Μεταξύ Ματσούκας, Ατσαμπάτ και Τόνγιας και στον κάμπο που εκτείνεται κάτω από ένα βουνό, σώζονται τα ερείπια δύο μοναστηριών με τα ονόματα “Καραπτάλ” και “Χωνευτέρ”. Κάθε χρόνο οι τούρκοι αγάδες κι από τις τρείς επαρχίες, επικεφαλής ομάδων αποτελούμενων από νέους οπλισμένους και με τα όργανα, πήγαιναν εκεί και πανηγύριζαν. Την 1η Αυγούστου πήγαιναν στο Καραπτάλ και στις 7 Αυγούστου στο Χωνευτέρ’. Κάθε ομάδα διασκέδασε ξεχωριστά και οι συγκρούσεις μεταξύ τους δεν ήταν σπάνιες. Στις πανηγύρεις αυτές δεν πήγαιναν οι χριστιανοί. Το γεγονός αυτό στάθηκε αφορμή να ρωτήσω μια ημέρα έναν τούρκο συγχωριανό μας τον Γιακούμπ – αγά, άνθρωπο μέθυσο αλλά γνωστικό για την ιστορία των μοναστηριών αυτών. Ο τούρκος δέχτηκε να μου αφηγηθεί την ιστορία αυτή υπό τον όρο να μην την ανακοινώσω προτού πεθάνει. Ιδού αυτή η ιστορία και τα λεγόμενά του :

Μοναχός Τραπεζούντιος, μονάζων εις «Την Μονήν Του Μεγάλου Κομνηνού»*, ιδρυθείσα το 1370, συνεργάτης της Ποντιακής εστίας (1950).
Ο απ’ το χωρίον Κορυσσός της Δυτικής Μακεδονίας κοντά στην Καστοριά καταγόμενος Άγιος Διονύσιος, ασκήσας στην περιφέρεια του μικρού Άθωνος όπου βρισκόταν το ερημητήριο του στην τοποθεσία που ως σήμερα καλείται Παλαιός Πρόδρομος, οικοδόμησε όπως μπορούσε στον βράχο, λίγο πριν το 1366 κατόπιν θείας οπτασίας ένα μικρό φρούριο. Επειδή τα μέσα και οι πόροι δεν επαρκούσαν για την ίδρυση της μονής, ο ιερός του ζήλος τον έφερε ως την Τραπεζούντα για οικονομική ενίσχυση. Αφορμή στάθηκε το εξής γεγονός :

Ελέω Θεού εν Χριστώ τω Θεώ πιστός Βασιλεύς και Αυτοκράτορ της Ανατολής Αλέξιος ο Μέγας Κομνηνός, νικητής, τροπαιούχος, πιστός, αεισέβαστος.
Του Κυρίου δια του Ευαγγελίου λέγοντος : «…μακάριοι οι ελεήμονες» και άλλως «εν φυλακή ήμην και ήλθατε προς με», ήγα τοις εν όρεσι και σπηλαίοις οικούσι μοναχοίς, μαθώς ( μαθούσα ) η βασιλεία μου, ότι οι εν τω όρει του Κάνεως των Χουτουρών οικούσι μοναχοίμ έρως μοι ήλθε του ανελθείν εις προσκύνησιν του τοιούτου τόπου, ως δή ανελθόντος μου, ευρών τον τόπον παντελώς έρημον και θαυμάσας την των μοναχών κατοίκησιν και ένδειαν, τω Θεώ δόξαν ανέπεμψα, τω διατρέφοντι τοις επικαλουμένοις το όνομα αυτού, το Άγιον, και δή έδοξε τη βασιλεία μου μικράν τινά παρηγορίαν τοις τοιούτοις παραμυθήσασθαι.

Ένα κομμάτι απ’ το ανέκδοτο και περισπούδαστο έργο του άλλοτε ταγματάρχη του ρωσικού στρατού και τώρα δημοδιδασκάλου στην Ελασσόνα Τσέρτικ, με τίτλο : «Προ Δεκαετίας απ’ την παγκόσμια σύρραξη».
Οι τελευταίες επιχειρήσεις των ρώσων στο μέτωπο του Καυκάσου άρχισαν από τον Μάρτιο του 1916. Στην παραθαλάσσια κατεύθυνση του Εύξεινου Πόντου, ο στρατηγός Λιάχωβ αρχηγός της δεξιάς πτέρυγας της Στρατιάς, προελαύνοντας νικηφόρα, κατέλαβε τις κυριότερες πόλεις του Ελληνικού Πόντου. Στις 6 Απριλίου κατέλαβε την Αργυρούπολη και στις 14 του ίδιου μήνα την Τραπεζούντα και έφτασε ως τα Πλάτανα.
Αργότερα, τον Μάιο του 1916, το Σώμα του Τουρκεστάν, μετά από τις λυσσώδεις μάχες πάνω στο Κάπ-ντάγ και στο «2400» (μου διαφεύγει η ονομασία του βουνού, κατέλαβε το οχυρωμένο Μπαϊμπούρτ και προχώρησε πέρα απ’ την κοιλάδα Κελκίτ και Χεριάνας στον μεσημβρινό Πόντο.