Μικρή συμβολή στο Γεωγραφικό και Ιστορικό Λεξικό της Επαρχίας Χαλδίας του κ Γεωργίου Κανδηλάπτη (Κάνεως) του Παντελή Η. Μελανοφρύδη Ποντιακή Εστία τεύχη 53-54 (Γ): Καλλίστη, Καλέντων, Λαμπαδίον, Παλαπάνος, Παλαιοχώρ', Ποταμάντων, Σιόν, Φούρφουρα, Φάρφαρα,

Στο τεύχος 19 σελ. 287 αναφέρεται η Καλλίστη, όπου το ορθότερο είναι Τη Καλλίστ’ όπως για το Κανάκ’ γράφουμε Τη Κανάκ’. 

Σχόλια στο Γεωγραφικό και Ιστορικό Λεξικό Επαρχίας Χαλδίας του Γεωργίου Κανδηλάπτη Γ'

Στα Χρονικά του Πόντου τεύχος 14ο σελ. 332 όπου Καλέντων, γράφε Κα̤λά̤ντων εκ του τουρκικού Κά̤λλα̤ που σημαίνει κεφάλι ή από το κά̤λτς που σημαίνει κασιδιάρης. Στο τεύχος 19-20 περί του χωρίου Λαμπαδίον στη ρίζα του όρους Ταύρου, νομίζω ότι δεν ακριβολογεί ο Κάνις, διότι πάνω από του Λαμπαδίου είναι ο Μπαλαπάνος σειρά του ΑϊΚώστα. Σημειωτέον ότι τον ΑϊΚώστα και οι τούρκοι έτσι τον ονόμαζαν, ενώ οι τουρκικοί χάρτες νομίζω τον αναφέρουν ως Μπαλαμπάν Ντάγ. Στο τεύχος 21-22 για το Μακρέλ’ η συνήθης ονομασία ήταν τη Μακρέλ’ ή τη Μακρελάντων ενώ οι τούρκοι την ονόμαζαν Εμιρλέρ μαχαλεσί.
Στην Ποντιακή Εστία τεύχος 3ο σελ. 143 ο Παλαπάνος ή Μπαλαμπάνος τυπογραφικό λάθος βεβαίως το ύψος 100 μέτρων.
Παλαιοχώρ’. Γιατί χτίστηκε μετά την άλωση της Τραπεζούντας ενώ σώζεται εκεί ακέραιος ο θολοσκεπής και ωραίος βυζαντινός ναός του Αγίου Γεωργίου «Τα Καταφύγια» με τοιχογραφίες σε όλη την εσωτερική επιφάνεια των τοίχων του. Άλλωστε και το όνομά του δηλώνει την αρχαιότητά του. Στο 6ο τεύχος σελ. 336 το Ποταμάντων ή Ποταμόπον, είχε εφτά οικογένειες και ήταν πατρίδα του Αγαθόνικου Γεωργιάδη αδελφού του Αγίου Κολωνίας Ιερεμίου ο οποίος δίδαξε στη Αργυρούπολη αλλά και του κάλφα Σωτήριου Εφραιμίδη ο οποίος οικοδόμησε τον μονόλιθο ναό του Αγίου Γεωργίου της Μονής Κα̤λώρα̤ (Κελώρια) όπως και του διακεκριμένου λογίου της εποχής Βασιλείου του εξ Αδύσσης του Εφραιμίδη. Στη σελίδα 704 αναφέρεται η Σιμερά, για το ορθότερο χ̆ειμερά η οποία πιθανότατα έχει σχέση με τημ Χειμάρραν (ιδέ Β. Ιωαννίδη).
Όπου Σιόν, γράφε χ̆ιόν.
Τόμος 13ος σελ. 944 αναφέρεται η Φούρφουρα η οποία κατά το αρχαιότερον ελέγετο Φάρφαρα.
Φυτίανα. Προτιμότερη γραφή είναι Τη Φιτα̤νάντων εκ του πληθυντικού ο Φιτα̤νός – οι Φιτα̤νάντ’ - Φιτα̤νέτες – Φιτα̤νέτ’ και Φιτα̤νάντ’.
Σελ. 1157. Περί Χαλδίας. Ο Άγιος Χαλδίας, τιτλοφορείτο Μητροπολίτης Χαλδίας, Χαιριάνων (αργότερα, από το 1905 και Κερασούντος) υπέρτιμος και έξαρχος Ελενοπόντου. Οι κάτοικοι της Χαλδίας δεν λεγόντουσαν Χαλδαίοι ή Χάλδιοι αλλά Κανέτ’ ή Γκιουμουσχαναλήδες και ο Μητρολίτης λεγόταν Τη Κανί ο Δεσπότς. Οι Τριπολίτες τους ονόμαζαν Χάλδους (στον ενικό Χάλδης). Από τα χωριά της Χαλδίας, τα παρακάτω συντηρούσαν πλήρεις αστικές σχολές με τρείς ως πέντε διδασκάλους: Ίμερα, Άτρα, Τσολόχ̆αινα, Άδυσσα, Αμπρικάντων, Χαβίανα, Σταυρίν, Βαρενού, Ζαγκάρ’ και αρκετά άλλα με δύο διδασκάλους με μία ή δύο τάξεις σχολαρχείου. Επίσης η Χαλδία είχε δύο Λύκεια, της Γουμεράς και της Πρασάρεως. Σελ. 1182 σχετικά με τους Χανακάδες και παράγει την ονομασία της λέξης απο το τουρκικό χαντέκ = λάκος, τάφρος. Νομίζω ότι δεν είναι αυτή η ακριβής ετυμολογία. Χανέκα λένε στα Σούρμενα τις μικρές καλύβες που χτίζουν στα παρχάρια. Ως φαίνεται κι εκεί κτίστηκαν Χανέκας και εξ’ αυτών πήρε το όνομα Χανεκέδες ή Χανακάδες το ωραίο οροπέδιο πάνω από την Αργυρούπολη όπως στη Χαβίανα το παρχάρι της λεγόταν Χανακά. Στη σελ. 1283 στο «’Σ μέρος πάει ο ποταμόν ‘ς σε μέρος η φωλέα μ’» το ορθότερο είναι «’Σε μέρος πάει ο ποταμόν, ‘σ μέρος πάγει η φωλέα μ’».
Αναφορικά με τη λέξη Χαιρίανα ή Χερροίανα την παράγει από το Σεϊράν. Σε αυτή την περίπτωση έπρεπε τουρκιστί να λέγεται Σεϊράν δηλαδή δροσερό μέρος, ενώ λέγεται Χ̆εϊράν από το ελληνικό Χ̆ερροίανα.
Τελειώνοντας τις ισχνές και επουσιώδεις προσθήκες μας, θεωρούμε καθήκον να συγχαρούμε και πάλι τον ακαταπόνητο συγγραφέα για το αξιόλογο έργο του το οποίο εκπλήρωσε πραγματικά ένα κενό και να του ευχηθούμε να αξιωθεί να φέρει στο φώς της δημοσιότητας την ιστορική ύλη, την οποία σαν μέλισσα συνέλεξε και η οποία θα αποτελέσει εξίσου σημαντική συμβολή στην ιστορία της πατρίδος μας.

Παντελής Η. Μελανοφρύδης -:- Μικρά συμβολή εις το Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν της Χαλδίας του κ. Γεωργίου Κανδηλάπτη (Κάνεως)

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com