Ήθη και έθιμα των Ελλήνων του Πόντου για το Πάσχα (τη Λαμπρή), Του Αγίου Γεωργίου (Τ΄Αεργί), την Πρωτομαγιά & Του Αγίου Πνεύματος (τ' Αε-Πνεμάτ').
Πάσχα (η Λαμπρή). Την πρώτη ημέρα του Πάσχα, οι άνδρες μετέβαιναν στα σπίτια των πονεμένων, όσων είχαν απωλέσει μέλη της οικογένειάς τους εντός του έτους και κατόπιν με τη σειρά περιήρχοντο όλα τα σπίτια του χωριού όπου τους προσφερόταν ρακή και από ένα αυγό.
Κατά το Πάσχα πίστευαν ότι η Παναγία κατέρχεται εις τον Άδη και έβγαζε από κει τις ψυχές των νεκρών, οι οποίες ήταν ελεύθερες και έμεναν εκτός του Άδη μέχρι την Πεντηκοστή. Πάσχα (Λαμπρή), Του Αγίου Γεωργίου, Πρωτομαγιά & Του Αγίου Πνεύματος - Έθιμα στον Πόντο. Οι ημέρες του Πάσχα λεγόντουσαν λαμπροήμερα, ο δε χαιρετισμός κατά τις ημέρες αυτές ήταν το Χριστός Ανέστη - Αληθώς Ανέστη.
Του Αγίου Γεωργίου (τ’ Αεργί). Κατά την εορτή του Αγίου Γεωργίου συνήθισαν να προσφέρουν στην εκκλησία γουρπάνια, δηλαδή θύματα, συνήθως κριάρια, τα οποία πουλούσαν προς όφελος του ναού. Στα παλαιότερα χρόνια το γουρπάν, δηλαδή το θύμα περιεφέρετο γύρω από το ναό τρείς φορές. Μάτωναν το αυτί του και με το αίμα άλειφαν τις τέσσερις γωνίες του ναού, κατόπιν εθυσιάζετο και το κρέας κατόπιν το έψηναν και το μοίραζαν στο εκκλησίασμα. Σπάνια προσφέρονταν τα μεγάλα ζώα, πρόβατα, μοσχάρια, βόδια και τα λοιπά. Για τον Αϊ-Γιώργη και τον Προφήτη Ηλία. Ποικίλα γλωσσικά εξ Οινόης Πόντου.
Πρωτομαγιά. Από την παραμονή έκοβαν χλωρά κλαδιά μασούρας (αγριοτριανταφυλλιάς) και ιτέας και στόλιζαν τις πόρτες και τα 'ρδανία (φεγγίτες) των σπιτιών. Την 1η Μαϊου (Καλομηνά) οδηγούσαν τα ζώα από τα μαντριά στη βοσκή με τρία χλωρά κλαδιά: λεπτοκαρυάς, άγριας ροδής (μασούρας) και κιαρμασαούδας (θάμνου με ωραίους ίσιους κλάδους) για να μην αρρωστήσουν τα ζώα και να γεννούν ελεύθερα. Χτυπούσαν δε με τα ραβδιά αυτά στα ζώα και έλεγαν: χ̆ίλια κιφάλι͜α - χ̆ίλια κιφάλι͜α δηλαδή να γίνουν χίλια κεφάλια, να πολλαπλασιαστούν. Ενίοτε δε αστειευόμενοι χτυπούσαν τους ανθρώπους με αυτά λέγοντες πάλι το: χ̆ίλια κιφάλι͜α. Την Πρωτομαγιά πρόσεχαν να μην κοιμούνται στο ύπαιθρο διότι “εκαλομηνά̤ουνταν” δηλαδή θα τους έβλαφτε ο Μάιος. Ο λαός έλεγε: " Έρθεν ο Καλομηνάς, αν’ τ’ ουράδι σ’", δηλαδή με τον Μάιο ήρθε και η ζέστη και τα βόδια θα αρχίσουν να βιντούν. Προσβαλλόμενα από τον κορόσον = οίστρο, σηκώνουν την ουρά και τρέχουν. Την Πρωτομαγιά «εκόλλιζαν» το γάλα με νερό της βροχής. Κολλίζω το γάλα = πήζω το γάλα. Κόλλισμαν = ο μαγιάς που πήζουν το γάλα. Κολλιστέρ’ λέγεται η γαβάθα. Στα παράλια του Πόντου αντί του κολλίζω έλεγαν μακαρτώνω το γάλα η λέξη γιαούρτι ήταν άγνωστη. Αντί αυτής της λέξης έλεγαν ξύγαλα (οξύ-γάλα). Καί εις τα παράλια έλεγαν μακαρτό και μακαρτωμένο γάλαν. Στις 7 Μαΐου (τ’ εφτά τη Καλομηνά) όπως και κατά την Πρωτομαγιά, οδηγούσαν τα ζώα με 3 χλωρά ραβδιά. Δεν κοιμόντουσαν έξω και κόλλιζαν το γάλα με νερό της βροχής. Αν έβρεχε την ημέρα εκείνη, θεωρείτο καλό να βρέχεται το κεφάλι από το νερό της βροχής. Συνήθισαν σε πολλά μέρη την ημέρα εκείνη να παίρνουν αίμα με βδέλλες.
Του Αγίου Πνεύματος (τ’ ε-Πνεμάτ’). Σε πολλά χωριά συνήθιζαν να προσφέρουν την ημέρα εκείνη πάνω στους τάφους ρυζόγαλο, φούστουρον (σφογγάτο) και ξύγαλα. Μετά την εκκλησία ο ιερέας περιερχόμενος τα μνήματα έψαλε τρισάγια σε όλους τους τάφους, κατόπιν δε όλοι καθήμενοι πέριξ των τάφων έτρωγαν τα προσφερόμενα φαγητά. Στα σπίτια προ του φαγητού έτρωγαν τρία κουτάλια ξύγαλα. Οι εκκλησίες στρώνονταν συνήθως με φύλλα καρυδιάς ή άνθη. Υπήρχε δε η πρόληψη ότι το υπό του ιερέως διδόμενο καρυδόφυλλο αν ήταν με μονά φύλλα έφερνε γούρι. Κατά την ημέρα της Πεντηκοστής οι ψυχές επέστρεφαν πάλι στην κόλαση.
Ήθη και έθιμα των Ελλήνων του Πόντου για το Πάσχα (τη Λαμπρή), Του Αγίου Γεωργίου (Τ΄Αεργί), την Πρωτομαγιά & Του Αγίου Πνεύματος (τ' Αε-Πνεμάτ').
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
