Η Ιστορία της Κρώμνης του Α. Ι. Παρχαρίδου - Από της αλώσεως της Τραπεζούντας μέχρι της καταργήσεως των μεταλλείων (1462-1854) συνέχεια

Από τους μεταλλευτές του 18ου αιώνα αναφέρονται ως άξιοι λόγου ο Τσαφράκογλους ή και Σταυράκογλους, ο Πάγκαλος και ο Αλή Αγάς ο οποίος ήρθε από την Σόπχαναν στη Μόχωρα. Από αυτόν τον Αλή αγά κατάγονται οι Βαϊζογληδες οι οποίοι κατά τον 10ο αιώνα χρημάτισαν διοικητές της Κρώμνης, και οι Αλιόγληδες του Αληθινού εκ των οποίων καταγόταν ο Μολά Πεχρέμ (όλοι οι παραπάνω ήταν κρυπτοχριστιανοί).

Η Ιστορία της Κρώμνης (1462-1854) - Α.Ι.Παρχαρίδη - Ποντιακή Εστία τεύχος 47ον . Τερέμπεηδες δε ή αγάδες (από τους αρχαιότερους) αναφέρεται ο Οσμάν Ζαντέ ο οποίος ήρθε και κατοίκησε στου Αλχαζάντων και του οποίου απόγονοι ήταν ο Ισμαήλ αγάς, ο Ιμπραήμ αγάς και ο Σεϊτά αγάς. Από αυτούς, ο Ισμαήλ αγάς περί τα τέλη του 18ου και αρχές του 19ου αιώνα ήταν ο φοβερότερος σε όλη την περιφέρεια των Ματενίων (μεταλλείων). Σκληρόκαρδος και πανούργος, ενέπνεε τον φόβο στους πάντες. Αυτός καταδίωξε από τα παρχάρια τον Κασάπογλου από τη Σάνα του οποίου έσφαξε και πρόβατα, όταν δε εισέβαλε και λεηλάτησε την Αργυρούπολη, ο Εμήν αγάς της Αργυρουπόλεως για να τον τιμωρήσει έστειλε εναντίον του τον Τζιντζόγλη, τον ισχυρό τερέμπεη της Άρδασσας ο οποίος ακόμα και στην Τραπεζούντα είχε εισβάλει. Ο Τζιντζόγλης υπακούοντας στις διαταγές του ανωτέρου του και ονειρευόμενος λάφυρα μεγάλης αξίας και λόγου, αμέσως εξεστράτευσε κατά της Κρώμνης για να τιμωρήσει τον Ισμαήλ αγά. Όταν έφτασε στο Στύλος, δια σημαιοφόρου του (μπαϊρακτάρη) ειδοποίησε τον Ισμαήλ να ετοιμαστεί. Ο Ισμαήλ όμως τον περίμενε με τριακόσιους εκλεκτούς στα Ζεμπερέκια (σημείο τήξεως των μετάλλων). Αυτούς τους τριακόσιους άνδρες τους χώρισε σε τρία σώματα και τους έστειλε σε τρία διαφορετικά κυκλικά σημεία δηλαδή στου Σαράντων, στου Σιαμανάντων και στο Νανάκ. Όταν ήρθε ο σημαιοφόρος, τον φυλάκισε. Όταν με πυροβολισμούς πλησίασαν οι τριακόσιοι στα Ζεμπερέκια, έβαλε τον υπασπιστή του να απαριθμήσει τα συμμαχικά δήθεν σώματα τα οποία έρχονταν προς βοήθειά του, και τούτο με την παρουσία και εις επήκοον του αιχμάλωτου σημαιοφόρου. Εν τω μεταξύ, μερικοί από το σώμα του Ισμαήλ αγά επιτέθηκαν κατά του σημαιοφόρου για να αποκόψουν το δάκτυλο και να αφαιρέσουν το δαχτυλίδι του. Ο Ισμαήλ αγάς όμως πρόλαβε, τον ελευθέρωσε και τον έστειλε στον αγά του, ο οποίος πληροφορηθείς από τον ίδιο για τα όσα άκουσε και έπαθε, αλλά και τη θέση του Ισμαήλ αγά, δείλιασε και επέστρεψε στην Άρδασσα. Αλλά ο Εμίν της Αργυρουπόλεως ο οποίος ήταν και ο γενικός επιθεωρητής όλων των μεταλλείων του κράτους ζητούσε με κάθε τρόπο να φονεύσει τον Ισμαήλ αγά. Ως εκ τούτου υποσχέθηκε μεγάλο χρηματικό ποσό στον μέλλοντα φονιά του. Εντός ολίγου παρουσιάστηκε ο τερέμπεης της Γήμερας. Ο Ισμαήλ αγάς το έμαθε, παράλαβέ μερικούς από τους άνδρες του και έφτασε στη Γήμερα στην οικία του τερέμπεη. Τον φόνευσε με τα ίδια του τα χέρια και το κεφάλι του που έστειλε στην Αργυρούπολη στον Εμίν αγά, αλλά ο Εμίν αγάς δεν υποχώρησε. Με κάθε τρόπο ήθελε να τον καταστρέψει, ο δε Ισμαήλ αγάς κατάλαβε ότι ήταν αδύνατο να σωθεί, αναχώρησε από την Κρώμνη στα ενδότερα της Μικράς Ασίας περιφερόμενος από πόλη σε πόλη. Τέλος συνελήφθη στη Μοσούλη όπου φυλακίστηκε και πέθανε στη φυλακή. Ο Ισμαήλ αγάς απέκρουσε και κάποια εισβολή των Τερεμπέηδων της Ματσούκας των Εγιούπ ζαντέδων. Είχε δυο γιους, τον Αζίλ και Γιουσούφ αγά, οι οποίοι έμεναν στην Αίγυπτο. Εκτός των αγάδων και μεταλλευτών αυτών κατά τον 18ο αιώνα υπήρχαν και άλλοι στα χωριά Αληθινός, Γλούβενα και Μόχωρα είχαν δε τις οικίες τους τα ονομαζόμενα σεράγια καλλωπισμένες και στολισμένες κατά τρόπο τουρκικό. Η δε σκαιότης, το απότομο και το αρπακτικό καθόλου δεν ήταν ξένα στους ανθρώπους αυτούς. Ιδού και ένα περιστατικό από τα πλέον χαρακτηριστικά της πλεονεξίας των μεταλλευτών. Ο οσμάν αγάς απόγονος του από Σόπχανα Αλή αγά κατοικούσε στον Αληθινό. Όταν δε εργαζόταν στα μεταλλεία του Τζαχούρ Κιολι είχε συντρόφους χριστιανούς, επειδή δε έτρεφε στη Λίμνη χήνες, ανάγκαζε τους χριστιανούς μεταλλευτές να βγάζουν μερίδιο και για τις χήνες. Ως «Λίμνη» εδώ αναφέρεται σαφέστατα η λίμνη του Αγίου Παύλου ο οποία είχε περιφέρεια 1200 βημάτων και κείται στα οροπέδια προς τα βορειοδυτικά της Κρώμνης. Τώρα βεβαίως ο αναγνώστης καταλαβαίνει ότι η συμπεριφορά αυτή τηρείτο προς τους κατωτέρους απλούς εργάτες, τους λεγόμενους τζαουλτζήδες. Αλλά οι δυστυχείς, ενώ υπέφεραν πάλι ήταν καλύτεροι έναντι άλλων χριστιανών από άλλες περιφέρειες καθαρά τουρκικών, διότι η ζωή τους δεν διέτρεχε κανένα κίνδυνο και οι ατιμίες που συνέβαιναν σε άλλες περιφέρειες εδώ ήταν άγνωστες. Μετά τον Ισμαήλ αγα εξέχουσα προσωπικότητα ήταν ο Οσμάν αγάς της οικογένειας Βαϊζογλη από την Γλούβενα, κι έπειτα από αυτό ήταν ο αδελφός του, Ομέρ εφέντης ο οποίος ήτανε πριν στην Αίγυπτο. Αυτός ήταν Ματέν-μιουτούρης όριζε δηλαδή όπως και ο προκάτοχός του από την Κρώμνη μέχρι την Χάραβα, είχε δε κονάκι στο Ματέν, όπου δίκαζε τους από Άρδασσας και άνω Κρωμναίους και τους υποτελείς του. Ήταν όπως λέγουν, καλοκάγαθος άνδρας. Στην εποχή αυτών των δυο Βαϊζογληδων τα μεταλλεία ήταν πολυπληθέστερα σε όλες δε τις διευθύνσεις των γειτονικών ορέων οι μεταλλευτές εργάζονταν στα έγκατα της γης έχοντες ως εργάτες τους κατοίκους όλων των υποτελών στην Κρώμνη χωριών. Προς τούτοις η Ματσούκα έδινε 1600 κοφίνια κάρβουνο, η δε Σάντα 400. Επειδή έγινε λόγος και για τους υποτελείς, νομίζουμε ότι θα ήταν καλό να αναφέρουμε ποιοι ήταν αυτοί μεταφέρονται σε δω την επικεφαλίδα «Κανονισμό» της εποχής εκείνης το 1852. «Κανονισμός της Κρώμνης και των υποτελών εις αυτήν χωρίων Γήμερας, Βαρενού, Παρτίν, Ποτάμι, Σταυρίν και Χάραβας». Ιδού δε και το 10ο των άρθρων του κανονισμού αυτού: «Το κοινό της Κρώμνης, το οποίο εξέλεγε τότε την διοικούσα βουλή ήτις συνέπραττε μετά του Οικονόμου, υποχρεούται από τα συναχθέντα πρόσοδα, (δηλαδή γάμου κηδείας κτλ) να συστήσει εις Γήμερα, Βαρενού και Σταυρί τρία αλληλοδιδακτικά σχολεία μετά παρέλευση τριών ετών προς εκπαίδευση των μερών μας». Αλλά η δόξα της Κρώμνης έμελλε ολίγον κατ’ ολίγον να εκλείψει. Ο Ρωσοτουρκικός πόλεμος του 1827 όπως και η κάθοδος των Ρώσων στην Αργυρούπολη, ανάγκασε πολλούς (θεωρηθέντες ως ρωσσίζοντες) να φύγουν από την Κρώμνη και έκτοτε η γεωργία παρήκμασε. Τους φυγάδες αυτούς ακολούθησαν μετά από αρκετά χρόνια και άλλοι καταπιεζόμενοι δυστυχείς μερικοί εκ των οποίων κατοίκησαν εις το παρά το Τζεβιζλίκ χωρίον Κοσμά, όπου σχημάτισαν την ενορία Μαντζάντων. Η μεγάλη χολέρα του 1845 δεν παρέλειψε και την Κρώμνη, αλλά αυτή αναλόγως θα μπορούσε να χαρακτηριστεί ως «τίποτε» μπροστά στην πείνα η οποία ενέσκηψε κατά το 1852, διότι η χολέρα ολίγη θραύση μπορούσε να επιφέρει σε μέρος το οποίο είχε τόσο καλό κλίμα. Η δε πείνα όμως μη ούσα μικρόβιο φθαρτόν βασάνισε ανεξαιρέτως πάντας. Αλλά αυτά εν παρόδω. Όταν δε δια του Χάτι Χουμαγιούν του 1854 αποδόθηκε η ελευθερία στους δούλους των αγάδων και έπαυσαν οι εργασίες των μεταλλείων, άρχισε η οριστική, κάθοδος των Κρωμναίων στην Τραπεζούντα, η δε Κρώμνη η οποία είχε οικισθεί δια το φιλήσυχο και ειρηνικό σύστημα της διοικήσεως της, καταστράφηκε δια τοιαύτης τυραννικής, πλεονεκτικής και βάναυσου διοικήσεως, την δε ακμή της διαδέχθηκε παρακμή και ερήμωση. Βεβαίως τα σφάλματα που καταστρέφουν έναν τόπο θα είναι πάντοτε μεγάλα. Μέγα δε σφάλμα έπραξαν οι διοικούντες την Κρώμνη, συνεχίζοντας τον τρόπο του άρχειν του 18ου αιώνα μη λαμβάνοντες υπόψιν ότι ο 19ος αιώνας άλλαξε πολλά, τα οποία έφερε στο Χάτι Χουμαγιούν της ισότητος και στην τακτικότερη διοίκηση του κράτους. Παρακολουθείστε κι άλλα σχετικά βίντεο - αναρτήσεις μου: Γεωγραφικό & Ιστορικό Λεξικό επαρχίας Χαλδίας Θέμπεδα, Ικί Σουϊν, Ίμερα, Γήμερα  //  Το Σταυρίν του Πόντου //  Γεωγραφικό Λεξικόν Χαλδίας Πόντου 34ο Χανακάδες, Χούς Χάραβα, Χάραβα Κινεή, Χαρπούζι  // Η Γλούβενα της Κρώμνης (Διήγηση περί των κλωστών-κρυφών χριστιανών του Πόντου)  //  Το Πανηγύρι του Προφήτη Ηλία της Μόχωρας (Κρώμνης) του Πόντου  //  Κωνσταντίνος Κηρυκόπουλος Βαϊζογλης Εντιμα Καπίκιοϊ Τραπεζούντας 1911 // 

Ιστορία της Κρώμνης -:- Α. Ι. Παρχαρίδου -:- Ποντιακή Εστία Τεύχος 47 -:- Από της αλώσεως της Τραπεζούντας μέχρι της καταργήσεως των μεταλλείων (1462-1854) -:- Η συνέχεια στο επόμενο 48ον τεύχος της Ποντιακής Εστίας

Ποντι(α)κή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com