (λοστούς) τους, κατάφεραν να τσακίσουν κυριολεκτικά και να καταδιώξουν τους αντιπάλους τους. Οι συμπλοκές επαναλήφθηκαν για δεύτερη και τρίτη φορά αλλά τα αποτελέσματα ήταν πάντοτε τα ίδια με αρκετά θύματα από την πλευρά των τούρκων.

Το χωρίον Κορόνιξα ή Κορόξενα ήταν αμιγές ελληνικό χωριό με εξήντα σπίτια (κατά τον Ιωακειμίδη, με ογδόντα σπίτια), παρόλο που όπως έλεγαν οι παλιότεροι, τα παλιά χρόνια οι ελληνικές οικογένειες που το κατοικούσαν έφταναν τα 800 άτομα. Ήταν ορεινό χωριό που υπαγόταν στην επαρχία Χαλδίας του νομού Τραπεζούντας.
Είχε δύο ναούς : του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Γεωργίου και της Παναγίας και οκτώ ακόμη παρεκκλήσια : του Αγίου Θεοδώρου, του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Βασιλείου, του Αγίου Ιωάννη, του Αγίου Κωνσταντίνου, του Αγίου Χριστοφόρου, του Αγίου Κυπριανού και της Αγίας Μαρίνας (Αεμαρίναν). Σε αυτά λειτουργούσαν τρείς ιερείς : ο παπαΔιαμαντής (παπαδιαμάντης) Εξακουστίδης, ο παπαΛάζαρος Εξακουστίδης και ο παπαΣτυλιανός τη Πασαβάντων.
Το αστικό σχολείο του χωριού ήταν οκτατάξιο και είχε σαράντα μαθητές (κατά τον Βαρυτιμίδη, είχε εξήντα πέντε μαθητές), όπου δίδασκαν οι : Ανανίας Νικολαϊδης του Νικολάου, ο Κωνσταντίνος Αλεξανδρίδης, ο Ιωάννης Πουταχίδης, από την Άδυσσα, ο Γεώργιος Αμαραντίδης, ο Κωνσταντίνος Καστανίδης, ο Ελευθέριος Ορφανίδης και παλιότερα ο Αβραάμ Ορφανίδης πνευματικός πατέρας του Πέτρου Ιωακειμίδη.

Τα Τάμαλα ήταν ένα καθαρά ελληνικό χωριό χωρίς καμία τουρκική οικογένεια. Υπαγόταν στην επαρχία των Κοτυώρων του νομού Τραπεζούντας.
Είχε ένα διτάξιο σχολείο στο οποίο φοιτούσαν γύρω στους διακόσιους μαθητές με δασκάλους τους : Υφαντίδη Ιωάννη, Τριανταφυλλίδη Θεόδωρο και έναν ακόμη του οποίου το όνομα έχω λησμονήσει.
Είχε μια εκκλησία του Αγίου Κωνσταντίνου και ένα παρεκκλήσι επίσης του Αγίου Κωνσταντίνου. Ιερείς ήταν ο παπα Παύλος και ο παπα Τριαντάφυλλος.

Όταν κατά το έτος 1660 εμφανίστηκαν αρχικά οι Ντερέπεηδες στον Πόντο, η εξουσία και ο θεσμός τους επεκτάθηκε από την Γουρία (Ατζαρία) μέχρι και πέρα από την Κερασούντα και γινόταν βίαιος εξισλαμισμός των χριστιανικών πληθυσμών των ενδιάμεσων χωρών, τότε άλλοι μεν κάτοικοι διέφυγαν προς τα ενδότερα της χώρας όπου υπήρχε σχετική ασφάλεια από θρησκευτικής πλευράς, πολλοί δε απ’ αυτούς κατέφυγαν στην Γεωργία, την Νότιο Ρωσία (στην περιοχή της Μαριούπολης), στην Ρουμανία και αλλού, όπου σώζονται ακόμη ίχνη της καταγωγής τους. Όλοι οι υπόλοιποι εξισλαμίσθηκαν πλην ελαχίστων που κατάφεραν να κρυφτούν σε απρόσιτα μέρη. Όπως είναι γνωστό, πολλοί απ’ τους εξισλαμισθέντες διαφύλαξαν την μητρική τους γλώσσα και άλλοι την θρησκεία, στα κρυφά.
Το ίδιο περίπου συνέβη και στην περιοχή Άτηνας, δηλαδή στην Αθήνα του Πόντου, με την διαφορά ότι οι εκεί εξισλαμισθέντες απώλεσαν εξ’ ολοκλήρου τόσο την γλώσσα όσο και την θρησκεία τους και οι ναοί τους μετατράπηκαν σε τεμένη.