Προτού αναφερθώ στην Γάγγρα των τελευταίων χρόνων θα ήθελα να μεταφέρω εδώ μερικά ιστορικά στοιχεία ένα μέρος από τα οποία έχουν δημοσιευθεί απ’ τον αδερφό μου Ιωάννη Δορικίδη στην Σάλπιγγα της Ορθοδοξίας. Η Γάγγρα ή Γάγγραι ήταν στα αρχαία χρόνια πρωτεύουσα της Παφλαγονίας. Αργότερα κατακτήθηκε από τους βασιλείς του Πόντου, συνεχίζουσα να ακμάζει και σε όλη την διάρκεια της Βυζαντινής εποχής.
Κατεβαίνοντας τα περίφημα καγκέλια̤ τη Ζύγανας, δηλαδή τον φιδωτό αμαξιτό δρόμο του όρους Ζύγανα, από την κορυφή προς την ενδοχώρα, συναντούμε κοντά στους πρόποδες του όρους μια λίθινη γέφυρα Κιοπρού μπασί, επάνω στον ποταμό Κάνιν ή Χαρσιώτη «τη Κανί’ το ποτάμ’» στα τουρκικά Χαρσ̌ούτ - τσ̌αϊ.
Μετά από πορεία πλέον της μισής ώρας φτάνουμε στην Άρτασα ή Άρδασα. Η Άρτασα είναι έδρα της υποδιοίκησης Ντορούλ που υπάγεται στην διοίκηση Αργυρουπόλεως «Γκιουμουσχανά» του νομού Τραπεζούντας. Την υποδιοίκηση Ντορούλ, αποτελούσαν οι παρακάτω περιοχές ή ποτάμια̤, όπως λέγονταν συνήθως :
Για να σχηματίσει ο αναγνώστης μια αμυδρή ιδέα, για το που βρίσκεται ακριβώς η Κεπέκλησια, είναι απαραίτητο να ακολουθήσει την οδό που την συνδέει με την Τρίπολη στην οποία υπαγόταν διοικητικώς. Καθώς αναχωρούμε απ’ την Τρίπολη οδικώς από την παραλιακή δημόσια οδό προς την Κερασούντα, μετά από τρίωρη πορεία συναντούμε τον ποταμό Καλάβερα ο οποίος πηγάζει απ’ το όρος Αχούλ Παπά ύψους περίπου 3.000 μέτρων. Περνώντας την γέφυρα του ποταμού, συναντούμε την Πολίχνη Έσπιε. Σε μικρή απόσταση μετά την Έσπιε απαντούμε τον ποταμό Γιαγλή Τερέ ο οποίος πηγάζει απ’ το όρος Ερμέζ Τάγ. Καθώς ακολουθούμε τον ρου του ποταμού και μετά από πορεία μισής ώρας αντικρίζουμε στα ανατολικά τα ερείπια του Μεταλλείου Εσελή Ματέν και το άλλοτε ακμάζον χωρίον Εσελή. Στα δυτικά και πάνω σε λόφο βλέπουμε τα αρχαία ερείπια του Αντών Καλεσή.
Η έρευνα του Όφεως, είτε γεωγραφική είτε ιστορική δεν παρουσιάζει καμία πληρότητα. Πολύ λίγες είναι οι σχετικές πληροφορίες. Τα ποικίλα ερείπια, οι υπόγειοι ναοί, οι σημαντικές βιβλιοθήκες, τα πανάρχαια κειμήλια, το περιώνυμο χωρίον του Υψηλάντου (Υψήλ’), το περίφημο χωρίον Ώκενα που αριθμούσε 98 οικίες και 98 παρεκκλήσια αλλά και έναν μεγαλοπρεπή βυζαντινό ναό του οποίου σώζονται τα ερείπια, τον Αντίμαχον το οποίο κατά πάσα πιθανότητα ελέγετο Αντίμαχος ή Αντιμαχία, τον Γοργορά κτλ κτλ, δεν είχαν την τύχη να ερευνηθούν και να μελετηθούν λεπτομερώς.
Το Δερέ Κιοϊ (Μέγα Ρεύμα = μεγάλο ρέμα) ήταν αμιγώς ελληνικό χωριό με σαράντα οικογένειες, υπαγόμενο στην επαρχία Κολωνίας του νομού Σεβάστειας. Είχε ένα τετρατάξιο ελληνικό σχολείο με εξήντα-εβδομήντα μαθητές στο οποίο δίδασκαν οι δάσκαλοι : Γεώργιος Φωτιάδης, Ιωάννης Μαυρίδης (ιερεύς), Παύλος Φωτιάδης και Ιορδάνης Περπερίδης (ιεροψάλτης).
Το χωριό είχε έναν ναό στην χάρη του Αγίου Μεγαλομάρτυρος Δημητρίου και τέσσερα παρεκκλήσια : της Αγίας Βαρβάρας, του Αγίου Νικολάου, της Παναγίας και του Αγίου Δημητρίου, στα οποία λειτουργούσαν οι ιερείς : παπα Γιάννης Παπαδόπουλος, παπα Γιάννης Μαυρίδης, παπα Αβραάμ και παπα Κωνσταντίνος. Ο τελευταίος επέζησε της καταστροφής και ήρθε στην Ελλάδα.
Οι επιφανείς και προύχοντες του χωριού ήταν οι : Ηλίας Παπαδόπουλος (αρχιτέκτων), ο Γρηγόριος Γαϊτανίδης (αγρότης), ο Ευθύμιος Γαϊτανίδης (εργολάβος) και ο Βασίλειος Χριστοφορίδης (εργολάβος). Την μεγαλύτερη μόρφωση την διέθετε ο Ηλίας Παπαδόπουλος. Λυράρης του χωριού ήταν ο Γεώργιος Γαϊτανίδης.
