Σύμμεικτα Ροδοπόλεως Πόντου - Δοξασίες περί των μηνών του έτους.
Ιανουάριος – Καλαντάρτς
Ωνομαζόταν έτσι από τις Καλένδες. Κατ’ αυτόν τον μήνα εγίνοντο τα Μωμογέρ͜ια. Νέοι και πολλές φορές γέροντες ενεδύοντο παλαιά ρούχα, κρεμούσαν κώδωνας και εσκεπάζοντο το πρόσωπον με μουτσούνες (μάσκες) ή στορέας ή φορούσαν φουστανέλες (Καπήκιοϊ & Λιβερά) ή εγίνοντο τάχα διώκται των λαθρεμπόρων καπνού και επιδίδοντο εις ομηρικάς μάχας, πολύ διασκεδαστικάς.
Κατήρχοντο εις την υποδιοίκηση και εχόρευον και εν τέλει εφιλοδωρούντο από τας αρχάς και τους καταστηματάρχας. Όταν δε ο καιρός ήτο ευνοϊκός περιήρχοντο και τα γειτονικά χωριά. Από τας εισπράξεις έν μέρος διετίθετο δια το σχολείον και τα ολιγότερα εις κοινήν διασκέδασιν εις το μοναδικόν καφενείον του χωρίου μέχρι πρωϊας και πολλάκις μέχρις εσπέρας της επομένης. Την εσπέραν της παραμονής των Φώτων κατά το δείπνον, εξάπαντος νηστήσιμον, ήναπτον κηρία δια τους αποθανόντας γονείς, τέκνα, αναδόχους, συγγενείς και κάθε σπίτι εφεγγοβολούσε. Η φωτοχυσία αύτη εγίνετο δια τους τεθνεώτας ως είδος σπονδής. Σύμμεικτα Ροδοπόλεως (Ματσούκας) Πόντου - Δοξασίες περί των μηνών
Φεβρουάριος - Κούντουρος
Κατά τον μήνα αυτόν επίστευον ότι επτά φούρνων θερμότης εισέδυσεν εις την κρύαν γήν και ήρχιζον να λιώνουν τα χιόνια εις το επάνω μέρος. Πολλάκις έλεγον τον Φεβρουάριον (Κούτσουρον) διότι έχει 28 – 29 ημέρες.
Μάρτιος – Μάρτ’ς
Κατά τον μήνα αυτόν άρχιζαν οι γεωργικές εργασίες εις τα χαμηλότερα μέρη, τα χαμελασέας – τα ποταμέας. Και επειδή πολλάκις έκανε απότομα κρύα γι αυτό τον έλεγαν και πασσαλοκάφτεν. Παροιμιώδης είναι η φράσις : «Εφέκεν ο Μάρτ’ς τα παλαλά τ’ κι εχτέθεν η γραία αιγίδα». Η 25ης Μαρτίου εορτάζετο μεγαλοπρεπέστατα ως ημέρα θρησκευτική και εν των κρυφώ ως εθνική.
Απρίλιος – Απρίλτς
Κατά τον μήνα αυτόν έβγαζαν τα κατοικίδια ζώα εις τας κοντινάς εξοχάς, «μεζιρέδες», όπου σχεδόν κάθε οικογένεια είχε και οικίσκον ή καλύβην και μάνδραν. Επίσης οι γεωργικές εργασίες ευρίσκοντο εις πλήρην έντασιν. Την 23ην του μηνός, εορτή του Αγίου Γεωργίου έπαυε κάθε εργασία και ήτο ημέρα χαράς και διασκεδάσεων με χορούς και τραγούδια. Στην εορτήν αυτήν ελάμβανον μέρος και οι γείτονες τούρκοι, άνδρες και γυναίκες.
Μάϊος – Καλομηνάς
Λίαν πρωίν της 1ης Καλομηνά ελάμβανον άρτον φυλαχθέντα απ’ την Μεγάλη Πέμπτην και έπιναν γάλα, έβγαζαν τα ζώα από την μάνδραν και τα ωδηγούσαν στην βοσκή, αφού τα στόλιζαν με πολύχρωμες ταινίες, τραχολίδια, και με κουδούνια και ελάλναν ατα, τα ωδηγούσαν με βέργες από ανθισμένες αγριοτριανταφυλλιές ή όπως ελέγοντο : μασούρας.
Ιούνιος – Κερασινός
Ωνομάζετο έτσι διότι ωρίμαζαν τα κεράσια. Στις 15 του μηνός αυτού οι κτηνοτρόφοι ανήρχοντο εις τα υψηλά οροπέδια διότι έλυναν τα χιόνια. Εκτός των εορτών Πέτρου και Παύλου, εορτάζετο και η εορτή του Αγίου Ονουφρίου στις 12 Ιουνίου και του Αγίου Ιωάννου στις 24 Ιουνίου.
Ιούλιος – Θερ’νός
Ωνομάζετο ούτω καθώς ήρχιζεν ο θερισμός των σιταριών και των χόρτων. Των εορταζόντων Αγίων κατά τον μήνα αυτό, παρεκκλήσια ευρίσκοντο εις τα διάφορα παρχάρια των διαφόρων χωριών και εγίνοντο τοπικαί πανηγύρεις εις άς ελάμβανον μέρος και τούρκοι, οι δε αρχαί έστελνον και χωροφύλακας δια την τάξιν και ασφάλειαν των πανηγυριζόντων. Εις τα πανηγύρια αυτά προσήρχοντο και πωληταί τροφίμων , παστών ψαριών, φρούτων και οινοπνευματωδών ποτών και άρτων. Δεν έλειπον και τα ψητά κρέατα, ορμάν κεπαπί = ψητό του δάσους. Ιδού πως γινόταν το ορμάν κεπαπί: Έσκαβαν ένα λάκκο αρκετά βαθύ και έκαιον μέσα σχίζες από έλατα, έως ότου εκοκκίνιζαν τα τοιχώματα του λάκκου. Κατόπιν έθετον εις την βάσιν του λάκκου ένα ταψίν (σινίν) και εκρεμούσαν το έτοιμον σφαχτό. Κατόπιν έκλειναν ερμητικώς τον λάκκον και ύστερα από 2-3 ώρας το έβγαζαν και το πουλούσαν ως μεζέ εις τους διασκεδάζοντας. Το προϊόν της πώλησης ως επι των πλείστον περιήρχετο εις την Εκκλησίαν και εκείθεν εις το Σχολείον. Το σφαχτό προήρχετο από τάματα ή δωρεάς των κτηνοτρόφων Ελλήνων και τούρκων. Καζαμίας - Καλαντάρι Πόντου - Κάλαντα - Δοξασίες, Παραδόσεις, Ήθη & Έθιμα του Δωδεκαημέρου των Ελλήνων του Πόντου.
Αύγουστος
Κατά τον μήνα τούτον αλώνιζαν τα σιτηρά και έκαμναν ψωμί και τρώγοντας το έλεγαν: «νέ’ν ψωμίν νέ’ν καρδίαν» δηλαδή νέον ψωμίν νέα καρδιά. Κατά την εορτή του δεκαπενταυγούστου εγένετο η εορτή τ΄Αεστερί στο όρος Θήχης. Εκεί ήρχοντο προσκυνηταί από διάφορες περιοχές, Αρδάσσης, Πλατάνων, Θοανίας, Ματσούκας και Κρώμνης και εγίνετο μια εμποροπανήγυρις μοναδική εις τον Πόντον. Εκεί έβρισκες όλα τα προϊόντα των διαφόρων επαρχιών από τα πλέον ευτελή έως τα πλέον ακριβά, ήτοι : ζάβας (ψεύτικα δαχτυλίδια), κοβλάκια, χαβάνας, έως χαλιά, χαβλία, πανία και χαλκωματικά. Στα προπολεμικά χρόνια οι συναλλαγές και η συναδέλφωση ήταν ιδεώδεις. Έβλεπες τούρκους και Έλληνες να διασκεδάζουν μαζί, να χορεύουν άνδρες και γυναίκες μαζί (χωρίς τον φερετζέ), παιδιά ελληνόπουλα και τουρκόπουλα να παίζουν μαζί τσά̤λτικαν, κυνηγητό, και να κατρακυλούν στις πλαγιές του όρους σαν αρνάκια. Είδα τούρκους να νοσταλγούν την εποχή εκείνη και να καταριώνται τους νεότουρκους οι οποίοι δηλητηρίασαν τις αδερφικές σχέσεις των κατοίκων με τα κηρύγματα της αλληλοεξοντώσεως. Οι αρχές της Αργυρούπολης και της Ματσούκας έστελναν χωροφύλακες και έναν αξιωματικό (μιλλιατζίμην) για την επιτήρηση της τάξης, οι οποίοι σπάνια έκαναν χρήση της εξουσίας τους, καθώς έτρωγαν κι έπιναν περιερχόμενοι τα τραπέζια των πανηγυριζόντων. Μετά το τέλος της πανηγύρεως προς το βράδυ, ολόκληρο το όρος εσείετο από τους πυροβολισμούς και ο καπνός της πυρίτιδας σκέπαζε σαν ομίχλη το έρημο πλέον εκκλησάκι τ’ Αεσερί (Αγίου Σεργίου). Την επόμενη ημέρα, εμείς οι βουκόλοι πρωϊ-πρωϊ τρέχαμε να ψάξουμε τον τόπο της πανηγύρεως και τι δεν βρίσκαμε εκεί ! Δεκάρες, γροσσάκια, μετζήτια και δαχτυλίδια ψεύτικα, χάντρες και σκουλαρίκια, μπουκάλια άδεια και κάπου κάπου και γεμάτα. Τέλος, κατά την 6η & την 29η Αυγούστου συνήθιζαν να λέγουν : «επάτεσα ‘ς σόν Αύγουστον και στη χ̆ιονί’ την άκραν». Αγιολόγιον Πόντου (Άγιοι και Μάρτυρες στον Πόντο καθώς και λαογραφικά θέματα γύρω απο την Εκκλησία και τους Αγίους).
Σεπτέμβριος – Σταυρίτες
Τον μήνα αυτόν τον έλεγαν Σταυρίτεν από την εορτή του Τιμίου Σταυρού (Ύψωσις) και θεωρείτο ως η αρχή του χρόνου (αρχή της Ινδίκτου, η 1η Σεπτεμβρίου είναι η εκκλησιαστική πρωτοχρονιά). Συνηθιζόταν το ρητό: «Στάμαν Σταυρίταν είδα ‘σε, καλόν να έν’ ιδέας». Τον πρώτο άνθρωπο που θα συναντούσαν την 1η Σεπτεμβρίου, τον συγκρατούσαν μέσα στη μνήμη τους και εάν πήγαινε καλά η χρονιά, τον υποχρέωναν να ξαναεμφανιστεί μπροστά τους και τον επόμενο χρόνο. Αντίθετα, εάν η χρονιά τους εμφάνιζε αποτυχίες, τότε απέφευγαν το πρόσωπο αυτό. Κατά την 22α του μηνός αυτού γιόρταζαν την εορτή του Αγίου Φωκά.
Οκτώβριος – Τρυγομηνάς
Ονομαζόταν έτσι ο μήνας αυτός διότι στη Ματσούκα άρχιζε ο τρύγος όταν υπήρχαν κλήματα, τα οποία πολύ αργότερα καταστράφηκαν απ’ τη φυλλοξήρα. Κατ’ αυτόν τον μήνα κατέβαιναν τα ποίμνια και οι αγέλες από τα παρχάρια, άλλα μέν στους μεζιρέδες και άλλα στα χωριά και σταυλίζονταν στα χωράφια προς λίπανση μέχρι να χιονίσει.
Νοέμβριος – Αεργίτες
Κατά τον μήνα αυτόν τελείωναν όλες σχεδόν οι γεωργικές εργασίες και ακολουθούσαν ημέρες αεργίας και εξ’ αυτού ονομάστηκε Αεργίτες. Οι τούρκοι αποκαλούσαν τον μήνα αυτόν αβαρά (τεμπέλη-αργόσχολο). Σχεδόν όλη η Ροδόπολις ήτο σκεπασμένη με χιόνια τον Νοέμβριο. Στο χωριό Χαβά υπήρχε παρεκκλήσιο του Αγίου Ανδρέα και λεγόταν ότι ως εκεί έφτασε διδάσκων ο Απόστολος Ανδρέας και διανυκτέρευσε κάτω από μίαν ιτέαν κοντά σε μια πηγή.
Δεκέμβριος – Χριστουγεννάρτς
Λεγόταν έτσι ο μήνας αυτός από την εορτή των Χριστουγέννων. Κατά τον μήνα αυτόν ελανάριζαν τα μαλλία, έξαναν το κανάβι, έπλεκαν κάλτσες (ορτάρια̤) και επαρακάθευαν ως αργά τη νύχτα. Του Αγίου Στεφάνου υπήρχε ναός εντός σπηλαίου στην Χατζάβεραν και εγίνετο τοπική πανήγυρις. Οι κάτοικοι, τούρκοι ως επι τω πλείστον, μαγείρευαν σφάζοντας πρόβατα και δαμάλες και φίλευαν τους προσκυνητές. Την παραμονή των Χριστουγέννων καθόντουσαν όλοι σε κοινή τράπεζα και έβαζαν ένα κλαδάκι μηλιάς που το έφερνε ένα μικρό παιδί το οποίο το φιλοδωρούσαν οι μεγαλύτεροι (παππούδες και γιαγιάδες) καθώς υπήρχε η αντίληψη της καλοτυχίας στο σπιτικό απ’ αυτήν την κίνηση. Τη νύχτα ελειτουργούντο στους ναούς τους. Την τελευταία ημέρα του χρόνο κατά το απόγευμα έκοβαν την βασιλόπιτα στην οποία έβαζαν ένα γροσάκι. Όποιος το τύχαινε θεωρείτο καλότυχος. Αυτός μάλιστα είχε το δικαίωμα να περιφέρει ένα μήλο ή πορτοκάλι δεμένο με μια κλωστή και οι υπόλοιποι τον φιλοδωρούσαν γενναία. Με το προϊόν των φιλοδωρημάτων αγόραζαν είδη επενδύσεως. Την τελευταία νύχτα του χρόνου γέμιζαν με νερό δώδεκα φλούδες καρυδιών τοποθετώντας τες στη σειρά, αρχόμενοι απ’ τον Ιανουάριο ως και τον Δεκέμβριο. Το πρωϊ της Πρωτοχρονιάς εξέταζαν τις φλούδες αυτές και αναλόγως του περιεχομένου τους (ότι νερό δηλαδή είχε απομείνει μέσα τους) προμάντευαν τον καιρό εκάστου μηνός , ξηρός, βροχερός, μικρός κτλ. Την παραμονή της Πρωτοχρονιάς όπως και των Χριστουγέννων, τα παιδιά και πολλές φορές και μεγαλύτεροι έψαλλαν τα κάλαντα : «Αρχιμηνιά κι Αρχιχρονιά» & το «Καλήν Εσπέραν». Τα φώτα επίσης έψαλλον το : «Αένες ο Πρόδρομος και του Χριστού ο φίλος»
Σύμμεικτα Ροδοπόλεως Πόντου - Δοξασίαι περί των μηνών. Πηγή: Μαρτυρία Αντωνίου Παπαδόπουλου. Επιτροπή Ποντιακών Μελετών – Αρχείον Πόντου Τόμος 26ος - Αθήνα 1964
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com
