Ασ’ ση Ζύγαναν και ζήσον. Λαογραφικά Παντελή Η. Μελανοφρύδη. Παροιμία Χαλδίας Πόντου.
Χίλιοι άρχοντες “χίλοι προσκυνητάδες” όπως λέει επί λέξη το Ποντιακό Δημοτικό Τραγούδι εκ της περιφερείας Χαλδίας, απεφάσισαν εν μέσω του Χειμώνος να πραγματοποιήσουν ένα αρκετά μακρύ και επικίνδυνο για την εποχή εκείνη ταξίδι, να κατεβούν στην Τραπεζούντα για να υποβάλουν τα σέβη τους στο νέο Αυτοκράτορα.
Δύο δρόμοι υπήρχαν. Ο ένας διά του Μεσοχαλδίου δηλαδή της Άρδασσας – Ζύγανας των 120 χιλιομέτρων, που απαιτούσε πεζοπορία τεσσάρων ημερών. Ασ’ ση Ζύγαναν και ζήσον. Λαογραφικά Παντελή Η. Μελανοφρύδη. Ο άλλος δια του Άεν-Παύλου της Κρώμνης, συντομότερος κατά μία ημέρα πεζοπορίας. Οι άρχοντες προτίμησαν το συντομότερο, δυσκολότερο και πιο επικίνδυνο δρόμο και άρχισαν την ανάβαση. Στο δρόμο συνάντησαν έναν καλόγερο που κατέβαινε το βουνό και τον ρώτησαν για τον καιρό που επικρατούσε στην κορυφή του βουνού. Ο καλόγερος απάντησε:
"Ο Κάσκαμον ελίβωσεν κι ο Ταύρον εχ̆ονίεν,
και τ’ Άεν-Παύλ’ ιμ’ τα ραχ̆ά, τρανόν φουρτούναν έχ’νε.
Αμίτε ασ’ σην Ζύγαναν ‘ς ση Ζύγανας τον δρόμον,
η Ζύγανα ψηλόν ραχ̆ίν κι ο δρόμος χαμελίαν".
Πράγματι, η Ζύγανα είναι ψηλό βουνό αλλά η διάβαση είναι δυνατή και κατά την περίοδο του Χειμώνα. Οι άρχοντες όμως που γνώριζαν καλά τον τόπο παρ’ όλα αυτά προτίμησαν το συντομότερο δρόμο αλλά και επικίνδυνο ως προείπαμεν του Αγίου Παύλου. Θεώρησαν ίσως προσβολή της αξιοπρέπειας τους να αντικρούσουν πρύμναν, να γυρίσουν στο δρόμο της Ζύγανας και με μία ειρωνεία αναφώνησαν:
"Είς μοναχός καλόερος, ραχ̆ία ‘πιβα̤βαίνει, κι εμείς οι χ̆ίλοι άρχοντες, εμείς ‘κ̆ι’ απιδα̤βαίνομ’; !"
Τι λογικότερο απ’ αυτό; Ένας μοναχός, καλόγερος, αντιπερά το χιονισμένο βουνό κι αυτοί οι χίλιοι (ο αριθμός βεβαίως δεν είναι ακριβής αλλά απλώς σημαίνει μεγάλο πλήθος), να μη τολμούν να επιχειρήσουν την διάβαση; Προχώρησαν λοιπόν, καθώς το φιλότιμο (ίσως ο εγωισμός), δεν επέτρεψε σε τόσους άρχοντες στρατιωτικούς, πολιτικούς και πρόκριτους να γυρίσουν πίσω στο δρόμο που τους υποδείκνυε ο καλόγερος αλλά και η λογική. Ο καιρός χειροτέρεψε. Άγρια χιονοθύελλα ξέσπασε. Όσοι έζησαν στα ορεινά εκείνα μέρη γνωρίζουν την απότομη αλλαγή των καιρικών φαινομένων και μετεωρολογικών συνθηκών και ίσως να θυμούνται πολλά δυστυχήματα που συνέβησαν εκεί. Στις απόκρημνες χαράδρες του Άεν-Παύλου και Άϊ-Κώστα έχουν ταφεί πολλοί διαβάτες ένεκα των χιονοθυελλών και των χιονοστιβάδων. Στην ιδιαίτερη πατρίδα μου την Άδυσσα πρίν ενενήντα χρόνια περίπου συνέβη παρόμοιο πολύνεκρο δυστύχημα κατά τη διάβαση του Αϊ-Κώστα οπότε έκλαψε το χωριό μας δώδεκα νεκρούς λόγω τη χιονοθύελλας. Οι άρχοντες προχωρούν. Αλλά συνεχίζει το τραγούδι: “ Έρθεν αντάρα και χ̆ειμός, συναργαρίν χαλάζιν…”. Απότομα ξέσπασε άγρια χιονοθύελλα και όλοι εκείνοι οι περήφανοι άρχοντες βρήκαν οικτρό θάνατα στις πλαγιές του Άεν-Παύλου της Κρώμνης. Άλλοι γκρεμίστηκαν στις χαράδρες κι άλλοι τάφηκαν σκεπασμένοι από τις χιονοστιβάδες σα ξεβορρίζα̤. Έκτοτε επικράτησε η παροιμία: “Α σήν Ζύναγαν και ζήσον” δηλαδή προτίμησε να πάς από την Ζύγανα προκειμένου να ζήσεις.
Λεξιλόγιο
Συναργαρίν & Συναργυρίν = αφορά σε προχωρητική αφομοίωση από το πρόθεμα σύν και το αργύριν. Σημαίνει το πολύ λευκό, το κατάλευκο.
"Ασ’ ση Ζύγαναν και ζήσον". Λαογραφικά Παντελή Η. Μελανοφρύδη. Παροιμία Χαλδίας Πόντου. Πηγή: Ποντιακή Εστία τεύχος 40. Εκδότης Φίλων Κτενίδης Θεσσαλονίκη Απρίλιος 1953.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
