Ιερές Μονές στον Πόντο 

Μοναστήρια της Παναγίας

Παναγία Γουμερά (Μεσοχάλδιο)
Παναγία τοι' Καλούλ' (Κρώμνη, Γλούβενα)
Παναγία του Κλινά (χωριό Χάσογλαν)
Παναγία η Κρεμαστή (εξαρτώμενη από τη μονή Βαζελώνος)
Παναγία Λάλογλου (Κάρς, κοντά στο χωριό Λάλογλου/Λάλογλη)
Παναγία η Μάγαρα (στο χωριό Οτ Καγιά, Πάφρα)
Παναγία Πρασάρεως (στο χωριό Πράσαρη, κοντά στην Κερασούντα)
Παναγία της Σεβάστειας (κοντά στο χωριό Πασογιόκ, περιφέρεια Σεβάστειας)
Παναγία του Τεβρεντζή/Ντεβρεντζή (Χαλδία)
Παναγία της Ζωοδόχου Πηγής
Πατριαρχική σταυροπηγιακή μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου (Καγιά Τιπί, περιφέρεια Νικόπολης)
Θεοτόκου μονή του Σιμικλή (Κιουρτούν)
Μονή της Υπεραγίας Θεοτόκου και Ζωοδόχου Πηγής (Καστρότοιχος, Κρώμνη)

Πανηγυρισμός εις την Παναγίαν Γουμερά

Δεύτερο μέρος

Μαθαίνοντας για το ιστορικό της Ιεράς και Σεβασμίας Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας Γουμερά στην Σίδη, Τσίτη Άρδασσας Πόντου.

Κοντά σε αυτούς προσέτρεχαν και άλλοι οργανοπαίκτες αλλά το γενικό πρόσταγμα ανήκε στους δυό τους. Ξεχωριστά σχηματίζονταν διάφοροι χορευτικοί όμιλοι και σχήματα ανάλογα με τα χωριά προέλευσης τους. Έτσι γινόταν πιο άνετη η διασκέδαση πάντων.
Έπαιρναν μέρος και Τούρκοι σε αυτές τις παρέες, πολλοί εκπρόσωποι της τάξεως αλλά και απλοί πανηγυριστές για να διασκεδάσουν μιας και οι ίδιοι δεν είχαν παρόμοιο πανηγύρι.

Ο εκ Τσίτης επίσης Ιωάννης Αβραμάντης δίνει τη δική του περιγραφή για τους εορτασμούς της πανηγύρεως του δεκαπενταυγούστου στην Παναγία Σουμελά και Γουμερά.
Η Μονή του Σουμελά ήταν η αρχαιότερη Μονή κατά πέντε αιώνες στην Κατηφοριά. Ενώ στην Ανηφοριά και σε απόσταση 100 χιλιομέτρων απ την Τραπεζούντα ήταν η Μονή του Γουμερά.
Κύριο γνώρισμα και των δύο υπήρξε το κρυφό σχολειό.
Η πρώτη, η Σουμελά, είχε περιβληθεί με ιδιαίτερη και ανυπέρβλητη αίγλη και αποτέλεσε το ιερότερο Παμποντιακό σύμβολο, χάρη στην ιδιάζουσα κεντρική τοποθεσία της και τους πολλούς και διάφορους γύρω απ αυτήν θρύλους.
Η δεύτερη, η Γουμερά, όχι μόνο δεν υστέρησε, αλλά υπερέβαλε στην αποστολή της ως κρυφό σχολειό χάρη στην ιδιάζουσα απόμερη τοποθεσία της και το πλουσιότατα σε μεταλλεύματα υπέδαφος της περιοχής της.

Από κεί πήγαζε η πνευματική και υλική ισχύς των Δεσποτάδων και αρχιμεταλλουργών της Χαλδίας.
Αφηγείται λοιπόν ο κ Αβραμάντης για τον εορτασμό της πανηγύρεως της Παναγίας της Τσίτης, ή αλλιώς του Γουμερά για το έτος 1913.
Παραμονή της Παναγίας. Ο κόσμος, μικροί και μεγάλοι απαρέγκλιτα τηρούν τη νηστεία του δεκαπενταυγούστου. Κάθε αγροτική εργασία σταματά και όλοι ετοιμάζονται για το πανηγύρι.
Από τις απόμερες επαρχίες της Μοναστηριακής δικαιοδοσίας Χ͡ερίανα, Πουλαντζάκη, Τρίπολη, Κιουρτούν ξεκινούν από νωρίς. Και οι πανηγυριστές δεν είναι μόνο Χριστιανοί, αλλά και Τούρκοι από αμιγώς τουρκικά χωριά.
Τα ονόματα αυτών των χωριών είναι : Λυκοράχη, Μοναστήρ', Λωρία, Ζερμούδα και μαρτυρούν το λόγο της συμμετοχής των κατοίκων τους στις Χριστιανικές εορτές και πανηγύρεις.
Πανηγύρι όμως χωρίς τουφεκίδι (ντονανμά) δεν είχε νόημα, αλλά ούτε και χωρίς τον κατάλληλο οπλισμό σε φυσεκλίκια σταυρωτά. Ούτε χωρίς τις ζίπκες και τα άλλα εξαρτήματα. Σχεδόν όλοι οπλοφορούσαν. Έλληνες Χριστιανοί και Τούρκοι κατά ομάδες κατευθύνονταν προς το μοναστήρι απ τα τέσσερα σημεία του ορίζοντα τουφεκίζοντας αδιάκοπα. Ο αντίλαλος απ το τουφεκίδι της κάθε φάλαγγας (ομάδας) διασταυρώνεται στις χαράδρες και ένα συνεχές μπουμπουνητό σκορπίζεται σε όλη την περιοχή απ τη μία χαράδρα στην άλλη, λές και ακούς βροντή κάτω απ τον καθαρό ουρανό. Σε αυτό βοηθούσε πολύ η γραφικότητα της περιοχής της Ιεράς Μονής.
Στην είσοδο πλέον της Μονής ακούγεται ο τελευταίος ορυμαγδός των πυροβολισμών. Οι ζαπτιέδες απ την Άρδασσα έχουν ήδη φτάσει και οι πυροβολισμοί στην περιοχή της Μονής απαγορεύονται. Στον ορυμαγδό αυτό των πυροβολισμών απαντά η Μονή με τις τέσσερις μεγάλες και μικρές της καμπάνες σα να λένε : «Ευλογημένοι οι ερχόμενοι», «να 'ναι βοήθειά σας».
Θα παρακολουθήσουν πρώτα το μεγάλο εσπερινό και θα ανάψουν τις λαμπάδες τους μπροστά στην εικόνα της Μεγαλόχαρης, θα προσκυνήσουν και θα αποθέσουν ευλαβικά τα τάματα τους.
Έπειτα, τα γυναικόπαιδα αποσύρονται στα δωμάτια και στους ξενώνες. Τα περισσότερα χωριά είχαν τα δικά τους ορισμένα διαμερίσματα (κελιά). Πολλοί θα αργυπνήσουν μέσα στο ναό ή κάτω απ το νάρθηκα. Οι καλόγηροι (δέκα στον αριθμό τώρα, κάποτε ήσαν και περισσότεροι) όλη τη νύχτα είναι επι ποδός για την εξυπηρέτηση των προσκυνητών. Καλούν τον κόσμο στο μαγειρείο όπου προσφέρεται σουρβάς από φρέσκα φασολάκια και στύπα από σέφτελα με ψωμί από σίκαλη.

Δείτε το βίντεο για τους Πανηγυρισμούς εις την Παναγίαν Γουμερά Πόντου

Πανηγυρισμοί εις την Παναγίαν Γουμερά

Πρώτο μέρος

Μαθαίνοντας για το ιστορικό της Ιεράς και Σεβασμίας Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας Γουμερά στην Σίδη, Τσίτη Άρδασσης Πόντου και τους πανηγυρικούς εορτασμούς που λάμβαναν χώρα κατ' έτος.

Η εορτή της Θεομήτορος αποτελούσε το κορύφωμα όλων των εορταστικών και θρησκευτικών εκδηλώσεων σε όλη την περιφέρεια Τραπεζούντος και Χαλδίας.
Αλλά και τα Χριστούγεννα με την εωθινή λειτουργία μέσα στο Χειμώνα, επίσης όμως και η Λαμπρή (το Πάσχα ) με τις λαμπάδες, τα αυγά, το Χριστός Ανέστη που αποτελούσε το χαιρετισμό μέχρι της Αναλήψεως του Κυρίου, και τέλος η εορτή του Αγίου Γεωργίου στην αρχή της Άνοιξης. Αυτές ήταν οι μεγαλύτερες Χριστιανικές εορτές στον Πόντο.
Ο εορτασμός της Παναγίας, συνέπιπτε με το πέρας των γεωργικών εργασιών και τη συγκομιδή των προϊόντων. Η πίστη στα θαύματα της Παναγίας και κυρίως οι ιάσεις των ασθενών είχαν τεράστια απήχηση όχι μόνο στους Έλληνες Χριστιανούς αλλά και στους Τούρκους, οι οποίοι συμμετείχαν στους εορτασμούς της (Μεϊράμανα) Meyremana. Τα δύο μεγάλα μοναστήρια της Παναγίας, εκείνο του Σουμελά και αυτό του Γουμερά τα περιέβαλαν θρύλοι αιώνων αλλά και η αίγλη της μεγαλοπρέπειας και της γραφικότητας των ορεινών τοποθεσιών τους. Όλα αυτά έδιναν την αφορμή για ανυπέρβλητους εορτασμούς και πανηγύρεις ώστε να καθιερωθούν ως οι πιο δημοφιλείς εορτές.
Τόσο στη μονή Γουμερά όσο και στη μονή Σουμελά σήμαινε εθνικός και θρησκευτικός συναγερμός, αληθινές εκστρατείες με καβαλάρηδες, με ένοπλους, με ακατάπαυστους πυροβολισμούς, με ζιπκαλήδες και ζουπουνοφόρες, με συνοδεία από νταούλια, ζουρνάδες, λύρες, αποτελούσαν ατέρμονες συνοδείες κατευθυνόμενες προς τα δύο μοναστήρια.
Οι Κατωφερίτες όπως χαρακτηριστικά αποκαλούνταν οι από Ζύγανα και κάτω, κατευθύνονταν στη μονή Σουμελά, το πλέον σεβάσμιο προσκύνημα στον Πόντο, ενώ οι Ανωφερίτες έσπευδαν προς τη μονή Γουμερά. Οι εορτασμοί ήταν μοναδικοί, αλησμόνητοι και ανεπανάληπτοι.
Υπάρχουν πολλές περιγραφές για τους πανηγυρισμούς στην ιερά μονή της Παναγίας Γουμερά, υπο μορφή νοσταλγικών αναμνήσεων από Έλληνες που εγκαταστάθηκαν στην Ελλάδα μετά την περιβόητη ανταλλαγή των πληθυσμών συνεπεία της άτακτης φυγής τους από τα πατρώα χώματα. Αιτία ήταν η γενοκτονία που συντελέστηκε κατά του Χριστιανικού κόσμου της Ανατολής από τους νεότουρκους.
Παραθέτω την αφήγηση – περιγραφή των πανηγυρικών αυτών εορτασμών από τον Παντελή Μελανοφρύδη που θεωρείται απ τις πληρέστερες.
«Δεν υπήρχε δημοφιλέστερη πανήγυρις στον Πόντο απ αυτήν του δεκαπενταύγουστου. Αληθινός συναγερμός των πιστών στις εκκλησίες και στα πανηγύρια. Πραγματική κινητοποίηση πληθυσμού, με γλέντια, χορούς, πυροβολισμούς και τραγούδια.
Τα πλήθη του κόσμου μετά από πολύωρη πεζοπορία σε μικρές ή μεγάλες ομάδες κατέφθαναν ως ευλαβείς προσκυνητές στους σεπτούς ναούς και μονές. Συνδύαζαν την πίστη και την ευλάβεια που τους οδηγούσε στα μεγάλα πανηγύρια, με την κοινωνική ανάγκη της συγκέντρωσης, της γνωριμίας, με συγγενείς και φίλους για να ξεφαντώσουν, να διασκεδάσουν.

Δείτε το βίντεο για τους Πανηγυρισμούς εις την Παναγίαν Γουμερά Πόντου

ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΙΕΡΑΣ ΜΟΝΗΣ "ΠΑΝΑΓΙΑ ΓΟΥΜΕΡΑ"

Παντελή Ηλ,. Μελανοφρύδη Β' Μέρος

Μαθαίνοντας για το ιστορικό της Ιεράς και Σεβασμίας Σταυροπηγιακής Μονής της Παναγίας Γουμερά στην Σίδη, Τσίτη Άρδασσας Πόντου.

ΙΔΡΥΣΙΣ

Παντελή Μελανοφρύδη.

Ο Παντελής Μελανοφρύδης εξιστορεί για την Γουμερά και επιμένει στις προφορικές παραδόσεις τις οποίες άκουσε ο ίδιος από μορφωμένους γέροντες του χωρίου Αδύσσης. Πίσω απ τον υπερκείμενο λόφο "Ο Τσηλέβας" ή Ηλέβγα, δηλαδή η Ανατολή (του Ήλ' το έβγα), στη νότια απότομη και βραχώδη πλευρά του βουνού "Τ' Αδιανού το ποδάρ'" που χωρίζει τις περιοχές της Άδυσσας και Τσίτης, σώζονται ερείπια Βυζαντινού Ναού με τη βόρεια πλευρά σχεδόν σκεπασμένη με τοιχογραφίες, ερημωθείσης Μονής από κατολίσθηση του εδάφους.
Κάθε χρόνο τελούσαν παράκληση στην εορτή της Ζωοδόχου πηγής. Η παράδοση λέει ότι οι μοναχοί της ερημωθείσης μονής κατά τον 4ο ή 5ο αιώνα πήγαν στην τοποθεσία απέναντι απ την Τσίτη που λεγόταν "Τ' Ηγουμερά" εκ του ονόματος του ιδιοκτήτου της Ηγουμερά και ίδρυσαν εκεί νέα Μονή. Σημειώνει ο κ Μελανοφρύδης ότι και μέχρι την εποχή του, η πάνω απ τη Μονή δασώδης περιοχή και έκταση λεγόταν απ τους Τσιτενούς αλλά και από τους καλογήρους "Ηγουμερά". Έτσι λοιπόν προέκυψε η ονομασία "Τ' Ηγουμερά το μοναστήρ'" ή απλώς "Γουμερά".

Η νότια πλευρά του βουνού "Τ' Αδιανού το ποδάρ'" είναι απότομη και βραχώδης αλλά παράλληλα και καλλιεργήσιμη, αποτελούσε εκτεταμένο αμπελώνα.
Κατά τον Ιωάννη Αβραμάντη η εκδοχή – ετυμολογία του ονόματος "Τ' Αδιανού το ποδάρ'" είναι ότι ίσως πρόκειται για το όνομα "Ανδριανού".
Απέναντι απ τη Μονή της Ζωοδόχου Πηγής – " Όλισμαν" υπήρχε άλλοτε συνοικισμός κοντά στο χωριό του οποίο το όνομα "Δώματα" είχε διατηρηθεί. Μέχρι εποχής του κ Μελανοφρύδη διασώζονταν και τα ερείπια του οικισμού. Τα τελευταία χρόνια όλη αυτή η έκταση είχε καλύφθηκε από κήπους λαχανικών και πατάτας.

Υπάρχει διήγησης των καλόγηρων της Μονής Γουμερά λέγουσα ότι, στα τέλη του ΙΖ΄ αιώνος ή αρχές του ΙΗ΄ η μονή υπέστη ληστρική επίθεση και επιδρομή, οπότε οι μοναχοί ζήτησαν καταφύγιο στο απρόσιτο οχυρό του μοναστηριού του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτη - "Τη Περιστερά το μοναστήρ'" όπου πρόθυμα τους περιέθαλψαν.
Είναι άγνωστο, πόσα χρόνια φιλοξενήθηκαν εκεί οι μοναχοί της Γουμεράς. Όταν ηρέμησαν τα πράγματα, αποφάσισαν να επιστρέψουν στη Μονή της υπακοής τους, οπότε η μονή του Περιστερεώτη τους εφοδίασε με ρούχα, άμφια, και εκκλησιαστικά βιβλία, ιδίως μουσικά όπου πάνω υπήρχε επιγραφή : "Κτήμα της Μονής του Αγίου Γεωργίου Περιστερεώτα".

Στο υπόγειο του Ναϊσκου που ετιμάτο στη μνήμη της Κοιμήσεως της Θεοτόκου, υπήρχε το οστεοφυλάκιο ενώ έξω από το άγιο Βήμα ήταν τοποθετημένο κομψό κενοτάφιο πελεκημένο σε πέτρα, του Μητροπολίτου Σιλβέστρου του Β΄.
Στη Μονή θησαυριζόταν το σπουδαιότερο κειμήλιο, ένα χειρόγραφο Ευαγγέλιο σε μεμβράνη του ΙΕ΄ αιώνος, το οποίο χάθηκε την περίοδο του πολέμου. Η Μονή είχε συληθεί από αρχαιοκάπηλους λίγο πριν. Η τύχη των καλλιτεχνικών εικόνων, της βιβλιοθήκης, όλης της σειράς των λόγων του Αγίου Ιωάννου του Χρυσοστόμου (εκδόσεις ΜΙΛΝ) και των λοιπών κειμηλίων, αγνοείται.

Δείτε το βίντεο για τoυς Πανηγυρισμούς εις την Παναγίαν Γουμερά Πόντου

Δείτε το βίντεο για την Ιερά Μονή Παναγίας Γουμερά Πόντου, Α΄ Μέρος

Δείτε το βίντεο για την Ιερά Μονή Παναγίας Γουμερά Πόντου, B΄ Μέρος

Δείτε το βίντεο για την Ιερά Μονή Παναγίας Γουμεράς Πόντου, Γ' Μέρος