“Τη Χριστού”. Έτσι έλεγαν στα μέρη μας τα Χριστούγεννα

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Ήθη, έθιμα, δρώμενα, θρύλοι και παραδόσεις

“Τη Χριστού” - Έτσι έλεγαν στα μέρη μας τα Χριστούγεννα. Ο κόσμος περίμενε την μεγάλη αυτή εορτή όπως και την Λαμπρή (το Πάσχα). Τοποθετημένη και τούτη η εορτή στο τέλος μιας σαρακοστής με την πιο αυστηρή αποχή από την κρεοφαγία και κάθε αρτύσιμο, ήταν πολύ φυσικό να κρατάει τον κόσμο σε αγωνία:

Πότε θα έρται τη Χριστού! Η αποτοξίνωση του οργανισμού είχε συντελεστεί πια και με το παραπάνω. Όλοι ανεξαιρέτως μικροί και μεγάλοι νήστευαν. Καμία παράβασις δεν γινόταν. Τους μικρούς τους φόβιζε ο κουκαράς και τους μεγάλους -εάν τολμούσαν να καταλύσουν την νηστεία- πολύ σπάνια περίπτωση, τους συγκρατούσε ο φόβος απ’ την ρετσινιά: ατός φαρμασώντς έν’, ή προτεστάνος έν’. Ο εξαγνισμός της ψυχής δεν ήθελε τίποτε άλλο για να ολοκληρωθεί παρά μόνον τον πνευματικόν, κάποιον καλόγερο από την Παναγία Γουμερά για το ξαγούρεμαν (εξαγορά των αμαρτιών–εξομολόγηση). Αν τύχαινε κανείς να μην τα έχει καλά με τον γείτονα του, θα έπρεπε το δίχως άλλο να συγχωρεθεί και να συγχωρέσει, λέγοντας του: σχώρα ‘με κι άς σχωρώ ‘σε. Μόνον έτσι θα μπορούσαν κι οι δύο να πάνε να κοινωνίζ’νε. Δεν ήταν όμως μόνο αυτός ο λόγος που έκανε τον κόσμο να περιμένει με λαχτάρα για το πότε θα έρται τη Χριστού. Οι ξενητάρ’, οι περισσότεροι συνήθιζαν να επιστρέφουν στα χωριά τους το τελευταίο δεκαπενθήμερο τη Χριστηαναρή και μέχρι την παραμονή. Σχεδόν όλοι ήταν χτίστες και οικοδόμοι στην Κριμαία και ιδίως στην Γιάλτα και την περίοδο αυτή, την νεκρή για το επάγγελμα τους, επέλεγαν να επιστρέφουν για να επισκεφθούν τις οικογένειες τους. Πόσο θα χαρούν όλοι σαν ανταμώσουν !. Άφησαν τις γυναίκες τους με τα παιδιά στην κοιλιά και τώρα για πρώτη φορά τα παιδάκια θα νιώσουν το φιλί και το χάδι του πατέρα κι ο πατέρας θα αντικρύσει το βλαστάρι του και θα ακούσει την φωνούλα του με την αγία εκείνη λέξη : μπαμπά !. Μέτοχοι της χαράς θα είναι και όλοι οι χωριανοί. Γιατί οι νεοφερμέν’ θα δώσουν στο χωριό καινούρια ζωή με φαγοπότια και χορούς. Δεν αποκλείεται να έχουν φέρει και κανένα χαρτζιλίκι για τους δικούς τους απ’ τους ξενιτεμένους ή κανένα ρουχαλάκι στα παιδιά, στις γυναίκες, στους σπιτικούς τους.
Την παραμονή των Χριστουγέννων διεκόπτοντο τα μαθήματα στα σχολεία, άλλα σχολεία για όλο το δωδεκαήμερο και άλλα ως τον νέο χρόνο. Η χαρά των παιδιών ήταν απερίγραπτη ακόμη κι αν ο δάσκαλος τους είχε αγγαρέψει να γεμίσουν ολόκληρες κόλες αντιγράφοντας απ’ το αναγνωστικό «αποβραδύς τη Χριστού», θα γύριζαν τα σπίτια για να τραγουδήσουν το "Καλήν εσπέραν άρχοντες", ή το «Άγγελος κατέβη εξ’ ουρανού» με την επωδό σε κάθε στίχο: «Η περιστερά με χρυσά πτερά. Μήτηρ του Φωτός και παντός, Χαίρε Δέσποινα» και το «Νεόχρονον» το βράδυ πάλι θα τραγουδούσαν τα Κάλαντα. Θα ιδούνε και τα Μωμοέρια̤. Επιτέλους έφτασε η πολυπόθητη ημέρα. Έρθεν τη Χριστού!. Τα μεσάνυχτα σημαίνουν οι καμπάνες των εκκλησιών και στην γειτονιά δεν ακούς τίποτε άλλο παρά μόνο τον βρόντο στις πόρτες και τις φωνές : Ε..σκωθέστε, εντώκαν τα καμπάνας ! Μερικές μητέρες τούτες τις ώρες ξαγρυπνούν ακόμα. Δεν πρόλαβαν να συγυρίσουν το σπίτι ή να ετοιμάσουν το γιορτινό φαγητό ή να ράψουν τα ρουχαλάκια ή τα τσαρουχάκια των παιδιών τους, αν δεν είχαν την οικονομική ευχέρεια να τους αγοράσουν τζάπουλας, κουντούρας ή τσ̌αγκία.
Πολλά παιδάκια είχαν αποκοιμηθεί μόλις λούστηκαν ντυμένα με τα γιορτινά τους. Τόσο μεγάλη είναι η χαρά τους για την καινούρια τους φορεσιά και τόσο μεγάλος ο ενθουσιασμός τους για την μεγάλη γιορτή. Η νύχτα συνήθως είναι θεοσκότεινη κι όλα γύρω είναι σκεπασμένα με παχύ στρώμα χιονιού. Ο ουρανός είναι ξάστερος και το αγιάζι πολύ τσουχτερό. Στην Ανατολή ένα ολόλαμπρο αστέρι ακτινοβολεί λες και είναι αυτό το άστρο που οδήγησε τους μάγους στο σπήλαιο της Βηθλεέμ. Σε λίγο όλος ο ναός τόσο ο κάτω, όσο και το γυναικαρείον (γυναικωνίτης) είναι κατάμεστος από κόσμο. Οι επίτροποι έχουν αντικαταστήσει τα εξαπτέρυγα, το ευαγγέλιο, το θυμιατό και μερικά άμφια με τα κειμήλια. Είναι όλα πολύτιμα και μόνο τα Χριστούγεννα και το Πάσχα τα χρησιμοποιούν. Τώρα όλα είναι λαμπερά !. Η λειτουργία συνεχίζεται. Ιερείς και ιεροψάλτες παίρνουν το επίσημο ύφος τους κι ας μην διακρίνονται πολλές φορές για την μουσική τους τέχνη, μεταρσιώνουν το εκκλησίασμα και το ανεβάζουν σε άλλους αιθέρες, ιδίως όταν ψάλλουν τις καταβασίες «Χριστός γεννάται δοξάσατε», τα μεγαλυνάρια, το τροπάριο «Η Γέννησις σου Χριστέ ο Θεός ημών» και το κοντάκιο «Η Παρθένος σήμερον». Ο κόσμος νομίζει ότι όλα αυτά τα βλέπει στην πραγματικότητα. Τα παιδιά κρατούν το ήσσον (ίσον), κανοναρχούν και μετακινούνται μεταξύ δεξιού και αριστερού χορού (ψαλτηρίων) κρατώντας το μηναίον ή την οκτώηχο. Τα βιβλία στους ναούς δεν ήταν διπλά. Τα κανοναρχάκια διάβαζαν μεγαλοφώνως φράση-φράση ώστε να μπορούν να ψάλλουν οι ιεροψάλτες. Σε λίγο θα ανταγωνιστούν και για το ανάγνωσμα του Αποστόλου, ποιος θα τον πει στα Ελληνικά. Όσο για τα τούρκικα δεν ήταν πολλοί οι υποψήφιοι. Αλήθεια πόσο ωραία αντηχούσε κάτω απ’ τον θόλο του ναού το « Παύλοσουν Γαλατί αληλερέ γκιοντερτιγί μεκτουμπουνούν κουραατή ντίρ !». (Προς τους Γαλάτας επιστολής Παύλου η ερμηνεία (όχι το ανάγνωσμα!). Κάποια παιδιά στο τέλος της θείας λειτουργίας θα πάνε στον γέρο παππού και θα του διαβάσουν την ευχή της Θείας Μεταλήψεως απ’ την Σύνοψη ή από τον Συνέκδημο, πρόκειται να μεταλάβουν. Πλησιάζουν πια τα ξημερώματα. Απολύει η εκκλησία και ο κόσμος κατευθύνεται στα σπίτια του, όπου τους περιμένει αχνιστό και μυρωδάτο φαγητό από κουζούμ (παστωμένο κρέας) ή πατσάς από κεφάλι και ποδαράκια, έτοιμα κι αυτά απ’ το Φθινόπωρο ακόμη, όταν έκαναν το κουζούμ την χαβουρμάν, το άλειμμαν, βρασμένα μέσ’ στην τσάπαν (πήλινη κατσαρόλα). Όσοι έχουν γεννούλ χτήνον, ή μοζίκαν δεν θα τους λείψει και το ξύγαλαν. Τα αυγά και το βούτυρον δεν έλειπαν φυσικά ποτέ ακόμα και απ’ το πιο φτωχικό σπίτι. Το κρασί ήταν άγνωστο για τον πολύ κόσμο και το ρακί προσφερόταν μόνο στις επισκέψεις. Από το πρωϊ, αργά, ξεκινούν οι ομαδικές επισκέψεις. Οι άνδρες και τα παιδιά της μίας συνοικίας όλοι μαζί περνούν απ’ όλα τα σπίτια της άλλης συνοικίας. Χαιρετώντας λένε: Χριστός ετέχθη! και απαντούν οι άλλοι: Αληθώς ετέχθη!. Προσφέρεται ρακί με μεζέ γκαβουρμά ή κοιλίδ’ ή στύπα. Κάπου-κάπου προσφέρουν στο τέλος και πουλουλάπα. Προπορεύεται ο ιερέας και ακολουθούν οι μειζετέρ (πρεσβύτεροι, μεγάλης ηλικίας) και κατόπιν οι νέοι και τα παιδιά. Από τις συζητήσεις δεν λείπουν τα αστεία, ούτε τα πειράγματα ούτε η πολιτική. Προκειμένου για την Ελλάδα «για τον Μωρέαν» όπως έλεγαν την Ελλάδα μερικοί γέροι ξενιτεμένοι άλλοτε στα βάθη της Μικράς Ασίας. Τον λόγο είχαν πάντοτε οι νεοφερμέν’ οι ξενιτάρ’. Στην Γιάλτα ευτύχησαν να γνωρίσουν την βασιλική οικογένεια της Ελλάδος. Οι έξ μεγάλες δυνάμεις ας αφήνε την Ελλάδαν να τρανύν. Φογούνταν γιάμε παίρ’ την Πόλ’. Για τ’ ατό κ̌ι δίν’ ατεν και την Κρήτεν. Στα 1912 το Πάσχα συμπίπτει την ίδια ημέρα με τον Ευαγγελισμό !. Αυτά και άλλα τέτοια παρόμοια έδιναν κι έπαιρναν ως συζητήσεις μεταξύ των Ελλήνων εκείνου του τόπου. Κάποιος ιερέας είχε και το βιβλίο που γράφει την προφητεία του Αγαθαγγέλου. Οι μειζετέρ’ συζητούνε και οι νεότεροι και τα παιδιά ακούνε. Και όλοι μαζί προσδοκούνε την Ανάστασιν του Γένους. Κάποιοι νέοι φροντίζουν για την εξεύρεση ενός μεγάλου σπιτιού παλαιού ρυθμού για τον χορό. Θα χορέψουν όλη την νύχτα. Γύρω και κυκλικά ο χορός, στη μέση «σο μεσοχάμ» τα θεωρεία, για όσους δεν χορεύουν. Έ! και να έτον ατώρα εκείνος ο καιρός. Χριστού 1941 τη χρονίας. Χριστουγεννιάτικο διήγημα του Άκογλου Ξενοφώντα