Η Περίοδος της Περσοκρατίας στον Πόντο

Λίγο πρίν την κατάκτηση των περιοχών του Πόντου από το Μακεδόνα στρατηλάτη Αλέξανδρο το 363 π.Χ., είχε ήδη δημιουργηθεί ένα μικρό ανεξάρτητο κράτος, ένα βασίλειο με πολλές ισχυρές Ελληνικές επιρροές. Ιδρυτές αυτού του Ποντιακού κράτους ήταν οι Πέρσες σατράπες Αριοβαρζάνης (ο οποίος έγινε ο πρώτος βασιλιάς, καταργώντας το δημοκρατικό πολίτευμα από πολλές πόλεις) και ο Μιθριδάτης ο Α΄ που στέριωσε το ανεξάρτητο κράτος του στα νότια παράλια της Μαύρης Θάλασσας. Δεν υπάρχει συμφωνία των ιστορικών ως προς την ταυτότητα του πατέρα του Μιθριδάτη, αν και πολλές πηγές αναφέρουν ως πατέρα του τον Αριοβαρζάνη. Πιθανολογείται πως γεννήθηκε στην Κίο, ενώ αναφέρεται ρητά πως έλαβε στρατιωτική εκπαίδευση από παιδί. 

Ο Αριοβαρζάνης (3ος αιώνας π.Χ.) ήταν ηγεμόνας του Βασιλείου του Πόντου κατά την ελληνιστική περίοδο, μέλος της Μιθριδατικής Δυναστείας. Βασίλεψε προσεγγιστικά την περίοδο 266 - 250 π.Χ. Ήταν γιος του ιδρυτή του ποντικού κράτους,Μιθριδάτη Α' του Κτίστη. Ελάχιστες πληροφορίες επιβιώνουν αναφορικά με τη ζωή του. Ο ιστορικός Μέμνων παρέχει την πληροφορία πως του παραχωρήθηκε αναίμακτα η πόλη Άμαστρη, που ήταν και η πρώτη παραθαλάσσια κτήση του νέου βασιλείου. Το δεύτερο ιστορικό γεγονός που συνδέεται μαζί του ήταν η εισβολή του φαραώ της Αιγύπτου, Πτολεμαίου Β' του Φιλάδελφου στα εδάφη του πατέρα του, η οποία και αποκρούστηκε χάρις στη στρατολόγηση Γαλατών μισθοφόρων. Ο πατέρας του απεβίωσε σε μεγάλη ηλικία, παραδίδοντας το θρόνο το 266 π.Χ. Τον Αριοβαρζάνη διαδέχτηκε ο γιος του, Μιθριδάτης Β', ο οποίος βρισκόταν ακόμη σε παιδική ηλικία όταν έλαβε χώρα ο θάνατος του πατέρα του.

Τα ιστορικά γεγονότα κατά χρονολογική σειρά έχουν ως εξής :
Το 323 π.Χ. Θάνατος του Αλεξάνδρου του Μέγα στη Βαβυλώνα. Το γεγονός αυτό σηματοδοτεί την έναρξη πολυετών πολέμων στην Ανατολή για το διαμοιρασμό της αυτοκρατορίας του.
Το 302 π.Χ. Ο Μιθριδάτης Α' Κτίστης διαδέχεται το Μιθριδάτη Β' της Κίου και εδραιώνει την επικράτειά του στην Παφλαγονία, ιδρύοντας το Βασίλειο του Πόντου. Η πόλη Άμαστρη παραχωρείται στο γιο του Μιθριδάτη Α', Αριοβαρζάνη, ώστε να μην περιέλθει στην κυριαρχία της πόλης Ηράκλειας.
Το 281 π.Χ. Οι Μιθριδάτης και Αριοβαρζάνης αντιμετωπίζουν επιτυχώς τις δυνάμεις αρχικά του Σέλευκου και λίγο αργότερα του φαραώ της Αιγύπτου, Πτολεμαίου Β'. Ξεσπούν ταραχές με τους Γαλάτες μισθοφόρους που υπηρετούν στον ποντικό στρατό.

Δείτε το σχετικό βίντεο για την Περσοκρατία στο Βασίλειο του Πόντου

Το 266 π.Χ. Θάνατος του Μιθριδάτη Α' σε μεγάλη ηλικία. Διάδοχος ορίζεται ο γιος του, Αριοβαζάρνης. Ενώ περίπου το 250 π.Χ. Θάνατος του Αριοβαρζάνη. Διάδοχος ορίζεται ο ανήλικος γιος του Μιθριδάτης Β'.

Ένα μεγάλο μέρος αυτού του ανεξάρτητου κράτους, κατέκτησαν οι Μακεδόνες στην προέλαση τους προς την Ανατολή, αλλά μετά τον θάνατο του Μ. Αλέξανδρου το 323 π.Χ. το ανακατέλαβαν οι Πέρσες και το διατήρησαν μέχρι το 63 π.Χ. οπότε νικημένοι από τους Ρωμαίους αναγκάστηκαν να αποσυρθούν ανατολικότερα περίπου στα σημερινά τους σύνορα. Με την τελευταία λοιπόν κατάληψη του Πόντου από τους Πέρσες και την απομάκρυνσή των διαδόχων στρατηγών του Μ. Αλέξανδρου, έχουμε μια εναλλασσόμενη διαδοχή της εξουσίας του Ποντιακού κράτους από τους Μιθριδάτες, τον δεύτερο, τον τρίτο, τον τέταρτο, τον πέμπτο για να φτάσει η σειρά του τελευταίου Μιθριδάτη ο οποίος μένει στην ιστορία ως ο πιο προχριστιανικός βασιλιάς του Πόντου. Αυτός λοιπόν ο Μιθριδάτης ο έκτος, ο επονομαζόμενος και Ευπάτωρ, αναστάτωσε για πολλά χρόνια την Ρωμαιοκρατία στην Ανατολή, με τη θεαματική πολεμική του δράση. Στην εποχή του ο Πόντος επικράτησε πλέον σαν μία ανεξάρτητη επαρχία με τη διοικητική και την κρατική έννοια της λέξης και το Ποντιακό κράτος κατακυρώθηκε στη διεθνή πολιτική. Έχοντας έτσι έναν ισχυρό προστάτη, ο οποίος αναγνώρισε όντως την πνευματική ανωτερότητα των Ποντίων, συντέλεσε πολύ στην διάδοση του Ελληνικού πολιτισμού. Ο ίδιος είχε αποκτήσει ελληνική μόρφωση, διότι η μητέρα του η Λαοδίκη ήταν Ελληνίδα, αλλά και αργότερα όταν αποφάσισε να παντρευτεί, πήρε Ελληνίδα και αυτός. Γι' αυτό και περιστοιχιζόταν από Έλληνες διανοούμενους, ποιητές, φιλοσόφους, πολιτικούς, ιστορικούς, υπουργούς ακόμη και αξιωματούχους, όπως ήταν οι περίφημοι στρατηγοί του, Νεοπτόλεμος και Αρχέλαος.

Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του προσπάθησε να εξελληνίσει το κράτος του, να συνενώσει τον Ελληνικό με τον Περσικό πολιτισμό, την Ελληνική με την περσική θρησκεία, όπως προσπάθησε να κάνει πρίν από 2,5 αιώνες ο Μ. Αλέξανδρος. Και μέχρι ενός σημείου, ο Μιθριδάτης ο ΣΤ΄ τα κατάφερε κι αυτό γιατί παράλληλα με τις προσωπικές του προσπάθειες, προχώρησε και σε λαϊκό επίπεδο, κατορθώνοντας να αφομοιωθούν οι Περσικές θεότητες από τις Ελληνικές. Επίσης η Ελληνική πολιτιστική παράδοση έκανε κτήμα της τα ντόπια στοιχεία και έκανε για μια ακόμη φορά την θαυμαστή σύνθεση, την σύνθεση που έκανε πάντα ο Ελληνισμός και στην μητροπολιτική Ελλάδα να παίρνει δηλαδή στοιχεία πολιτισμού από την Ανατολή να τα μεταπλάθει, να τα μετονομάζει και να τα κάνει δικά του. Να βγάζει τον Ανατολικό μυστικισμό και σκοτεινό περιεχόμενο τους και να δημιουργεί κάτω από το φως της λογικής και της δημοκρατικής σκέψης, μία καινούργια σύνθεση. Η Ελληνική γλώσσα ακούστηκε σε περισσότερα μέρη και χρησιμοποιήθηκε σε μεγάλη κλίμακα, σαν επίσημο και ανεπίσημο μέσο επικοινωνίας, η δε θρησκεία απλώθηκε παντού, αφομοιώνοντας πολλές από τις Περσικές θεότητες, όπως την Αναϊτιδα, τη Μα, την Σελήνη, το Μίθρα.

Ωστόσο, παρά την υπεράνθρωπη προσπάθεια που κατέβαλε ο βασιλιάς αυτός για την δημιουργία ενός ενιαίου ποντιακού έθνους και πολιτισμού, τα αποτελέσματα δεν ήταν τα αναμενόμενα. Ιδιαίτερα στις ντόπιες φυλές οι οποίες έμειναν ανεπηρέαστες από τον πολιτισμό αυτό. Τα εμπόδια ήταν η φυσική διαμόρφωση του εδάφους, που δυσκόλευε το άνοιγμα δρόμων και την ίδρυση πόλεων, η ιδιόρρυθμη οικονομική και νομαδική ζωή αυτών των σκληροτράχηλων φυλών, αλλά το κυριότερο ο τραγικός θάνατος του ίδιου του Μιθριδάτη του Ευπάτορα που άφησε μισοτελειωμένο το μεγαλεπήβολο έργο του. Σε ηλικία 69 ετών και ενώ ετοίμαζε νέα εκστρατεία κατά της Ιταλίας με ισχυρό στρατό και στόλο που θα τον αποτελούσαν Πέρσες, Σκύθες, Παíονες και πολλοί Κέλτες έχασε τη ζωή του στο Ποντικάπαιο της Τουρκικής χερσονήσου. Συγκεκριμένα, απελπισμένος από την κατάσταση στην οποία βρέθηκε μετά την αποστασία του Φαρνάκη, διέταξε ένα υπασπιστή του να τον σκοτώσει, για να μην πέσει στα χέρια του επαναστάτη γιου του. Ο ίδιος, από μόνος του δεν μπορούσε να αυτοκτονήσει με δηλητήριο, γιατί όπως ίσως είναι γνωστό ο Μιθριδάτης για ν' αποφύγει τυχόν δηλητηρίαση του από οποιονδήποτε εχθρό, ιδίως του περιβάλλοντος του, είχε συνηθίσει τον οργανισμό του στα δηλητήρια.

Είχε αρχίσει με μικρές δόσεις αργότερα τις αύξησε, φτάνοντας σε μεγαλύτερες όσες δηλαδή θα σκότωναν οποιονδήποτε τις έπαιρνε. Το φαινόμενο αυτό, δηλαδή το να μη προσβάλλεται ένας οργανισμός από δηλητήρια γιατί είχε συνηθίσει σ΄ αυτά με συστηματική και συνεχή τοξίνωση, ονομάστηκε και ονομάζεται μέχρι σήμερα ''Μιθριδατισμός'' από το όνομα του Μιθριδάτη που πρώτος το αποτόλμησε. Για το λόγο αυτό λοιπόν, την τελευταία στιγμή όταν θέλησε ν' αυτοκτονήσει, δεν πήρε δηλητήριο, αλλά διέταξε να τον σκοτώσουν αυτοκτονώντας έτσι έμμεσα το έτος 63 π.Χ.

Η τελευταία διαίρεση του Ποντιακού κράτους έγινε από τον αυτοκράτορα των Ρωμαίων Διοκλητιανό και τους διαδόχους του περίπου το 300 μ.Χ. όταν ο Πόντος ολόκληρος ονομάστηκε από τη Ρώμη, Ποντιακή Διοίκηση. Διαιρέθηκε λοιπόν σε τρεις επαρχίες αυτές ήταν :
- Πρώτη επαρχία, ο Διόσποντος, ο οποίος αργότερα για χάρη της μητέρας του Μ. Κωνσταντίνου ονομάστηκε και Ελενόσποντος και ο οποίος περιελάμβανε το δυτικό μέρος του Πόντου μέχρι τον Θερμώδοντα ποταμό, με κυριότερες τις πόλεις Αμάσεια, η οποία ήταν μητρόπολη και πρωτεύουσα, την Ιβωρα, τη Ζήλα, Ανδραπά, Ζάλιχα, τη Λεοντόπολη, τη Σινώπη και την Αμισό.
- Δεύτερη επαρχία, Πόντος Πολεμωνιακός, περιελάμβανε τον Ανατολικό Πόντο πέρα από τον ποταμό Θερμώδοντα και είχε τις πόλεις: Νεοκαισάρεια ως μητρόπολη και πρωτεύουσα, τα Κόμανα, την Κερασούντα και την Τραπεζούντα.
- Τρίτη επαρχία, η Μικρά Αρμενία που περιελάμβανε τη χώρα του Άνω Ευφράτη μέχρι τη Σεβάστεια και την Νικόπολη με τις πόλεις Σεβάστεια ως πρωτεύουσα και μητρόπολη, την Νικόπολη, την Κολωνία, τα Σάτανα, την Σεβαστούπολη και την αρχαία πόλη Διοσκουριάδα.

Η διαίρεση αυτή διατηρήθηκε μέχρι το 535 μ.Χ. οπότε επί Ιουστινιανού οι δύο πρώτες επαρχίες, δηλαδή ο Ελενόσποντος και ο Πολεμωνιακός ενώθηκαν σε μία και πήραν τη γενική ονομασία Ελενόσποντος. Οι Ρωμαίοι διοικητές και οι λεγεώνες της φρουράς τους, μόνο επιφανειακή εξουσία ασκούσαν. Οι Ελληνικοί πληθυσμοί του Πόντου συνέχισαν να διατηρούν το Ελληνικό φρόνημα και τον πολιτισμό τους, την Ελληνική γλώσσα και την Ελληνική Ορθόδοξη Χριστιανική θρησκεία. Οι πόλεις του Πόλεις του Πόντου τόσο οι παράλιες όσο και της ενδοχώρας συνέχισαν να αναπτύσσονται πολιτιστικά και αριθμητικά ανεπηρέαστες από τους κατακτητές, τους νέους αφέντες. Ιδιαίτερα η Τραπεζούντα αναδεικνύεται σε λαμπρή πόλη, λόγω της γεωγραφικής της θέσης, αλλά και για το γεγονός ότι δεν έπαψε ποτέ να αυτοδιοικείται. Οι δρόμοι της Ινδίας, της Συρίας και της Περσίας καταλήγουν στο λιμάνι της απ' όπου οι έμποροι μεταφέρουν τα πολυζήτητα προϊόντα των χωρών αυτών στην Ευρώπη. Σε μια περίοδο κοινωνικής ευημερίας αλλά στρατιωτικής χαλάρωσης, επαναπαυμένοι οι Πόντιοι στην ιδέα ότι κανείς εχθρός δεν θα τολμούσε να επιτεθεί κατά της χώρας τους και των οχυρωμένων πόλεων, δέχονται αναπάντεχα την επίθεση χιλιάδων βαρβάρων. Οι πόλεις κυριεύτηκαν και ο εχθρός έγινε κύριος μεγάλου αριθμού πραγμάτων και αιχμαλώτων. Πολλά από τα ωραιότερα κτίρια καταστράφηκαν, ναοί γκρεμίστηκαν, ολόκληρες περιοχές λεηλατήθηκαν και παραδόθηκαν στη φωτιά. Οι βάρβαροι ερήμωσαν τις πόλεις από κάθε ωραίο και μεγάλο.

Από αυτή τη μεγάλη καταστροφή δεν συνήρθαν παρά μόνο επί εποχής του βυζαντινού αυτοκράτορα Μέγα Κωνσταντίνου, οπότε στολίστηκαν και πάλι με λαμπρά κτίσματα και ναούς. Την εποχή που συμβαίνουν αυτά στον Πόντο στέλνεται από τους Βυζαντινούς ο Λίβιος, ως ανώτερος άρχοντας της περιοχής και από τότε παύει η αυτοδιοίκηση της Τραπεζούντας καθώς και όλων των άλλων Ελληνικών πόλεων που αποτελούσαν από καιρό το «Θέμα Χαλδίας». Η περίοδος αυτή που αρχίζει με την ανάδειξη ως αυτοκράτορα στο Βυζάντιο τον Μέγα Κωνσταντίνο και που σημαδεύτηκε από την αναγέννηση των Ποντιακών πόλεων, αποτελεί συγχρόνως και την αρχή των αγώνων τους για την απομάκρυνση της νέας κηδεμονίας. Το έτος 1181 πεθαίνει ο Αυτοκράτορας του Βυζαντίου Μανουήλ Κομνηνός, αφήνοντας ως διάδοχο του στην εξουσία, τον δεκαπεντάχρονο γιο του Αλέξιο. Η σύζυγος του Μανουήλ Ειρήνη, κρατούσε βέβαια την κυβέρνηση του κράτους, αλλά η ίδια ήταν ένα παιχνίδι στα χέρια μεγάλων αξιωματούχων του στέμματος και της παλιάς ακολουθίας των αυλοκολάκων. Ο Ανδρόνικος Κομνηνός, θείος του νεαρού αυτοκράτορα Αλέξιου, ο οποίος ζούσε στο Οιναίο του Πόντου όταν συνέβαιναν τα γεγονότα αυτά στην Κωνσταντινούπολη, βλέποντας την αδυναμία της αυτοκράτειρας να ανταπεξέλθει στο δύσκολο έργο, εξαιτίας της ανικανότητας και των λαθεμένων χειρισμών της, βρίσκει την ευκαιρία, κινείται ταχύτατα, παίρνει με το μέρος του πολλές από τις δυσαρεστημένες περιοχές της αυτοκρατορίας και με τις λεγεώνες του εμφανίζεται μπροστά στις πύλες της Κωνσταντινούπολης. Τότε ξεσπάει μια παλατιανή εξέγερση κατά την οποία στραγγαλίζεται η αυτοκράτειρα Ειρήνη μαζί με τους ανώτατους αξιωματούχους της Αυλής και ο Ανδρόνικος ανακηρύσσεται αυτοκράτορας δίπλα στον ανήλικο και ανήμπορο να αντιδράσει Αλέξιο τον Αύγουστο του 1182. Όμως δεν περνάει καλά – καλά ένας χρόνος κοινής αυτοκρατορικής διακυβέρνησης όταν ο δεκαπεντάχρονος Αλέξιος μετά από διαταγή του θείου του Ανδρόνικου στραγγαλίζεται ακολουθώντας κι αυτός την τύχη της μητέρας του.

Στα χρόνια της αυτοκρατορίας του το Βυζάντιο γνωρίζει μία από τις πλέον λαμπρούς περιόδους. Η στρατιωτική οργάνωση, η οικονομία, η πνευματική ανύψωση του λαού είναι λίγα από τα επιτεύγματα της σωστής διοίκησης του Ανδρόνικου Κομνηνού. Μπορεί η ανάληψη της εξουσίας να σημαδεύτηκε από αιματηρά γεγονότα αλλά η συνέχεια της απέδειξε ότι ήταν η μόνη λύση για το βυθιζόμενο σκάφος της Βυζαντινής αυτοκρατορίας. Ο Ελληνισμός ξαναβρήκε το θάρρος του, ξαναείδε το μέλλον, κέρδισε το χαμένο έδαφος. Αλλά πολλές φορές και αυτοί μεγάλοι κυβερνήτες κάνουν μεγάλα λάθη. Έτσι και ο Ανδρόνικος Κομνηνός έκανε το λάθος να μην πετάξει όλο το «σάπιο κρέας» από το κρατικό σώμα. Κι αυτά τα απομεινάρια της ολιγαρχίας, το «σάπιο κρέας» κατορθώνουν να ανατρέψουν τον τελευταίο Κομνηνό, να τον καταδικάσουν, να τον θανατώσουν και στη θέση του να τοποθετήσουν ένα νέο αυτοκράτορα, ένα ανδρείκελο στο θρόνο της κοσμοκράτειρας δύναμης. Ήταν ο Ισαάκ Άγγελος. Καλός πολίτης μεν, αλλά έξω από τα πράγματα της διακυβέρνησης ενός κράτους. Με την ανάθεση λοιπόν της διακυβέρνησης στον Ισαάκ Άγγελο, ανοίγουν δύο δρόμοι για τον Ποντιακό Ελληνισμό. Ο ένας είναι αυτός που θα μας οδηγήσει στα γεγονότα τα οποία συνέβησαν στο «Θέμα Χαλδίας» με τις κινήσεις ανεξαρτητοποίησης και ο άλλος στο πως και γιατί δημιουργήθηκε η Ποντιακή Αυτοκρατορία από τους Κομνηνούς. Δρόμοι παράλληλοι με κοινή αφετηρία που ανταμώνουν όμως στον τελευταίο σταθμό.

Πηγές :
1. Εγκυκλοπαίδεια του ποντιακού Ελληνισμού, Ιστορία-Λαογραφία-Πολιτισμός, Μαλλιάρης-Παιδεία.
2. Δυναστεία Κομνηνών - Βικιπαίδεια 
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com