Η Ιερά Μονή της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και της Ζωοδόχου Πηγής της Αληθινής του Πόντου
Στην βιβλιοθήκη της Εστία Νέας Σμύρνης που έχει την τιμή να διασώζει και να διαφυλάττει σαν την πιο πολύτιμη κληρονομιά αρκετά χειρόγραφα μνημεία-κώδικες, διάφορα έγγραφα και επιστολές, όλα απομεινάρια του χαμένου ελληνισμού της Μικράς Ασίας, έπεσε στα χέρια μου τελευταία ένας κώδικας από ένα μοναστήρι της Αληθινής του Πόντου.
Ι.Μ. Παναγίας Αληθινής Πόντου. Ο κώδικας αυτός γραμμένος κατά καιρούς από το 1825 μέχρι το 1877 από διαφόρους αγράμματους μοναχούς, όπως φαίνεται από το πλήθος των ανορθογραφιών που δυσχεραίνουν την ανάγνωση, περιλαμβάνει δε στο μεγαλύτερο μέρος του ονόματα διαφόρων ευεργετών της παλιάς αρχικής μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και κατόπιν της νέας, της Ζωοδόχου Πηγής που μνημονεύτηκαν στις λειτουργίες και στις ιερές λιτανείες. Μέσα στον κώδικα υπάρχουν δύο ωραιότατες εικόνες ζωγραφισμένες με το χέρι, η μία ζωηρόχρωμη αναπαριστά την Κοίμηση της Θεοτόκου και η άλλη πιο απαλόχρωμη εικονίζουσα την Ζωοδόχο Πηγή. Τα σπουδαιότερα και πλέον σημαντικά είναι τα τελευταία φύλλα του κώδικα όσον αφορά στις ιστορικές και λεπτομερείς πληροφορίες που μας δίνουν σχετικά με την ίδρυση και θεμελίωση των δύο μονών. Στα φύλλα αυτά, που είναι τα πλέον ευανάγνωστα και ορθογραφημένα, περιλαμβάνονται δύο μικρές ιστορήσεις. Η μια ιστόρηση είναι σχετική με την αρχική θεμελίωση της παλιάς μονής της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και η άλλη με την κατοπινή μετατόπιση της πρώτης αυτής παλιάς μονής, την ανακαίνιση και μετονομασία της σε νέα μονή της Ζωοδόχου Πηγής Καστροτείχου. Η πρώτη εκείνη μικρή ιστόρηση φέρει τον τίτλο: “Κώδιξ της Ιεράς και Σεβασμίας Μονής της κατά Κρώμνην κειμένης, τουπίκλην Αληθινής*, Η Κοίμισης της Υπεραγίας Θεοτόκου. Έτους 1670”. Αναφέρονται δε τα εξής σχετικά με την οικοδόμηση της μονής αυτής. «Η πρώτη και αρχική οικοδομή της ιεράς ταύτης μονής οικοδομήθηκε υπό του Ιορδάνη Ουστάπαση λεγόμενου Κερδεμελή από την ενορία Αληθινή, μαζί με την συνδρομή λοιπών χριστιανών. Τότε λοιπόν αυτός ο ίδιος ο Ιορδάνης πήγε στην Κωνσταντινούπολη όπου με ενέργειες του έβγαλε το φιρμάνι για την ίδρυση της μονής το οποίο έπεμψε στην ενορία της Αληθινής. Μετά από λίγο χρονικό διάστημα ο Ιορδάνης αρρώστησε και αποβίωσε. Μετά τον θάνατό του, βρέθηκαν λίγα χρήματα στο σπίτι του τα οποία σύμφωνα με την διαθήκη του, αποδόθηκαν για την οικοδόμηση του ναού. Συνέδραμαν προς τούτο λιγάκι και οι λοιποί χριστιανοί ώστε να εξελιχθεί η πρόοδος των εργασιών αλλά ο ναός έφτασε μόνο μέχρι τα μέσα της οικοδόμησης του καθώς δεν υπήρχαν πλέον οικονομικά μέσα για την ολοκλήρωση του έργου. Έτσι, ο ναός της ενορίας της Αληθινής παρέμεινε ημιτελής και σαθρός για είκοσι χρόνια. Οι χριστιανοί γνωρίζοντας καλά ότι δεν επρόκειτο να τελειώσει η οικοδόμηση του ναού με τις δικές τους δυνάμεις, πρόστρεξαν στον οικείο Αρχιερέα, παραπονούμενοι : «Δεσπότη μου, ούτε παπά έχουμε ούτε εκκλησία. Πως βούλεσαι να μας οικονομήσεις ;» Τότε γνωρίζοντας ο αρχιερεύς την ελεεινή τους κατάσταση, τους απαντά : «Παπά, σας δίδω. Καθώς δεν έχω εκκλησία όμως, τι μπορώ να κάνω ;»Καθώς περνούσε ο καιρός εμφανίστηκαν τρείς υποψήφιοι : ο Γρηγόριος απ΄ τα Σεμπερέκια, ο Άνθιμος από Σιαμανάντην (Σιαμανάντων) και ο Σεραφείμ απ’ την Αληθινή, με την επιθυμία να καλογερέψουν στις υπάρχουσες μονές. Μαθαίνοντας ο αρχιερεύς την μετάνοια των καλογέρων έπεμψε και τους έφεραν στην Μητρόπολη όπου συμφώνησαν με όλη την κοινή γνώμη, όπου έλαβαν κοινή απόφαση μεταξύ τους (κατάφεραν να τους πείσουν) να βάλουν μετάνοια* στην Ιερά Μονή της Αληθινής. Αργότερα τους χειροτόνησε και τους έστειλε σε διάφορα ταξίδια (προφανώς για την συγκέντρωση χρημάτων), οπότε όταν επέστρεψαν, οικοδόμησαν την Μονή όπως έπρεπε, αποκτήσαντες εφημέριο για τις ιερές ακολουθίες και τα μυστήρια. Τούτα συνέβησαν κατά το έτος 1690 όπου οι τρείς εκείνοι κτήτορες έβαλαν τέλεια και ολοκληρωτική μετάνοια και ησύχασαν τελικώς από τους πολλούς κόπους που υπέφεραν. Μετά την τελευτή (κοίμηση) τους, ήρθαν άλλοι καλόγεροι από την ενορία της Ίμερας, ο Χαρίτος, ο Ανανίας και ο Γερβάσιος, οι οποίοι έχτισαν μαγειρείο, φούρνο και συνοδικό και αγόρασαν αγρούς για την καλλιέργεια τους ώστε να υπάρχει επάρκεια αγαθών στην ιερά μονή, απ την καλλιέργεια τους. Ο Ανανίας κι ο Γερβάσιος αγόρασαν κειμήλια και ιερά άμφια, εικονίσματα και επιμελήθηκαν την κατασκευή της βρύσης της Μονής με έξοδα κάποιων ανδρών. Αφού έπραξαν τούτα εκείνοι οι αοίδιμοι, εκοιμήθησαν και τους διαδέχτηκαν τρείς καλόγεροι ο Καλλίνικος από την Σιαμανάντην, ο Βαρνάβας απ’ την Αληθινή και ο Τιμόθεος απ’ την Ίμερα. Αυτοί κατασκεύασαν όμορφα κελιά αλλά και αχούρια, αχερώνες και οριοθέτησαν την περιοχή του μοναστηριού. Ο Βαρνάβας έχτισε δύο παρεκκλήσια για το μοναστήρι, την Αγία Μαρίνα και την Λιθοκάλυβον Παναγίαν. Σημειωτέον ότι αυτά τα παρεκκλήσια υπήρχαν μέχρι της άδικης και απάνθρωπης ανταλλαγής των πληθυσμών. Ο παμπόνηρος και μισάνθρωπος διάβολος μίσησε την πρόοδο της μονής και έσπειρε συγχύσεις και αναστατώσεις και διάφορες άλλες άσχημες καταστάσεις, ώστε κατάφερε να διασκορπίσει την μικρή αδελφότητα. Ο μεν Τιμόθεος διατρίβων μερικά χρόνια στην Κωνσταντινούπολη τελικώς έγινε αρχιερεύς της Θεοδοσίου πόλεως και στην συνέχεια εκοιμήθη. Ο Καλλίνικος σε προχωρημένα γηρατειά και μη δυνάμενος να ποιήσει ουδέν για το μοναστήρι, αναχώρησε για το πατρικό του σπίτι όπου ησύχασε (συνέχιζε την μοναχική του ζωή) και στο τέλος εκοιμήθη.
Τέλος, ο Βαρνάβας, προκειμένου να μην εξαλειφθεί το όνομα της Ιεράς Μονής με πολλούς κόπους έτρεξεν πάνω κάτω, και πολλές φορές και στην Πόλη (Κωνσταντινούπολη) επήγεν και φιρμάνι βασιλικό έβγαλε με την βούληση της κοινής γνώμης αλλά και με του αρχιερέως την προσταγή και την πατριαρχική άδεια. Επιστρέψας στην Αληθινή έκανε σύνοδο όλου του λαού ώστε ευλόγως μετατοπίστηκε η παλιά μονή Αληθινής στην νέα Μονή Καστρότειχος η επικαλούμενη Ζωοδόχος Πηγή. Κι αυτός ο Βαρνάβας μη δυνάμενος να ησυχάσει στο νέο μοναστήρι τόσο από τα χρέη που είχε όσο και από διάφορες άλλες καταστάσεις, μη υποφέρων πλέον, άφησε την μετάνοια του και αναχώρησε για την Ρωσία. Διατρίβων εκεί μερικά χρόνια, έγινε ρώσος υπήκοος και έβαλε μετάνοια σε ένα μοναστήρι στην φημιζόμενη τότε Αχτάλια όπου και τελείωσε τον βίο του. Αυτοί ήταν οι πρώτοι κτήτορες και αδελφοί της παλιάς Ιεράς Μονής. Ο κώδικας διασώζει όχι μόνο τα εισοδήματα αλλά και όλα όσα καλά εποίησαν εις την Ιερά Μονήν Αληθινής οι αοίδιμοι εκείνοι κτήτορες για 152 έτη ήτοι από το 1690 έως και το1842. Μετά από την διήγηση, η οποία περιγράφει τον τρόπο που θεμελιώθηκε το πρώτο μοναστήρι της Κοιμήσεως της Θεοτόκου και ποιοι μόνασαν σ’ αυτό, ο κώδικας αναφέρει ακόμη μια άλλη μικρότερη διήγηση σχετική με την μετατόπιση του παλιού μοναστηριού. Η διήγηση αυτή με τον τίτλο της: «Κώδιξ της ιεράς και σεβασμίας μονής της κατά Κρώμνην κειμένης τουπίκλην Καστρότειχος της Υπεραγίας Θεοτόκου και Ζωοδόχου Πηγής, 1842 έτους». Μετά την μετατόπιση της παλιάς μονής Αληθινής, ανακαινίστηκε αυτή η νέα μονή υπό του καθηγουμένου και αρχιμανδρίτου κυρίου Βαρνάβα με κυριαρχικές διαταγές και με την Πατριαρχική άδεια και με όλης της κοινής γνώμης την βούληση. Εκβάλαμεν και εφ’ υψηλού ονόματος βασιλικόν φιρμάνι, λοιπόν σε αυτήν την ιερά μονή έβαλαν μετάνοια τρείς καλόγεροι. Ο εις, ιερομόναχος και αρχιμανδρίτης Κύριλλος από την ενορία της Αληθινής, με κυριαρχική άδεια και αποδεικτικά γράμματα διατρέξας διάφορα ταξίδια και όσα κέρδη, ήγουν χρήματα κέρδισεν, όλα έφερεν και έδωκεν εις την κοινότητα εν καθαρώ συνειδότι και οικοδόμησεν την Ιερά Μονή της Ζωοδόχου Πηγής επι τετραστύλου και μετά φαναρίου και έκαμεν και τον ασβέστην δια την χρείαν του Μοναστηρίου. Κατασκεύασε επίσης, ένα παρεκκλήσι του Αγίου Παντελεήμονα αλλά και δύο κελιά. Τούτος έφερε απ την Ρωσία, καμπάνες και λοιπά ιερά άμφια. Άλλοι δύο πατέρες αγράμματοι, ο Ευστράτιος και ο Καισάριος, έχτισαν κι αυτοί τρία παρεκκλήσια τον όσιο Σάββα, τον Άγιο Νικόλαο και την Έγερση του Λαζάρου αλλά και ένα σκευοφυλάκιο και καλλιέργησαν με επιμέλεια τους κήπους της μονής. Αυτές είναι οι δύο ιστορήσεις, οι σχετικές με την πρώτη θεμελίωση και την κατοπινή μετατόπιση της μονής αυτής, της Αληθινής της Κρώμνης. Είναι δε γραμμένες οι ιστορήσεις αυτές καθώς αναφέρεται, από κάποιον ονομαζόμενο Μιχαήλ Καρτσαλίδη. Οπωσδήποτε, οι πληροφορίες αυτές που μας δίδουν αυτές οι δύο ιστορήσεις του κώδικος της Αληθινής, ρίχνουν αρκετό φώς στην ιστορία ενός λησμονημένου μοναστηριού του Πόντου.
Ενημερωθείτε περισσότερο και για άλλες Ιερές Μονές αφιερωμένες στη Ζωοδόχο Πηγή (την Κυρία Θεοτόκο): Η Ιερά Μονή της Ζωοδόχου Πηγής Πρασάρεως (Χαλδίας Πόντου) & Η Ιερά Μονή Ζωοδόχου Πηγής (της Θεοτόκου) Αμπρικάντων Χαλδίας Πόντου
Λεξιλόγιο - επεξηγήσεις:
* Αληθινή = Η κεντρική ενορία του χωρίου Κρώμνη. Απ’ τους νεότερους Κρωμναίους ελέγετο “Αληθινός”, ενορία Αληθινού.
* Τουπίκλην = της επικαλουμένης
* Βάζω μετάνοια = εκδήλωση επιθυμίας λαϊκού νεοεισερχόμενου σε ιερό μοναστήριον ώστε να καρεί μοναχός
* Καστρότειχος = τοποθεσία – τοπωνύμιο
Πηγή: Κυριακή Μαμώνη, Καθηγήτρια Φιλολογίας Θεσσαλονίκη 1952. Ποντιακή Εστία Τεύχος 28ον - 29ον
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com