Λαογραφικά Φάτσας, Φαδίσανης. Η Γυναικεία ενδυμασία στη Φάτσα του Πόντου
Σάββα Πορφυρίου Παπαδοπούλου, Σύμμεικτα λαογραφικά περιοχής Φάτσας / Το κείμενο που ακολουθεί αποτελεί θησαυρό του λαογραφικού πλούτου της περιοχής της Φάτσας και αναφέρεται στη γυναικεία ενδυμασία μέσα απ' το τοπικό γλωσσικό ιδίωμα.
Καταγραφή Δέσποινας (Δεσποίνης) Παντελίδου το γένος Τοπαλίδη ετών 67 το 1967. Η γυναικεία ενδυμασία στη Φάτσα του Πόντου μέσα απο το τοπικό γλωσσικό ιδίωμαΆλλ' εφόρ'ναν παπούτσια̤, άλλ' εφόρ'ναν τσαρούχια̤. Τα παπούτσια έλεγαν 'ατα γεμενία, τσ̌άπουλας, και κουντούρας. Τα γεμενία έσανε χωρίς κότζια και τα κουντούρας είχανε κότζια. Επεκεί απάν' εφόρ'ναν ορτάρια̤. Από απέσ' εφόρναν σαλβάρια̤, έδεναν 'ατο σα γόνατα με το ραφίδ'. Και σην μέσεν πα είχ̌εν ραφίδ', έλεγαν 'ατο βρακοζών'. Εκείνα πά γύρω-γύρω 'ς σο βρακοζών' έλεγαν άτα ζουζάκια τη βρακί. Πρώτα εφόρ'ναν από πάν' το καμίσ', και από πάν' το γελέκ', κι από πάν' εφόρ'ναν την ζουπούναν. Το ύφασμα κιαδή έλεγαμε, αλλά και χάσια (χασές), ότι καλό έτον. Ύστερα ας ση ζουπούνα απάν' εφόρ'ναν φοτάν μεταξωτόν. Επεκεί απάν' σο κιφάλ' εφόρ'ναν μαντίλ'. Από πάν' ας ση ζουπούνα εφόρ'ναν κοντέσα̤ γούνας. Σην γούλαν ατουν εβάλ'ναν σταυρόν, 'σ σα χ̌έρια̤ 'τουν δαχτυλίδια̤. Τα κορίτσια υπάντρευαν δεκατέσσερα, δεκαπέντε χρονών. Εγώ υπάντρεψα δεκατέσσερα κι ο άντρα μ' δεκαεφτά. Η ανδρική και γυναικεία ενδυμασία στη Φάτσα του Πόντου.
Καταγραφή Κωνσταντίνου Βασιλειάδη ετών 77 το 1967.
Οι γυναίκες εφόρ'ναν τσ̌αρούχ̌ια̤, άσπρα ορτάρια̤, καθημερινώς άσπρα εφόρ'ναν. Αλλά άλλοτε εφόρ'ναν και πλουμιστά. Κάτ' εποίν'ναν ατα και εφόρ'ναν κ' έδεναν ατα αδά 'ς σο γόνατον ατουν κέσ'. Ποίος επόρ'νεν, εφόρ'νεν γεμενία. Τα γεμενία έταν μισό τακούν' και άλλ' ποίος είχαν, εφόρ'ναν κουντούρες με μεγάλο τακούν' ολόκληρο τακούν'. Εκείνα έτανε. Άλλ' πα φορούν τσαρούχ̌ια̤, 'πη 'κ̌' επόρ'νανε. Εφόρ'νανε ύστερα από πάν' τη φορεσία τουν, το σ̌αλβάρ'. Αποίν'ναν και καμίσ' μακρύν καμίσ', τα καμίσια̤ μακρέα ως τα γόνατα, και 'ς σο καμίσ' απάν εφόρ'νανε, ντο έλεγαν ισ̌λίχ (ένα αστραρλούκ) σαν φόρεμα. Ύστερα εφόρ'νανε το γιαχαλούκ εκεί 'ς σο ισ̌λίχ απάν', απάν' καικά εσ̌κέπαζεν την καρδίαν ατουν ας λέγομε. Ύστερα εφόρ'νανε ζουπούνας. Εφόρ'νανε τη σειράς ζουπούνας, εφόρ'ναν και καλά ζουπούνας. Τη σειράς, έραφταν ατα οι ίδιοι. Τα καλά εδίν'ναν ατα 'ς σο ράφτην με τα γκαϊτάνια̤ και επαίρ'ναν ατα απ' αδά άλλα (ήντανε αφκά) 'ς σο ισ̌λίχ απάν' γιαχαλούχια̤, δεν 'κ̆' εγνωρίουταν αν είχαν καρδίας ή όχι. Εζώσ̌κουνταν κ' έναν καλόν πα ζωνάρ' (α τσαπαρλάβα) το ζωνάρ' και κεί απάν σο ζωνάρ' εζώσκουνταν φοτάδες, που τουρκικά έλεαν ατα πισ̌ταμπάλια̤. Είχαν Τραπεζούντας (τριανλία) μεταξωτά. 'Σ σο ζωνάρ εκρεμάουτουν έναν πισ̌κίλ'. (πισκούλιν-Οινόη, πισκίλιν-Κερασούντα, πισκίλ'-Σάντα, Τραπεζούντα, Χαλδία, από το τουρκικό puskul = η φούντα του φεσιού). 'Σ σο κιφάλ'ν ατουν καλά μαντίλια̤ εσ̌κεπάουταν. Παραγωγή ας σο Τοχάκ (Τοκάτη), και ας σην Κωνσταντινούπολη. Οι νυφάδες εφόρ'ναν τάπλας με φουλουρία. Η γυναικεία ενδυμασία στον Πόντο.
Ποντιακή Ιστορία & Λαογραφία - Βασίλειος Β. Πολατίδης - www.kotsari.com