Τ’ Αελιτρουπί ή Τ’ Άγε Λουτρουπί τ’ Αγεννί (Λιοτροπίου) στη Σάντα και την Άνω Ματσούκα του Πόντου
Στις 24 Ιουνίου τ’ Αελιτρουπί δηλαδή Ηλιοτροπίου οπότε αρχίζει να τρέπεται ο ήλιος, άναβαν στις αυλές τους φωτιές και αλατοκλάδα̤ (κλαδιά έλατου) και πηδούσαν από πάνω. Προτιμούσαν μάλιστα τα φρεσκοκομμένα κλαδιά για να τσαρτσαρίζ’νε.
Τ' Αε-Λουτρουπί (τ' Αγε-Λουτρουπί’ τ’ Αγεννί) στη Σάντα και την Άνω Ματσούκα του Πόντου. Σε εποχές μεγάλων βροχών που συνοδεύονται από πυκνή και υγρή ομίχλη, περιέφεραν την Κουσκουρσούραν. Δηλαδή μία παλιά σκούπα από κλαδιά έλατου, περασμένη σε μακρύ ξύλο που αντικαθιστούσε τα χέρια και από τα οποία τη βαστούσαν δύο παιδιά, την σκέπαζαν με κανένα παλιό ρούχο και από πίσω τη συνόδευαν πολλά παιδιά ώστε ως πομπή να την περιφέρουν στα σπίτια, απαγγέλοντας με μακρόσυρτη φωνή το: “Δύσα, δύσα, δυσόκωλε….”. Οι νοικοκυρές βγαίνοντας στην εξώπορτα τα φιλοδωρούσαν ψωμί και τσορτάν, κι αυτά φεύγοντας ευχαριστούσαν λέγοντας: “Να αιχτριά ΄ς σην πόρτα σ’ ”. Κι αν τυχόν καμία νοικοκυρά δεν τα φιλοδωρούσε, της έλεγαν: “Καμίαν ήλεν να μη ελέπ’ς !”
Λεξιλόγιο: δύσα = ομίχλη / αίχτρα̤ , αιχτρά̤ζω, ιδιωματισμός του αίθρα̤, αιθρά̤ζω από το αρχαίο ουσιαστικό "αιθρία" μεταβλήθηκε στο αίχτρο̤ς κατά το “καιρός” = η αιθρία της ατμόσφαιρας. Φράση: "Κάθουμαι ΄ς σην αίχτρα̤ν" δηλαδή κάθομαι στο ύπαιθρο. Από το αρχαίο “Αιθριάζω” – “Ευδιάζω” = Εχτρά̤σεν ο καιρόν = Ο καιρός έγινε αίθριος / Η φράση Καμίαν ήλεν να μη ελέπ'ς είναι κατάρα που ανήκει σε ένα μεγάλο κύκλο απο κατάρες οι οποίες λεγόταν κατά το έθος της εποχής αλλά σήμερα προκαλούν αποτροπιασμό στον αναγνώστη.
Ο κ Γεώργιος Ζερζελίδης στο έργο του “Ο ήλιος στα μνημεία λόγου της Άνω Ματσούκας” και στη δημοσίευση του στον 26ο τόμο του Αρχείον του Πόντου σελ. 118 αναφέρει χαρακτηριστικά για τη γιορτή τ’ Αγε-Λουτρουπί: Η εορτή τ’ Αγε-Λουτρουπί’ τ’ Αγεννί ήτοι τ’ Αη-Γιαννιού του Λιοτροπιού, η εκκλησιαστική εορτή της γεννήσεως του Αγίου Ιωάννου Προδρόμου και Βαπτιστού στις 24 Ιουνίου, οπότε και ο ήλιος τρέπεται κατά τον Ισημερινό. Τ΄Αγε-Λουτροπί τ’ Αγεννί εξέβαν ΄ς σον Παρχάρ (τ’ Αη-Γιαννιού του Λιοτροπιού ανέβηκαν (μετοίκησαν) ψηλά στον Παρχάρη (ορεινό βοσκότοπο).
Πηγές:
1. Ποντιακή Εστία / Στάθη Αθανασιάδη / Λαογραφικά Σάντας
2. Αρχείον Πόντου / Γεώργιου Ζαρζελίδη / Λαογραφικά Άνω Ματσούκας
Τ’ Αελιτρουπί ή Τ’ Άγε Λουτρουπί τ’ Αγεννί (Λιοτροπίου) στη Σάντα και την Άνω Ματσούκα του Πόντου
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
