Η Κοινότης Χάνδερε του Κυβερνείου Κάρς, γράφει υπό ημερ. 4 Δεκεμβρίου 1917: «το μέρος όπου βιούμεν είνε εξ’ όλων των του Κυβερνείου το μόνον αγονώτατον και ορεινότατον, το μη κατάλληλον ούτε εις γεωργίαν, ούτε εις κτηνοτροφίαν, ως Κυβερνητικόν δε καθό δασώδες, δεν δυνάμεθα να φυλάττωμεν πλείονα της μιάς αγελάδος ζώα.
Είναι δίδαγμα της ιστορίας ότι η νότιος Ρωσία και μάλιστα η παραλία της Μαύρης Θάλασσας σε όλη της την έκταση, οικίστηκε στους αρχαιότατους χρόνους από ελληνικές αποικίες και υπήρξε πεδίο της εκπολιτιστικής και εμπορικής τους δράσης.
Της Κρώμνης τα μεν προς βορρά οροπέδια αποτελούν το υψηλότερο μέρος της πάνω από την Τραπεζούντα ορεινής χώρας, υπό την οποία είναι από δυτικά προς ανατολικά η Ματσούκα, η Λαχαρανή, η Σάντα και τα Σούρμενα.
Τὸ Γενεαλογικὸ δένδρον τῶν Πολατιδαίων
Πρὸ τεσσάρων χιλιάδων χρόνων ἐν τῇ πόλει τῶν Σερρῶν (Σίρις το πάλαι ἐκαλεῖτο), ἐβασίλευσεν ὁ Παλαίχθων, ὅστις εἶχεν πολλοὺς υἱοὺς καὶ θυγατέρας. Ὁ πρεσβύτερος αὐτοῦ υἱός, ὅστις Πελασγὸς προσηγορεύετο τη ἀδείᾳ τοῦ πατρὸς αὐτοῦ Παλαίχθονος ἀπῆλθεν καὶ ἐβασίλευσεν ἐν τῇ Ἑλλάδι, ἤτοι ἐν Πελοποννήσῳ, οὐδεὶς πρὸ αὐτοῦ ἐκεῖσε ἐβασίλευσεν.
Ὑπέστῃ ἡ μονὴ κατὰ καιροὺς ἐπιδρομὰς τῶν βαρβάρων καὶ ἐρημώσεις. Κατὰ τὴν παράδοσιν, εἰς τὴν πρώτην τῶν ἐπιδρομῶν οἱ τὰ πέριξ τῆς μονῆς ληϊζόμενοι βάρβαροι ἀνελθόντες ἐπὶ τὸ ὄρος διήρπασαν τα ἐν τῇ μονῇ, τῶν δὲ μοναχῶν ὅσους συνέλαβον ἐπέκτειναν, τὴν δὲ ἁγίαν εἰκόνα ἤγαγον ἐπὶ τοῦ ὄρους, ἶνα συντρίψαντες αὐτὴν περιέλωσι τὰ κοσμήματα τῆς εἰκόνος. Ἐφ' ὼ θέσαντες τὴν εἰκόνα πρηνῆ κατὰ γῆς ἐπήνεγκαν τὴν ἀξίνην ἐκ τῶν ὄπισθεν καὶ ἔκοψαν τὴν εἰκόνα εἰς δύο. Τό Εὐαγγέλιον τοῦ Ὁσίου Χριστοφόρου τῆς Μονῆς Σουμελά
