Η Χάρσ̌ερα της Χαλδίας του Πόντου. Κείμενο του Αντ. Ν. Ταργοντσίδη
Η Χάρσ̌ερα βρίσκεται στην αριστερή όχθη του ποταμού Κάνεως, στη δημόσια οδό Τραπεζούντας - Ερζερούμ και απέχει μία ώρα από την Αργυρούπολη. Πριν την ανταλλαγή των πληθυσμών αριθμούσε 70 οικογένειες ήτοι περί τους 350 κατοίκους.
Ήταν ένα αμιγώς ελληνικό κεφαλοχώρι. Πέριξ της Χάρ̌σερας και εκατέρωθεν αλλά και στην αντίπερα όχθη του Κάνεως βρίσκονταν οχτώ ενορίες με ξεχωριστό όνομα η κάθε μία.
1) Η Διάκονα με 250 κατοίκους, αμιγώς ελληνική, όπου διατηρούσαν επτατάξια Σχολή με 4 διδασκάλους και ναό προς τιμή του Αγίου Κωνσταντίνου. 2) Τα Ομάλα̤ με 15 ελληνικές οικογένειες και 5 μουσουλμανικές. Αυτή η ενορία βρισκόταν σε υψίπεδο με πυκνότατο δασύλλιο τριγύρω της και με την Ιερά Μονή του Αγίου Ακεψιμά σε κοντινή της απόσταση. Διατηρούσε διτάξια Σχολή με έναν διδάσκαλο και ιερό ναό προς τιμή της Υπεραγίας Θεοτόκου. Η Χάρσ̆ερα (Χάρσερα ή Χάρσορα) της Χαλδίας του Πόντου – Αντ. Ν. Ταργοντσίδη. Οι υπόλοιπες έξι ενορίες: Χατσάντων, Καλτάντων, Ζεϊνεπέντων, Τσαπαϊλάντων, Γοδονάντων και Ρωμανάντων ήταν αμιγώς μουσουλμανικές. Είναι φανερό ότι τα ονόματα των τελευταίων ενοριών είναι ελληνικά και πρόκειται για ενορίες των οποίων οι κάτοικοι αλλαξοπίστησαν ολικώς ή μερικώς μετά την υποδούλωση. Πάντως είναι γεγονός ότι αυτόθι υπήρχαν κρυπτοχριστιανοί. Κλασικό παράδειγμα η ως απ’ την παραπάνω ενορία Χατσάντων καταγόμενη οικογένεια των Οσμαναγάντων. Αυτοί μετανάστευσαν στο Βλαδικαυκάς και επανήλθαν επίσημα στους κόλπους της ορθοδόξου εκκλησίας, οπότε ανέλαβαν εκ νέου το προγονικό τους επώνυμο : Μακρίδης (Νικόλας και Ιωάννης). Σημειώνουμε ότι κατά πάσα πιθανότητα από την ενορία Διάκοναν κατάγονταν οι αξιωματικοί της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, Διακονάντ κι’ απ’ την ενορία Καλτάντων οι τοιούτοι Γαληνάντ ή Καλτάντ. Η Χάρσ̌ερα ήταν ονομαστή ενορία για τις θαυμάσιες πτυχώσεις της σε λόφους και λεκανοπέδια, για τα μαγευτικά της τοπία και τις φυσικές της καλλονές. Λέει η παράδοση ότι κάπου εκεί στην τοποθεσία του σχολείου της κοινότητας βρίσκονταν επιβλητικά κτίσματα που ανήκαν στη Δυναστεία των Κομνηνών τα οποία τα χρησιμοποιούσαν ως θέρετρα τα οποία επέζησαν και μετά την κατάρρευση της αυτοκρατορίας της Τραπεζούντας, ενώ παραπλεύρως τους υπήρχαν εκτεταμένοι ξενώνες για την διαμονή και περίθαλψη των ταξιδιωτών. Σε παρακείμενο λόγο η φήμη διέσωσε ένα τοπωνύμιο επ’ ονόματι “Κομηνόσταφος” κατά τους έλληνες, ή “Κομονόσταφος” κατά τους τούρκους της περιοχής. Η παράδοση αυτή με επιμονή μεταδιδόταν απ΄ τους γεροντότερους προς τους τοπικούς κοινοτικούς άρχοντες ότι αυτή η θέση αποτελούσε τάφο κάποιου Κομνηνού αυτοκράτορα ή πρίγκιπα. Με την ίδια πεποίθηση έλεγαν ότι ο ναός της ενορίας ανεγέρθηκε από Κομνηνό αυτοκράτορα. Ο ναός διακρινόταν για τις πολλές του πύλες. Πάνω από μια πύλη διασωζόταν αρχαιότατη χρονολογία. Μέσω αυτής, λέει η παράδοση, εισέρχονται οι αυτοκράτορες και μεγιστάνες ενώ μέσω άλλη το λοιπό εκκλησίασμα. Διασώθηκε μέχρις των ημερών μας η περιλάλητος φράση: “Πέν Χαρσ̌έραλη ιμ, τσ̌εκ̌έμεμ” που σημαίνει: Εγώ είμαι Χαρσ̌ερίτης, δεν υποβάλλομαι σε αγγαρεία. Έλεγαν οι γεροντότεροι ότι επρόκειτο περί προνομίου βάσει του οποίου οι κάτοικοι της Χάρσ̌εραν ήταν απαλλαγμένοι από αγγαρείες οι οποίες συστηματικώς επιβάλλονταν στους Έλληνες μετά την πτώση της αυτοκρατορίας. Μάλιστα η φράση αυτή έλαβε παροιμιακή αξία αλλά και ειρηνική σημασία κατά των φυγόπονων ή απροθύμων για τα κοινά στους οποίους απευθυνόμενη η λαϊκή θυμοσοφία οι λοιποί έλεγαν: “Νέπε, πέϊ, Πέν Χαρσ̌έραλη ιμ, τσ̌εκ̌έμεμ ! ”. Η περιοχή της Χάρσ̌ερας δεν είχε επάρκεια καλλιεργήσιμης γης για δημητριακά κτλ., οπότε οι κάτοικοι της επιδόθηκαν στην οπωροπαραγωγή για τον βιοπορισμό τους. Όλος ο τόπος ήταν ένας εκτεταμένος οπωρώνας. Περίφημα ήταν τα μήλα και τα απίδια της περιοχής για την ποιότητα και την ποικιλία τους. Υπήρχαν τα κιουπέκ ελμασή, Κελίν ελμασή κτλ, τα Χατζή Ζαμζά αρμουτή, Τσιντσή αρμουτή κ.ά. Λόγω αυτής της στενότητος της γης αλλά και της ζωτικότητας των Ελλήνων του τόπου και της ροπής τους στην περιπέτεια, χαρακτηριστικό ήταν τα φαινόμενο της αθρόας αποδημίας – μετανάστευσης τους στα ξένα προς αναζήτηση καλύτερης τύχης και οικονομικής εξέλιξης. Ταξίδευαν στον Καύκασο της Ρωσίας αλλά ήδη απ το 1904 μέχρι και στα απώτατα σημεία της Σιβηρίας μέχρι το Χαρμπίν και Βλαδιβοστόκ. Έτσι, ευδοκίμησαν στον οικονομικό στίβο με την άσκηση ελεύθερων και λοιπών επαγγελμάτων άπαντες οι ξενιτεμένοι μας. Αναφέρουμε χαρακτηριστικά τους πρώην Οσμαναγάντας και έπειτα μετονομασθέντες σε Μακρίδην Νικόλαον και Ιωάννη, του αδερφούς Ποχτσάντας που μετονομάστηκαν σε αδερφούς Χαραλαμπίδη, τον Νικόλαο Τοπάλωφ, Χαράλαμπο Ουστάπασην, τους Μερτζάνωφ, Πετρίδες, Μεταλλείδες, Ελ. Ταργοντσίδη κ.ά. Οι απόδημοι έλληνες δεν ξεχνούσαν ποτέ την γενέτειρα τους. Το αντίθετο, οι περισσότεροι όταν επανέκαμπταν οικονομικώς όχι μόνο με ποικίλους τρόπους στήριξαν και ευεργέτησαν τον τόπο τους αλλά ανήγειραν και πλούσια οικοδομήματα κι έτσι κατέστη ζηλευτή η Χάρσ̌ερα στα γύρω χωριά. Ενδεικτικά αναφέρουμε το καλλιμάρμαρο μέγαρο το οποίο είχαν τη φιλοδοξία να ανεγείρουν με τεράστια δαπάνη οι αδερφοί Χαραλαμπίδη πάνω στο λόφο Κομηνόταφος. Αλλά και στην αλλοδαπή δεν υστέρησαν σε εθνικά, φιλανθρωπικά και θρησκευτικά έργα οι Χαρσ̌ερίτες. Για παράδειγμα, ο Χαράλαμπος Ουστάπασης, κάτοχος γενόμενος κολοσσιαίας περιουσίας, σε ανάμνηση του ιερού ναού του Αγίου Κωνσταντίνου Διάκονας, ανήγειρε μεγαλοπρεπή και πολυτελέστατον ναόν βυζαντινού ρυθμού με λειτουργό Έλληνα ιερέα για να εκκλησιάζεται η εκεί ελληνική παροικία (κοινότητα). Αυτός ο ναός αργότερα μετατράπηκε σε ρωσική εκκλησία καθώς ο επονομαζόμενος Μαράντωφ καταγόμενος απ’ το χωρίον Ίμερα ανήγειρε σε μικρή απόσταση με ίδιες δαπάνες εκκλησία και επτατάξιο σχολείο με 5 διδασκάλους ώστε να εκκλησιάζονται στην ελληνική γλώσσα οι εκεί κατοικούντες Έλληνες και με τον τρόπο αυτό διασωζόταν η ελληνοπρεπής μόρφωση των ελληνοπαίδων. Οι κάτοικοι της Χάρσ̌ερας διακρίθηκαν πάντοτε για την φιλοξενία και φιλοτιμία τους απέναντι στους περαστικούς επισκέπτες και διαβάτες στους οποίους αρέσκονταν να επιδεικνύουν κάθε τι που διέθεταν ως ευημερία και ευμάρεια.
Πηγή: Ποντιακή Εστία τεύχος 10ον, Αντ. Ν. Ταργοντσίδη
Διαβάστε επίσης το αφιερωματικό μας κείμενο για τον εορτασμό των Τριών Ιεραρχών στη Χάρσοραν (Χάρσ̌ερα) του Πόντου το 1908: Η εορτή των Τριών Ιεραρχών στην Χάρσοραν (Χάρσερα) του Πόντου το 1908
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
