Γεωγραφικόν και Ιστορικόν Λεξικόν Επαρχίας Χαλδίας 39ον: Χάραινα, Χαρσιώτ’, Χάρχ̆ερα, Χάρσ̆ερα (Χάρσερα) & Χάχ̆ερα (Χάσερα)
Η Χάραινα. (Ιδέ στο αντίστοιχο αφιέρωμα μου στο χωριό Λάγκιοϊν ή Ογλάν Κιοϊν)
Το Χαρσιώτ’ (Ιδέ στο αντίστοιχο αφιέρωμα μου "Κάνις ποταμός").
Χάρχ̆ερα. Ανδρική Ιερά Μονή του Αγίου Γεωργίου του Χαλιναρά. Βρίσκεται σε απόσταση είκοσι (20) λεπτών της ώρας δυτικά της κυρίως Χάρχ̆ερας σε ρυάκι και εν μέσω λοφοσειράς καρποφόρων δέντρων. Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα της Τραπεζούντας Αλέξιο Γ΄ τον Κομνηνό με κώδικα τον οποίο συνέταξε ο άρχοντας πρωτονοτάριος Γεώργιος Σαρασίτης και στο μακρόν της βίο προσέφερε πολλές υπηρεσίες στις δύσκολες περιστάσεις του Γένους εξ΄ ου αναγνωρίστηκε Πατριαρχική και Σταυροπηγιακή σε λίγο καιρό. Έτυχε της προστασίας των αρχόντων και αρχιμεταλλουργών της Αργυρούπολης την εποχή των μεταλλείων και ιδιαιτέρως των μεταλλουργών Σαρασιτών οπότε πολύ προήχθη θησαυρίζουσα στα γράμματα και την εκκλησιαστική βυζαντινή μουσική αναδεικνύοντας ικανούς λόγιους κληρικούς. Εκτενή ιστορία τους αλλά και των κατά καιρούς ηγουμένων της, κτημάτων και παρεκκλησίων και του βίου της έχω περιλάβει σε ιδιαίτερο μου πόνημα, ως και των λοιπών εν Χαλδία Ιερών Μονών με τίτλο «Προσκυνητάριο» και ως εκ τούτου δεν επεκτείνομαι περαιτέρω.
Τη Χάρχ̆ερας το ποτάμιον. Διατρέχει ρου τριών ωρών και πηγάζει από τα όρη Ίμερας και Αλτζάκαλες και αποτελείται από δύο μεγάλα χωριά: Χάκαξα και Χάρσ̆ερα με 18 ενορίες οπωροφόρες και γραφικές και χύνεται στο ποτάμιον του Κάνιν κοντά στο Χατσεμίν.
Η Χάρχ̆ερα και Χάχ̆ερα. Βρίσκεται στο ομώνυμο ποτάμι που προερχόταν από το οροπέδιο Βάζια και της Αλτσάκαλες και κατερχόταν στην περιοχή Χάκαξας και Χάρχ̆ερας οπότε μετά τη διαδρομή δύο και πλέον ωρών χύνεται στο ποτάμι του Κάνεως κοντά στο σταθμό Χατζη Εμίν, στη μεγάλη λεωφόρο του Ερζερούμ την απέχουσα απ’ την Αργυρούπολη περισσότερο από μία ώρα. Κατά τις ιστορικές σημειώσεις του οικονόμου Αθανάσιου Σουμελίδη την ονομασία Χάρχ̆ερα την έλαβε απ’ το εξής γεγονός: "Όταν μετά την άλωση της Τραπεζούντας διατάχθηκαν οι κατά τόπους τερέμπεηδες να μετατρέψουν τους μεγαλοπρεπείς χριστιανικούς ναούς σε τουρκικά τεμένη, ήλθε και ο έπαρχος των τόπων εκείνων χριστιανός εξωμότης Μεχμέτ αγάς Αλεμδάρογλου για να μετατρέψη τον τοπικό αρχαίο αυτοκρατορικό, βυζαντινό χριστιανικό Ναό της Γεννήσεως της Κυρίας Θεοτόκου. Ο Ιερός αυτός Ναός είχε δύο πύλες. Από τη μία εισήρχετο η βασιλική οικογένεια και από την άλλη ο λαός καθώς όπως έχουμε άλλοτε πεί η Χάρχ̆ερα υπήρξε θέρετρο των εν Τραπεζούντι Κομνηνών αυτοκρατόρων και αποδεικνύεται από την ύπαρξη των αντίστοιχων ανακτόρων τους. Τότε κοντά στο ναό μόναζε μία Κομνηνοφυής χήρα μοναχή η οποία μη ανεχόμενη τη μετατροπή του Ιερού Ναού σε τσαμί έβαλε αρκετό χρυσό σε ένα δίσκο και πάνω του τοποθέτησε μεγάλα και ωραία οπωρικά της εποχής τα οποία προσέφερε στον τερέμπεη με την παράκληση να εξαιρεθεί ο Ναός από την εν λόγω διαταγή. Ο άρχοντας ως αρνησίθρησκος που ήτο, διατηρούσε τις αναμνήσεις της προγονικής του θρησκείας και στη θέα του χρυσού ανεφώνησε: «Χαίρε Χήρα» έκφραση η οποία κατά την παραφθορά της μεταφέρεται ως Χάρχ̆ερα (χά’ρ = χαίρε / χ̆έρα = χήρα) κι έτσι σώθηκε ο Ναός. Μετά την άλωση της Τραπεζούντας πρώτος οικιστής της λέγεται να υπήρξε ο εκ των φυγάδων της Τραπεζούντας και οπαδός της βασιλόπαιδος Άννης Δαβίδ Κομνηνής, Σπυρίδων Πορδαλάς ο οποίος έγινε αρχηγός πολυπληθούς και ευμαρούς οικογένειας όπως εκτενώς έγραψα στο «Εαρινόν Ρόδον» (Τραπεζούντα 1913, σε΄λ.30). Η Χάρχ̆ερα αποτελείται από δέκα (10) ενορίες από τις οποίες οι τέσσερις (4) είναι ελληνικές: Η Κυρίως Χάρχ̆ερα, το Δεμιρτζά̤ντων, Διάκονα και Ομάλα̤ και έξι (6) τουρκικών: Χατσά̤ντων, Καλτάντων, Ζεϊνεπέντων, Τσαπαϊλάντων, Γόδαννα, Ρωμανάντων και Κιουρταλόγλου.
Η Κυρίως Χάρχ̆ερα έχει σαράντα πέντε (45) οικογένειες και μερικά παντοπωλεία. Πάνω απ’ τη Χάρχ̆ερα σε μία θέση που από εμάς αλλά και τους τούρκους ονομάζεται "Κομηνός Τάφος" οι δικές μας γυναίκες (Ελληνίδες) σε μια μεγάλη γιορτή που λάμβανε χώρα, με ευλάβεια πήγαιναν άναβαν κεριά και θυμίαζαν και εφημολογείτο ότι εκεί είχε μεταφερθεί και ετάφη το σκήνωμα της βασιλόπαιδος Άννης Κομνηνής (όρα Γ. Θ. Κανδηλάπτου – Δημοτικαί Ποντιακαί Παραδόσεις, αρ.43). Στη θέση αυτή οι αδελφοί Χαραλαμπίδη (Μποχτσή) έκτισαν μεγάλα και πολυτελή οικήματα που αριθμούσαν 48 δωμάτια.
Η ενορία Δεμιτζά̤ντων είχε είκοσι πέντε (25) οικογένειες. Στην ενορία αυτή υπάρχει ο Ιερός βυζαντινού ρυθμού Ναός της Γεννήσεως της Θεοτόκου. Την ημέρα της πανηγύρεως προσέρχονταν πολλοί προσκυνητές από την Αργυρούπολη και τις πέριξ κοινότητες, όπως επίσης και στο πανηγύρι του Προφήτη Ηλία. Εκεί παρέθεταν φαγητό στον δεντρόφυτο περίβολο της εκκλησίας κατά το σύστημα των αγαπών (αγάπες) των πρώτων χριστιανικών χρόνων. Υπήρχε μεγάλη λιθόκτιστη Σχολή η οποία ιδρύθηκε το 1898 (όπου και δίδαξα,) η οποία κτίστηκε σε εξαιρετική τοποθεσία στην οποία ελέγετο ότι υπήρχαν τα θερινά ανάκτορα των Κομνηνών Αυτοκρατόρων της Τραπεζούντας. Κάτω από τη Σχολή στους διερχόμενους δρόμους υπήρχαν πανδοχεία και σταθμοί καραβανιών που έρχονταν από το Ερζερούμ καθώς πρίν το 1870 η συγκοινωνία Περσίας Ερζερούμ Τραπεζούντας γινόταν δια της οδού Μουράτ Χάν – Λερίου – Χάκαξας – Χάρχ̆ερας – Κορόσ̆ και Σταυρί Μπογαζή. Σε δεκαπεντάλεπτη απόσταση πάνω από την ενορία αυτή σε απότομο λόφο μεταξύ δύο καταρρακτωδών ρυακίων που χώριζαν τις δυο ενορίες και σε βραχώδες ύψωμα εν μέσω σπηλαίων όπου καταφεύγουν αρκούδες, λύκοι και αγριοκάτσικα βρίσκεται η υπό του Χατζη Αντωνίου Ζειγαροπούλου ιδρυθείσα το 1903 ενοριακή Μονή του Μεγάλου Βασιλείου του Αστέρος η οποία πλουτίσθηκε και κατακοσμήθηκε με τη συνδρομή των εκ Χαρπίν, Βλαδιβοστόκ και Ιαπωνία Χαρχ̆εριωτών εμπόρων. Γενικά η Χάρχ̆ερα είναι τόπος όπου κυκλοφορούν πολλές παραδόσεις εθνικού κειμένου ως ακόμα και αυτών των Σουλτάνων λόγω του ότι ο τόπος είναι οπωροφόρος και προμήθευε τα εξαίρετα μήλα και αχλάδια στα σουλτανικά ανάκτορα και ως εκ τούτου ως τόπος ασύδοτος και μη δεχόμενος άλλο φόρο ειμή του φόρου που επιβαλλόταν απ’ τα ανάκτορα, προήλθε η παροιμία: «Πέν Χαχ̆έραλη ιμ’ γουβαράμ» δηλαδή: εγώ είμαι απ’ τη Χάρχ̆ερα και δεν αντέχω άλλο βάρος. Στη Χάρχ̆ερα υπήρχε μεγάλος αριθμός κρυπτοχριστιανών (κοινώς τενεσούριδες) ιδιαιτέρως στην ενορία Χατσάντων οι οποίοι όταν πήγαν στη Ρωσσία απέρριψαν το προσωπείο του δίπιστου. Φαίνεται δε από τις παραδόσεις και τα δημοτικά αρχαία άσματα ότι η Χάρχ̆ερα διαδραμάτισε σπουδαίο ρόλο πρίν και μετά την άλωση και ο άγνωστος ποιητής κλαίει την απώλεια της πατρίδος την οποία παριστάνει ως φωλέαν και τον κατακτητή σαν τον ορμητικό ποταμό της Χάρχ̆ερας, ο οποίος όπως στον καιρό της βροχής συμπαρασύρει τα πάντα έτσι και τότε συμπαρέσυρε και Ομάλα̤ και λειβάδα̤ και όπως ο Χάρος τα παλληκάρα̤. Επειδή το άσμα αυτό εκ παραδρομής δε δημοσιεύθηκε στο Αρχείο του Πόντου μαζί με τα άλλα άσματα της συλλογής μου, για το λόγο αυτό το αναγράφω εδώ με αυτή την ευκαιρία:
"Να σαν εκείνοι το πουλίν, το ‘κ̆ έχτισεν φωλέαν,
ούδ’ έχτ’σεν μ’ ούδ’ εχάλασεν, μ’ ούδ’ εκαρδοπονέθεν.
Εγώ ‘χτισα κι εχάλασα και εκαρδοπονέθα.
Αρ’ έχτισα την φωλέα μ’ ‘ς ση γεφυρί το σκούλος,
‘ς σε μέρος πάει ο ποταμόν ‘ς σε μέρος η φωλέα μ’.
Όθεν πάει ο ποταμόν αχάντα̤ και τριβόλα̤,
όθεν πάει η φωλέα μ’ τ’ ομάλα̤ και λειβάδα̤.
Ο ποταμόν ο ποταμόν όλον ο Χαρχ̆ερέτες,
ο ποταμόν σύρει κλαδά̤ κι ο χάρων παλληκάρα̤"
Αξιόλογη μονογραφία περί της Χάρχερας δημοσίευσε στην Ποντιακή Εστία (τεύχος 10ον σελ. 566-568) ο εκ Διάκονας κ. Αντ. Ν. Ταργοντσίδης.
Συνεχίστε την περιήγηση σας στη Χαλδία. Στα επόμενα αφιερώματα μας θα γνωρίσετε τα χωριά, τα ποτάμια, τα όρη και τα τοπωνύμια της επαρχίας Χαλδίας. Ένα εξαιρετικό πόνημα του αείμνηστου κ. Γεωργίου Κανδηλάπτη Κάνι. Χαλδία - Αργυρούπολις Πόντου Gümüşhane (Πόλεις, Κωμοπόλεις, Χωριά, Τοπωνύμια, Ήθη, Έθιμα, Χοροί, Θρύλοι, Παραδόσεις, Πρόσωπα)
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com