Πόλεις Περιοχές - 5ο Μέρος: Χερροίανα, Πλάτανα, Κέλ Κίτ

Ούτσ΄Πουνάρ  (Τρείς βρύσες)
Χωριό στους πρόποδες του όρους Νεπιεντάγ της Πάφρας. Ο πληθυσμός του ήταν αμιγώς Ελληνικός μάλιστα είχε εκκλησία και σχολείο.

Το 1917 το Ούτς πουνάρ' έχασε 250 ψυχές όταν μετά από καταδίωξη υπο των Τούρκων κλείστηκαν στη μονή της Παναγίας του Οτ Καγιά (Μάγαρα Παχατσάχ Παναγιασί) του όρους Νεπιέν. Οι τούρκοι περικύκλωσαν τη μονή. 60 πολεμιστές μη θέλοντας να παραδοθούν στα χέρια των άπιστων έθεσαν τέλος στη ζωή τους. 520 ψυχές παραδόθηκαν συνολικά μεταξύ τους γυναίκες και παιδιά. Από το Ουτς Πουνάρ' καταγόταν κι ο επικεφαλής της μάχης του Οτ Καγιά ο οπλαρχηγός Χατζηγιώργης Καραβασίλογλου.

Χερροίανα και Χερίανα και Χεριάνη 
Το όνομα τμήματος της Χαλδίας τουρκιστί Σεiράν δηλαδή, τόπος αξιοθέατος. Τα χερροίανα καταλαμβάνουν ένα μέρος της λεγόμενης απο τους βυζαντινούς, Μικράς Αρμενίας. Τα χερροίανα είχαν ως έδρα υποδιοίκησης τη Γάρατσα που περιελάμβανε 72 ελληνικά χωριά. Χερροίανα της Χαλδίας του Πόντου επίσης  Τα Χερροίανα της Αργυρούπολης του Πόντου. Τα Χερίανα μνημονεύονται από τα «Χρονικού του Παναρέτου» με τον τύπον η «Χερίανα». Στην περιοχή των Χερροιάνων υπάρχει και η ιστορική Λευκόπετρα, φρούριο οχυρό με ενδεικτικά αρχαίων τειχών, κοντά στην ως άνω Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου του Χαίνου, όπου είχε τα θερινά ανάκτορα του ο ήρωας Βασίλειος Διγενής Ακρίτας και η οποία καταστράφηκε μετά την άλωσιν και την επανίδρυσε το 1848 ο τότε Μυρέων και μετά επίσκοπος Νικοπόλεως Χατζή Ιερεμίας Γεωργιάδης από την Άδυσσα με δαπάνη χιλίων χρυσών λιρών, όπως και Ναό λαξευτόνκαι μεγαλοπρεπή με τον διάσημο στον Πόντο και τη Μικρά Ασία αρχιτέκτονα Σωτήριο Π' Εφραιμίδη από την Άδυσσα, αλλά και άρτια Αστική Σχολή, όπου πρώτος δίδαξε ένας από τους πρώτους και άριστους μαθητές του μεγάλου Γεώργιου Κυριακίδη, ο Ιωάννης Γρηγορίου Ροδοκανάκης. Όπως δε ευρέως αναφέρει η παράδοση, στο ποτάμι της Χόψας και απ' όσα δημοσίευσα για τη λέξη Ματσεφά (δες στα Χρονικά του Πόντου, στο τεύχος 21-22 και στη σελίδα 505) υπήρξε επί της αλώσεως της Τραπεζούντος επίσκοπος Χερριάνων με το όνομα Βασίλειος, ο οποίος μαζί με τριακόσια παλληκάρια συνεπλάκει στην πεδιάδα του Λέοντος (Ασλάν - τσαΐρ) με τα στρατιωτικά τάγματα του Φατίχ, και έπεσε ηρωϊκά όπως μου ανέφερε το 1901 ο εφημέριος του χωρίου Ματζηρά, ότι είχε χειρόγραφο τον βίον και την πολιτεία του Βασιλείου, συνταχθείσαν από τον λόγιο ιερομόναχο και ηγούμενο της Ιεράς Μονής Παναγίας Σουμελά, Καλλίνικου του Φυτιάνου. Μου έδειξε δε και το επ' ονόματί του παρεκκλήσιο, όπου υπήρχε και ο τάφος του τον οποίο επισκέπτονταν προς θεραπεία όσοι έπασχαν από σελινιασμό ομογενείς αλλά και τουρκάλες γυναίκες του ποταμίου. Είπα παραπάνω ότι οι κάτοικοι των χωρίων των Χερροιάνων ήταν ομογενείς αλλά κατά τους διαφόρους πολέμους της Ρωσσίας και της Τουρκίας και ιδίως του 1878 με την εγκατάσταση εκεί πολλών Κιρκασίων από τον Καύκασο και Κούρδων από το εσωτερικό και του αφόρητου πλέον βίου των ημετέρων Ελλήνων από τις ληστρικές επιδρομές, όπως με ζωηρά χρώματα περιέγραψαν οι ιστορικοί Περικλής Τριανταφυλλίδης (Ποντικά σελίδα 108) και Σάββας Ιωαννίδης (Ιστορία και Στατιστική της Τραπεζούντας σελίδα 253) και της μη οικονομικής προόδου των κατοίκων, λόγω ελλείψεως συγκοινωνίας και της μη πώλησης των γεωργικών προϊόντων σε συμφέρουσα τιμή, αναγκάσθηκαν πολλοί να μεταναστεύσουν στη Ρωσία και ιδίως από το 1880, όταν φονεύθηκε ο πρόκριτος και βαθύπλουτος εθνομάρτυρας Χερροιάνων και Κελκέτ απο το χωριό Τοχλού-Οβά, Χατζή Νικόλαος Τεμιρτζίδης (Σιδηρόπουλος). Έδρα της επισκοπής αυτής υπήρξε το χωριό Κορτσάφ', κατοικούμενο απο 700 τουρκικές και τουρκομανικές οικογένειες και όπου υπάρχουν ιεροί χριστιανικοί ναοί κατεστραμμένοι και η θέση της επισκοπής στο οίκημα του Χαϊρεττίν βέη, όπως έμαθα απο αυτόν όταν το 1915 υπηρετούσα ως σιτιστής στο εκεί εργατικό στρατιωτικό τάγμα. Οι κάτοικοι των Χερροιάνων πολλές φορές αποπειράθηκαν την ίδρυση ημιγυμνάσιου στα Κελώροια και μάλιστα κατά το 1912, όταν πρωτοστατούσαν οι Παλτατσηπάσιδες και για τα ευαγή ιδρύματα συγκέντρωσαν σημαντικά ποσά σε χρήμα και είδος, αλλά οι πόλεμοι που ακολούθησαν, ματαίωσαν το έργον αυτό. Απο τα Χερροίανα παίρνουν μερικές πηγές οι ποταμοί Λύκος, Άλυς, Ίρις και Ευφράτης. Πηγή: κειμένου Γεώργιος Κανδηλάπτης Κάνις.

Χερροίανα
Τμήμα Γάρατζας
1. Γάρατσα
2. Γοτσούκιοϊ
3. Γκιουνμπαντούρ
4. Ζύμωνα
5. Κάλορα (Λευκόπετρα)
6. Μαυρολίθ'
7. Ουλούσεϊραν
8. Παπούτς
9. Παρουτσή
10. Πελέν (απάν)
11. Πελέν (αφκά)
12. Πιντσάντων
13. Σαλούτ
14. Σιαμική
15. Ταρσός (απάν)
16. Ταρσός (αφκά)
17. Τσαγούλ

Τμήμα Κελκίτ – Section Kelkit
1. Κελκίτ
2. Ζαγκάρ
3. Καράκαγια
4. Κοτύλια
5. Μωροκώμ
6. Σιών
7. Χαϊκια

Πλάτανα. Πόλη και λιμάνι Δυτικά της Τραπεζούντας. Στη θέση των σημερινών Πλατάνων ήταν κτισμένη η αρχαία Ερμώνασσα η οποία ονομάστηκε Φαρνακία επι βασιλείας Φαρνάκη του Α΄. Κατοικείτο απο 2000 κατοίκους μισοί εκ των οποίων ήσαν χριστιανοί. Πλάτανα Πόντου - Φαρνακεία - Ερμώνασσα - Akçaabat . Ετούτης της ελληνικής πολιτείας η δόξα χάνεται μέσα στα βάθη των αιώνων. Το ελληνικό δαιμόνιο απ' τα χρόνια τα παλιά έχει εξερευνήσει όλες τις ακτές του Ευξείνου Πόντου. Έλυσε το μυστήριο της μαύρης θάλασσας και αξιοποίησε όλη τη γύρω περιοχή. Στα χρόνια τα κατοπινά το ελληνικό πνεύμα καταξιώθηκε σε ολόκληρο το χώρο του Πόντου. Στην περιοχή Πλατάνων οι Έλληνες μεγαλούργησαν. Τα Πλάτανα είναι Κωμόπολη παραθαλάσσια. Είναι χτισμένη στη θέση όπου βρισκόταν η αρχαία πολίχνη Ερμώνασσα την οποία αναφέρει ο Στράβωνας αλλά και άλλοι γεωγράφοι, σαν πόλη εμπορική. Η Ερμώνασσα την εποχή του βασιλέα του Πόντου Φαρνάκη ονομάστηκε Φαρνακία. Η Ελληνική αυτή πολίχνη υπέστη πολλές καταστροφές. Ερημώθηκε τελείως κατά τον μεσαίωνα οπότε και χτίστηκαν τα Πλάτανα στη ίδια περίπου τοποθεσία. Τα Πλάτανα επικοινωνούσαν με την Τραπεζούντα με αμαξιτό δρόμο αλλά και δια θαλάσσης. Αποτελούσαν επαρχία του νομού Τραπεζούντας μαζί με τα εξής 13 χωριά : Αγρίδ. Ασόρ, Φίζ, Καλιερά Φυσερά, Στρουκί, Μακριενή, Τσαβανά, Καρτσέα, Αϊδανή, Μερσίνη, Φραγκουλάντων και Καλογενά. Τα Πλάτανα ήταν έδρα υποδιοικήσεως. Ο συνολικός πληθυσμός της περιοχής πλησίαζε τις 10.000. Ο λιμένας των Πλατάνων ήταν αρκετά μεγάλος και ασφαλής κι έπαιζε σπουδαίο εμπορικό ρόλο στην διάρκεια των αιώνων. Οι Πλαταναίοι συνεργάζονταν στενά με τους Τραπεζουντίους σε όλους τους τομείς της ζωής. Κοντά στο χωριό Μερσίνη των Πλατάνων υπάρχει παλαιό βυζαντινό κάστρο. Όπως και άλλα ελληνικά κάστρα του Πόντου έτσι και τούτο διεκδικεί την ιδιαίτερη ονομασία: Τ' Ωριάς το Κάστρεν ή Του Ήλ' το Κάστρεν. Διαβάστε τη σχετική μας εργασία: Τσ’ Ωργιάς το Kάστρον, Δημώδες άσμα Πόντου Τσ’ Ωργιάς το Kάστρον, Δημώδες άσμα Πόντου. Πρόκειται πάντως για το κάστρο για το οποίο υπάρχει ο θρύλος ότι αντιστάθηκε γενναία και στο τέλος "έπεσε" με προδοσία. Η ποντιακή μούσα ψάλλει τούτο τον θρύλο γενικά και αφηρημένα υμνώντας τον ηρωισμό των υπερασπιστών του. Το τραγούδι δεν αναφέρεται σε συγκεκριμένη περιοχή. Στα Πλάτανα με ελληνικό πληθυσμό 3,000 περίπου υπήρχαν 2 ενορίες: Του Αρχιστρατήγου και του Αγίου Γρηγορίου. Λειτουργούσαν εκεί διάφορα ελληνικά σχολεία και παρθεναγωγεία. Το εμπόριο ήταν η κύρια απασχόληση των Ελλήνων. Στα χωριά οι κάτοικοι ασχολούνταν με την γεωργία, την κτηνοτροφία και ιδίως με την καλλιέργεια καπνών καθώς και με την ελαιοπαραγωγή. Επίσης απασχολούνταν με την αλιεία. Αλιεύονταν αφθονότατες ποσότητες καλκανιών και ιδίως χαψιών. Βεβαιώνουν οι πηγές ότι ήταν τόση η παραγωγή των χαμψιών (είδος μικρής σαρδέλας) ώστε οι κάτοικοι να χρησιμοποιούν τα χαψία για λιπάσματα στα χωράφια και ιδίως στα καπνοχώραφα τους. Λένε μάλιστα ότι τα καπνά τους με το λίπασμα αυτό έπαιρναν πολύ ωραίο χρώμα. Σα Πλάτανα ν-ελίβωσε, Δημώδες άσμα Πλατάνων Πόντου, Akçaabat.  Οι Έλληνες κάτοικοι των Πλατάνων του Πόντου έμειναν πιστοί στις εθνικοθρησκευτικές τους παραδόσεις. Ξενιτεύονταν αλλά δε μπορούσαν ποτέ να ξεχάσουν τον παραδεισένιο τόπο τους με το ήπιο κλίμα, τις ωραίες εξοχές (παρχάρια) την ήρεμη θάλασσα και τα ξακουστά λαϊκά πανηγύρια, όπως της Αγίας Κυριακής στις 7 Ιουλίου και του Προφήτη Αι-Λιά στις 20 Ιουλίου. Με την αποχώρηση των ρωσικών στρατευμάτων απ' τον Πόντο το 1917, πολλοί Έλληνες της περιοχής Πλατάνων εγκατέλειψαν τον τόπο τους και εγκαταστάθηκαν σε διάφορες περιοχές της Ρωσίας. Αλλά και από μακριά βοηθούσαν τις εκκλησίες και τα σχολεία των χωριών τους. Κάθε Τρίτη στα Πλάτανα γινόταν μεγάλη λαϊκή αγορά. Κατέφθαναν εκεί διάφοροι έμποροι κυρίως από την Τραπεζούντα. Οι δεσμοί των Πλατάνων με την Τραπεζούντα είναι ιστορικοί. Υπάρχουν σοβαρές ενδείξεις ότι η εστία αυτή του Ελληνισμού ιδρύθηκε από Τραπεζουντίους. Ανάμεσα στις διάφορες εορταστικές εκδηλώσεις στην περιοχή Πλατάνων ιδιαίτερη σημασία είχε η εορτή των Φώτων. Το σύνολο του Ελληνικού πληθυσμού παρακολουθούσε και συμμετείχε με ιδιαίτερη συγκίνηση την ιερή τελετή της καταδύσεως του Τιμίου Σταυρού και αγιασμού των υδάτων. Μετά την τελετή όλος ο κόσμος επιδίδονταν και διασκεδάσεις και σε φαγοπότια. Σύμφωνα με το έθιμο, εκείνη την ημέρα το βασικό φαγητό όλων ήταν τα πεϊνιρλία. Η κωμόπολις των Πλατάνων έπαιρνε πανηγυρική όψη και οι διάφορες εκδηλώσεις είχαν έντονο ελληνικό χρώμα. Πηγή: Απομαγνητοφώνηση εκπομπής του κ.Στάθη Ευσταθιάδη (Φάρος Ποντίων) που βασίστηκε σε υλικό και μαρτυρίες των: Παναγιώτη Κουλαουζίδη & Παναγιώτη Μαβίδη απ' τα Πλάτανα του Πόντου, κατοίκων Καταχά Κατερίνης

Μερικά από τα σημερινά τουρκικά ονόματα των ελληνικών χωριών των Πλατάνων είναι:
1. Αγρίδ
2. Ασόρ
3. Φίζ - Ντεμίρτσι
4. Καλιερά (Καλλιγερά) – Cicekliduz
5. Φυσερά (Φισερά) – Isiklar
6. Στρουκί – Darica
7. Μακριενή
8. Τσαβανά
9. Καρτσέα ή Καρδία - Gokcekaya
10. Αϊδανή
11. Μερσίνη (Μυρσίνη) – Mersin
12. Φραγκουλάντων
13. Καλογεννά – Sikin

Κελ Κίτ 
Ορεινό χωριό της περιοχής Αργυρούπολης οι κάτοικοι του οποίου ήσαν μεταλλωρύχοι στην πλειοψηφία τους, Το Κελκίτ ήταν έδρα ομώνυμης υποδιοίκησης του νομού Κιμισχανάς δηλαδή της Αργυρούπολης. Γεωγραφικό & Ιστορικό Λεξικό Χαλδίας Κα̤βούρ δάγ, Κελκέτ Τσαϊ Λύκος Ποταμός, Κελλία

Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com