H Ιερά Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου Τεμιρτσίκιοϊ (Δεμιρτσίκιοϊ) της Χαλδίας του Πόντου
Σε εξάωρη απόσταση από την Αργυρούπολη προς τα Βόρειο-ανατολικά και σε δίωρη απόσταση από την Άρδασσα στα νοτιοανατολικά βρίσκεται στην υποδιοίκηση της Μεσοχαλδίας στο διαμέρισμα του Τεμιρτσίκιοϊ στην ενορία Μαρτίν, η Ιερά Γυναικεία Μονή της Θεοτόκου τιμώμενη στην ένδοξη Γέννησή της. H Ιερά Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου Τεμιρτσίκιοϊ (Δεμιρτσίκιοϊ) της Χαλδίας του Πόντου
Η Μονή αυτή βρίσκεται εκτός της ενορίας Μαρτίν στους πρόποδες γραφικού και πυκνού δάσους, όπου διασχίζουν πολλές διαυγείς και δροσερές πηγές ενώ τη μονοτονία του σταματούν τα άπειρα πλήθη των ωδικών πτηνών. Η Ιερά Μονή επονομάζεται Μαρτινίτσα όχι από το παρακείμενο χωριό Μαρτίν, λόγω του ότι Μεγάλη Ιερά Μονή υπήρχε τριάντα χρόνια πριν την εγκατάσταση των κατοίκων στο χωριό Μαρτίν. Στην Ιερά αυτή Μονή υπήρχε θαυματουργή εικόνα της μητέρας μας Θεοτόκου, όπου η εγχώρια Ιερά παράδοση περί τούτου αναφέρει ότι, όπως λέγεται, μετά την άλωση της Τραπεζούντας κατόπιν οράματος της Θεοτόκου οδηγήθηκαν σε αυτό το μέρος της Μονής ευσεβείς χριστιανοί όπου ήρθαν και εγκαταστάθηκαν βάζοντας τα θεμέλια των κατοικιών τους και κατοίκησαν το μέρος αυτό το οποίο φέρει το όνομα τούτο μέχρι σήμερα. Άρα η Ιερά Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου του Τεμιρτσίκιοϊ είναι η αρχαιότερη όλων των γυναικείων Μονών της επαρχίας Χαλδίας. Λίγα χρόνια μετά την άλωση και αφού άρχισε να εξασθενεί η τρομοκρατία εκ μέρους των τούρκων, άρχισαν κάποιες θεοσεβείς γυναίκες από τα πέριξ να προσέρχονται και να αφιερώνουν τον εαυτό τους στην υπηρεσία του Ιερού τούτου Σεμνείου. Άλλες πληροφορίες περί της αρχαιότητος αυτής της Μονής μας έχει διασώσει η Ιερά παράδοση της Χάρσερας, όπως πληροφορηθήκαμε κατά την εκεί διδασκαλία μας το 1901-1902. Λέγεται λοιπόν ότι το τέμπλο του Ιερού Ναού τούτου της Μονής ως και το άλλοτε εν τω Ναό του χωρίου Ρωμανάντων της περιφέρειας Χάρσερας ευρισκόμενο τέμπλο και νυν εν τω Ναό της Γεννήσεως της Θεοτόκου της Κυρίως Χάρσερας σωζόμενο, τα κατασκεύασε ο ένας και ο αυτός τεχνίτης με μεγάλη επιδεξιότητα και αμίμητη τέχνη. Η Χάρσερα της Χαλδίας του Πόντου. Μία από τις ενορίες της Χάρσερας είναι η ενορία Ρωμανάντων η οποία κατοικούμενη άλλοτε από μεγάλο αριθμό ομογενών με οικήματα αλλά και μεγαλοπρεπή Ναό, ο οποίος σώζεται μέχρι και τις ημέρες μας ως οθωμανικό τέμενος, κατοικείται δε νυν από δώδεκα τούρκικες οικογένειες. Άλλη είδηση η οποία συντελεί στην ιστορία της Μονής αυτής είναι ότι το 1900 οι πρόκριτοι του χωριού τούτου (του Μαρτίν) θέλησαν να επέμβουν στα πράγματα της Μονής και να λάβουν το περίσσευμα των εσόδων της. Αυτό όμως προκάλεσε την δίκαιη αγανάκτηση της Ιεράς Μητροπόλεως η οποία υπήγαγε τη Μονή σε Κανονισμό κατά τον οποίο οι κυριότεροι όροι ήταν: α) Η παντελής ανεξαρτησία της Μονής από το παρακείμενο χωριό και β) η του Ιερέως του παρακειμένου χωρίου Μάρτιν εφημερία εν τω Ναώ της Μονής. Άξιο σημειώσεως τυγχάνει και τούτο ότι επί του Κουβουκλίου (της στέγης) του Ναού αυτοφυώς φύτρωσε δενδρύλλιο άγριο, του οποίου τα κλαδιά μετά του κορμού διαιρούμενα σε 4 τεμάχια, αποτελούν είδος σταυρού. Η Μονή σήμερα εκτός του μεγαλοπρεπούς και λαμπρού της Ναού έχει ωραιότατον περίβολον και δέκα ωραία και μεγάλα δωμάτια (κελιά). Υπάρχουν επίσης ωραιότατοι λαχανόκηποι. Μονάζουν δε και σε αυτήν την Ιερά Μονή πέντε καλόγριες οι οποίες καταγίνονται με την καλλιέργεια των αγρών της Μονής.
H Ιερά Μονή Γεννήσεως της Θεοτόκου Τεμιρτσίκιοϊ (Δεμιρτσίκιοϊ) της Χαλδίας του Πόντου - Πηγή: Γεωργίου Κανδηλάπτου (Κάνεως) Το Προσκυνητάριον ήτοι Ιστορία των κατά την Χαλδία Θείων, Ιερών και Σεβασμίων Μονών
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com