Το σκούλλισμαν στο χωριό Λαραχανή της Ματσούκας - Ελευθέριος Ελευθεριάδης
Ο αείμνηστος †Άνθιμος Α. Παπαδόπουλος προς τιμή του οποίου και το παρόν, δίδει τις ακόλουθες ερμηνείες στις παρακάτω λέξεις: α) Σκουλεύω = χειροτονώ διάκονoν (εκ της πράξεως της κατά την εκκλησιαστική διάταξη συμβολικής τριχοκουράς του χειροτονούμενου), β) Σκούλλισμαν = το έθιμο να ζυμώνουν τρίχες του νεοφώτιστου βρέφους με κερί και να τις κολλήσουν στην κάτω επιφάνεια της κεντρικής δοκού της στέγης του σπιτιού.
Το σκούλλισμαν στο χωριό Λαραχανή της Ματσούκας. Εξ’ όσων γνωρίζω το σκούλλισμαν ή σκούλλιμαν, όπως λεγόταν υπήρχε σαν έθιμο στα χωριά της Ματσούκας μεταξύ των Ελλήνων. Τα νεογέννητα τα βάφτιζαν λίγες μέρες μετά τη γέννηση τους. Πριν δε του βαπτίσματος τα θεωρούσαν σαν μη χριστιανούς και απέφευγαν ακόμη και να τα φιλήσουν ως μη ομόθρησκα. Μετά τη βάφτιση του βρέφους απέκοπταν έναν σκουλλίν, δηλαδή μια τούφα μαλλιά (νούδι όπως το έλεγαν κι αλλιώς) από το νεοφώτιστο, το ζύμωναν με κερί και το μείγμα αυτό το κολλούσαν στο κάτω μέρος του κεντρικού δοκαριού της στέγης του σπιτιού, ίσως σαν αναμνηστικό της βάφτισης, ή σαν κάποιο ας πούμε πιστοποιητικό του Βαπτίσματος ή σαν κατάλοιπο παλαιού άγνωστου σε μένα προελεύσεως εθίμου το οποίο επιβίωνε ανάμεσα στους Ματσουκάτας δια μέσου των αιώνων ή και σαν προέκταση της καλογερικής τριχοκουράς. Και είχε καλώς το έθιμο εφόσον γινόταν μεταξύ χριστιανών, αλλά αξιοσημείωτο είναι, και τούτο είναι λόγος της συγγραφής του παρόντος ότι το έθιμο αυτό επεκτάθηκε και μεταξύ Ελλήνων και Τούρκων εις το χωριό Λαραχανή της Ματσούκας, της οποίας οι κάτοικοι ήταν και Έλληνες και Τούρκοι. Το σκούλλισμαν γινόταν και στα βρέφη των τούρκων ως εξής, χωρίς βεβαίως να γίνει και βάπτισις. Η τουρκάλα που αποκτούσε νέο παιδί, θεωρούσε καθήκον της “να σκουλλίζ’ το μωρόν ατ΄ς”, δηλαδή να σκουλλίσει το μωρό της. Παρακαλούσε λοιπόν μια Ελληνίδα, (οι άνδρες σχεδόν όλοι έλειπαν σε μακροχρόνια ξενιτιά) να δεχθεί να το σκουλλίσει. Εκείνη δεχόταν ευχαρίστως γιατί πίστευε πως αυτό που θα έκανε ήταν θεάρεστο έργο, σαν μια (μισή) βάφτιση αλλόθρησκου. Την ορισμένη λοιπόν ημέρα και ώρα πήγαινε στο σπίτι του βρέφους που επρόκειτο να σκουλλίσει όπου την υποδέχονταν με τιμές και χαρές οι γονείς και οι οικείοι του βρέφους. Η τουρκάλα μάνα απέθετε το μωρό στην αγκαλιά της Ελληνίδας αφού φιλούσε με υπόκλιση το χέρι της, εκείνη το έπαιρνε και ενώ όλη η οικογένεια του μωρού παρακολουθούσε με ευλάβεια και ιερότητα την τελετή, έκοβε μια τούφα μαλλιά (έναν σκουλλίν ή νούδι) όπως το έλεγαν και αφού το ζύμωνε με κερί απαγγέλλοντας αυτοσχέδιες ευχές για τη μακροημέρευση και προκοπή για το καλό του βρέφους, κολλούσε στο κάτω μέρος του κεντρικού δοκαριού της στέγης το μείγμα. Επακολουθούσαν ευχές και από τους οικείους του μωρού και προσφορά γλυκών και κερασμάτων. Έτσι έληγε η μικρή αυτή τελετή του σκουλλίσματος. Από την ημέρα εκείνη η τουρκάλα και η Ελληνίδα προσφωνούσαν η μία την άλλη κουμπάρτσα (κουμπάρα), το δε μωρό αποκαλούσε την Ελληνίδα δεξαμέντζα (αναδεξαμένη = νονά), όπως αποκαλούν οι Έλληνες του Πόντου τη νονά τους. Έτσι από την ημέρα εκείνη του σκουλλίσματος άνοιγε ανάμεσα στις δύο ετερόθρησκες και αλλοεθνείς οικογένειες, μια μονόδρομη συγγένεια. Λέμε μονόδρομη συγγένεια, γιατί πάντα πηγή αυτής της συγγένειας ήταν η τελετουργική πράξη της Ελληνίδας, εφόσον σκούλλισμαν από τουρκάλα σε ελληνόπουλο δεν γινόταν ποτέ!. Το κολλημένο μείγμα του κεριού και των μαλλιών στο κεντρικό δοκάρι της στέγης διετηρείτο με ευλάβεια και από την οικογένεια και από το μωρό που σαν μεγάλωνε το έβλεπε με χαρά και το φρόντιζε με ευλάβεια γιατί υπήρχε και η πρόληψη πως εκείνος του οποίου το μίγμα έπεφτε θα διέτρεχε κίνδυνο της ζωής του. Έτσι εξηγείται και το γεγονός πως όταν επισκέφθηκα το χωριό μου τη Λαραχανή, είδα να διατηρούνται ακόμη στα δοκάρια των τουρκικών σπιτιών τα μείγματα κεριών και μαλλιών του σκουλλίσματος των παλιών μελών της οικογένειας, ενώ για τα νέα μέλη δεν υπήρχαν, αφού βέβαια σήμερα εκεί δεν υπάρχουν Ελληνίδες να σκουλλίσουν και να γίνουν δεξαμένες. Ένδειξη δε της ιερότητας αυτού του πνευματικού συγγενικού δεσμού είναι το γεγονός ότι με αγάπη, συγκίνηση και σεβασμό μου ζητούσαν πλείστοι τούρκοι του χωριού πληροφορίες για την “δεξαμένεν ατουν” = για τη νονά τους, που η ανταλλαγή την έφερε μακριά τους στην Ελλάδα. Σαν εξήγηση του γεγονότος αυτού, την επέκταση δηλαδή του εθίμου του σκουλλίσματος στους τούρκους, εμείς πιστεύουμε ότι α) οι τούρκοι αυτοί οπωσδήποτε κατάγονταν από προγόνους χριστιανούς Έλληνες, οι οποίοι βιαίως εκτουρκίστηκαν, β) ότι η συμπάθεια τους στους Έλληνες του Πόντου και ιδίως τους ομοχωρίους τους ήταν παρόρμηση συγγενικού αίματος, γ) ότι ο τρόπος ζωής τους ήταν καθαρά ελληνοποντιακός, εκτός βεβαίως και ότι η μητρική τους γλώσσα ήταν και είναι μέχρι σήμερα η ποντιακή διάλεκτος, της οποίας μάλιστα η καθαρότητα και η αμόλυντος διατήρηση προκαλεί κατάπληξη. Ματσούκα - Macka (Επαρχία Ροδοπόλεως) Πόντου. (Χωριά, Τοπωνύμια, Ήθη, Έθιμα, Χοροί, Θρύλοι, Παραδόσεις, Χοροί, Πρόσωπα).
Το σκούλλισμαν στο χωριό Λαραχανή της Ματσούκας - Ελευθέριος Ελευθεριάδης. Πηγή: Αρχείον Πόντου, τόμος 26ος σελ. 183-185, Δεσμός – Αφιέρωμα εις τον † Άνθιμο Α. Παπαδόπουλο, Αθήναι 1964.
Παραπομπές του συγγραφέα:
1. Γνωστό είναι το δράμα των κρυπτοχριστιανών (σχετικώς μπορείτε να δείτε: Ν. Μηλιώρη «Οι κρυπτοχριστιανοί», Αθήνα 1962).
2. Δείτε Ε. Ελευθεριάδη “Aπό τη Θεσσαλονίκη στην Λαραχανή”, Ποντιακή Εστία, τεύχη 53, 54 και εξής.
3. † Άνθιμου Α. Παπαδόπουλου, “Λεξικόν της Ποντικής Διαλέκτου” σελίδα 293-294.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία – Βασίλειος Β. Πολατίδης – www.kotsari.com
