Είναι τουρκικός ο Σέρα χορός; Άρθρο του Φίλωνος Κτενίδη, Θεσσαλονίκη 1954

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Χοροί

Ο αγαπητός φίλος και συμπατριώτης μας κ. Νίκος Καστανίδης πήγε πρότινος στον Πόντο από όπου επέστρεψε παραμονές της Παναγίας. Είχε το ευτύχημα να επισκεφθεί και να προσκυνήσει τα ερείπια της παλιάς Μονής της Παναγίας Σουμελά. Δεν ξέχασε και κάτι που του ζητήσαμε. Μας έφερε χώμα από το Ιερό του Ναού και Αγίασμα από τις σταγόνες του αγιασμένου βράχου.

Είναι τουρκικός ο Σέρα χορός; Του Φίλωνος Κτενίδη . Αλλά σήμερα δεν πρόκειται να μιλήσουμε γι’ αυτά. Για το ταξίδι του κ. Καστανίδη και του αγαπητού κ. Κασιμίδη ο οποίος μας έφερε αμάραντα (Παναγίας δάκρα̤) για να στολίσουμε τη σεπτή εικόνα της Παναγίας θα γράψουμε αργότερα. Ο κ. Καστανίδης μας πληροφόρησε ότι οι τέως συγχωριανοί και συμπολίτες μας της Τραπεζούντας και της περιφέρειας επιλέγουν τους καλύτερους χορευτές και τους προπονούν με πρόγραμμα ώστε να καταρτίσουν μια χορευτική ομάδα “σέρατζηδων” την οποία θα παρουσιάσουν στο εξωτερικό, Αγγλία και Αμερική. Το τοιούτον επιβεβαίωσε και ο φίλος μας κ. Φίλιππος Παπάς ο οποίος επέστρεψε από ταξίδι στην ιδιαίτερη του πατρίδα τη Ριζούντα όπου παρακολούθησε την επίδειξη ομάδας προπονούμενων για τον ίδιο σκοπό. Και διερωτώμεθα ως τι θα παρουσιάσουν την Σέραν; Ως εθνικό ή έστω λαϊκό χορό των τούρκων; Αν όμως είναι τουρκικός χορός η Σέρα, πώς συμβαίνει να χορεύεται μόνο στην επικράτεια του Ελληνικού Πόντου και σε καμία άλλη περιφέρεια της τουρκικής επικράτειας; Αν η Σέρα είναι τούρκικος χορός, γιατί τότε η αμφίεση του σέρατζη δηλαδή η ζίπκα, το πασ̆λούκ (κουκούλα) και όλα τα άλλα εξαρτήματα της ειδικής ενδυμασίας του χορευτού της σέρας μέχρι και της τσ̆άπουλας και του τζαμουρλούκ εξέλειψαν από τον σημερινό Πόντο και οι εκεί τούρκοι δεν έχουν τίποτα από αυτά, ούτε και ως ανάμνηση ακόμα, ενώ αντιθέτως οι Έλληνες Πόντιοι στην Ελλάδα διαφυλάττουν και την ενδυμασία και το χορό της Σέρας σαν ένα κομμάτι από τη ζωή τους ως κάτι το αναπόσπαστο από την υπόσταση και την προέλευσή τους. Θα είμαστε πολύ περίεργοι να πληροφορηθούμε τα επιχειρήματα με τα οποία οι σοφοί οργανωτές της καλλιτεχνικής αυτής εξόρμησης ανά τις Ευρώπες και τις Ηνωμένες Πολιτείες θα αποδείξουν στους κουτόφραγκους ότι η Σέρα είναι χορός τουρκικός, όπως παραδείγματος χάρη είναι ο χορός της κοιλιάς ή ο χορός των δερβίσηδων.

Πηγή: Ποντιακή Εστία τεύχη 56-57 - " Η Σέρα" Είναι τουρκικός ο Σέρα χορός; Του Φίλωνος Κτενίδη.

Και δύο σκέψεις από εμένα:
Και βέβαια η τακτική αυτή των τούρκων δεν έχει τελειώσει ούτε πρόκειται. Δύο είναι τα συστατικά στοιχεία που αξίζουν της προσοχής μας. Το πρώτο είναι έτσι όπως το σκιαγραφεί ο αείμνηστος κ. Φίλων Κτενίδης με το παραπάνω άρθρο του (μάλλον παράπονο και διαμαρτυρία) για τη σύληση, καπηλεία και εκμετάλλευση του λαϊκού μουσικοχορευτικού πλούτου των Ελλήνων της Ανατολής από τους τούρκους. Το δεύτερο είναι ότι στους εναπομείναντες Έλληνες (τους πάλαι ποτέ κρυφούς-κλωστούς) που δεν φανερώθηκαν ποτέ κι έμειναν ως τις ημέρες μας στα φανερά μουσουλμάνοι, διατηρήθηκαν ήθη, έθιμα, γλώσσα, μουσική και χοροί και τούτο αποδεικνύεται περίτρανα ως σήμερα όταν στα παρχάρια αλλά και σε κάθε ευκαιρία που τους δίνεται, οι ελληνόφωνοι πληθυσμοί στον Πόντο δε λησμονούν ποτέ να τραγουδούν και να χορεύουν τους πάτριους χορούς. Κι ας μη διαφεύγει της προσοχής μας α) ότι η ενδυμασία της ζίπκας στο Πόντο δεν ήταν προνόμιο μόνο των Ελλήνων παλληκαριών, ούτε β) αυτό το ομοίωμα σέρας χορού που χορεύεται στον Πόντο σήμερα έχει σχέση με τη δική μας σέρα.

Για το χορό Σέρα ή Σέρρα του Πόντου αντλούμε περισσότερες πληροφορίες από την Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού όπου μεταξύ άλλων αναφέρονται τα κάτωθι:
1. Παπαμιχαλόπουλος 1903 Τραπεζούντα: Οι χοροί εισί κυριώτατα δύο: ο Πηδηκτός ή Λαγκευτός, και ο επίσης εν κύκλω χορευόμενος πολεμικός Σέρρα-Χορός, εις ον συνήθως λαμβάνουσι μέρος χορευταί φέροντες ολόκληρον την πανοπλίαν αυτών και ενδεδυμένοι την επιχώριον στολήν, τας ζίπκας. Το όνομα του χορού τούτου προέρχεται εκ του παρά τα Πλάτανα ποταμού Σέρρα. Παρά τούτον υπάρχουσι δύο χωρία, ων οι κάτοικοι εφημίζοντο ως οι κάλλιστοι χορευταί του όντος δυσκολωτάτου αλλά και θεαματικωτάτου τούτου χορού. Αι κατά πάσας τας διευθύνσεις κινήσεις του σώματος, η στενή προς αλλήλους των χορευτών σύσφιγξις, η βιαία προς το δάπεδον στροφή, των ποδών οι κτύποι και των όπλων οι γδούποι, αι συσπάσεις των μυών του σώματος, ο ενθουσιασμός ο καταλαμβάνων τους χορευτάς, των θεωμένων αι επευφημίαι, η πανταχού εν είδει σπινθήρος μεταδιδομένη συγκίνησις, πάντα ταύτα προσδίδουσι τοιαύτην πρωτοτυπίαν και τοσαύτην αίγλην εις το χορευτικόν σύμπλεγμα, ώστε δικαίως θα ηδύνατό τις να κατατάξη τον Σέρρα-Χορόν μεταξύ των διασημοτέρων χορών ολοκλήρου του κόσμου.
2. Ακογλου 1939 Κοτύωρα Πόντου: Χόρευαν διάφορους χορούς με τη συνοδεία της μουσικής και της λύρας: το Χοροτικόν, τ' Ομάλ, το Λάζικον (ή Σέρρα), της Τρίχας Το Γεφύρι κτλ.
3. Μελανοφρύδης 1956 Πόντος: Το Λάζικον εχορεύετο κατά τόπους ποικιλοτρόπως και έφερε διάφορα ονόματα: 1) Ο καθ' αυτό Σέρα, ανδροπρεπής ήρεμος και μάλλον σοβαρός, χορευόμενος κυρίως εις Θοανίαν (Τόνγια) και στην περιφέρειαν Αχτζαπάτ (Πλάτανα - Σέρα). 2) Το Λάζικον, με ταχυτέρας και σπασμωδικάς κινήσεις. 3) Τ' Οφίτικο. Παλαιότερα οι Οφίται εχόρευαν ένα είδος λάζικο όπου κατά ορισμένα διαστήματα εγονάτιζαν, ύψωναν τα χέρια και ανεσηκώνοντο πάλιν, ενώ ένας χορευτής ετραγωδούσε και ανταπεκρίνετο άλλος. Τώρα φαίνεται ότι ο χορός αυτός εξέλιπε. 4) Μία παραλλλαγή του Λάζικου ήτο που εχορεύετο χωρίς πολλές φιγούρες και τσακίσματα με επωδόν εις κάθε ημίστιχον ένα γυναικείο όνομα, π.χ. "Ε! τερελέρ! τερελέρ! - Αϊσά! Νελέρ πιλίρουμ, νελέρ! - Φατιμά!" κτλ. 5) Το Σαρακοστιανόν, ελαφρό τρόμαγμα, σιγανό. Αντί των προς το έδαφος βιαίων πατημάτων και των σπασμωδικών κινήσεων των χειρών, εγίνοντο λικνιστικαί κινήσεις και βάδισμα, κατόπιν ύψωσις των χειρών και χορός κ.ο.κ. 6) Τ' Αρδασσινόν, υπέροχος χορός συνδυάζων τας ταχείας κινήσεις και την ευστροφίαν του Λάζικου με την χάριν του Σέρα, αποκρυστάλλωσις του πραγματικού αριστοκρατικού Σέρα με όλους τους κανόνας της τεχνικής αλλά και με κομψάς στολάς. 7) Τη Κώστερες, παραλλαγή του Αρδασσινού κ.ά. Ο χορός Σέρα, άγνωστον ποίον όνομα έφερε τότε, διεσώθη από τους εξισλαμισθέντας Ελληνας της Θοανίας και του Οφεως, οι οποίοι ως Τούρκοι εδικαιούντο να οπλοφορούν. Οι δούλοι Ελληνες περιωρίσθησαν εις το Τρομαχτόν. Οταν δε περί την τρίτην-τετάρτην εικοσιπενταετίαν της 19ης εκατονταετηρίδος ήρχισαν να οπλοφορούν, πάλιν επανέφεραν τον χορόν και ως ήτο επόμενον, διεκρίθησαν. Δέον δε να τονισθή ότι το Λάζικον (Σέρα) εχορεύετο μόνον εις την περιφέρειαν Πλατάνων, Τραπεζούντος, Ματσούκαν, Τόνγιαν, Λαζιστάν, Τορούλ, Κρώμνην, Αργυρούπολιν, Γαράσαρην.
Φίλωνας Κτενίδης (ο συγγραφέας μας) 4. Παπαδόπουλος 1958 Πόντος: Σέρα, το (Τραπεζούντα). Από το Σέρα, ονομασία ποταμού. Είδος χορού χορευομένου το πρώτον εν τη περιφερεία Πλατάνων Τραπεζούντος, η οποία διαρρέεται υπό του ποταμού Σέρα.
5. Παπαχρήστος 1960 Πόντος: Ο Σέρα χορός ή Λάζικον, χορευόμενος με μικρές παραλλαγές φέρνει άλλες ονομασίες, όπως τ' Οφίτικο, το Σαρακοστιανόν, τ' Αρδασσινόν, της Κώστερες κ.ά. Περιγράφονται τα βήματα, σχήματα πελμάτων.
6. Παπαδόπουλος 1964 Ροδόπολη Ματσούκας Πόντου: Εις παλαιοτέροους χρόνους κατά τας πανηγύρεις εγίνοντο αγώνες λιθοβολίας, πάλης, σκοποβολής και πηδήματος, το δε έπαθλον ήτο ως επί το πλείστον η κεφαλή του σφαζομένου ζώου ή και χρηματικόν ποσόν εκ συνεισφοράς των θεατών. Εις εκάστην πανήγυριν εχόρευον τον κυκλικόν χορόν Ομάλ, τον Λαγκευτόν (Τικ'), την Τρυγώναν και ως επιστέγασμα τον Πυρρίχιον. Εις τους χορούς ελάμβανον μέρος άνδρες και γυναίκες, χριστιανοί και μωαμεθανοί. Μόνον ο Πυρρίχιος εχορεύετο από άνδρας χωρίς τας γυναίκας. Κακώς επεκράτησε να λέγεται Σέρα ο Πυρρίχιος και ιδού πώς. Δύο αδελφοί, Σουγκίρ Ογλού λεγόμενοι, εκ της περιφερείας του ποταμού Σέρα των Πλατάνων, λαθρέμποροι καπνού, περιερχόμενοι τα διάφορα χωρία του εσωτερικού φθάνοντες και μέχρι Μους και Διαρβεκίρ, εχόρευον τον Πυρρίχιον χορόν εις τα καταλύματα των χωρίων και εξ αυτών, ως καταγομένων εκ Σέρα, ωνομάσθη και ο χορός Σέρα Χορονί και διότι ερωτώμενοι "Πόθεν είσθε", απήντων "Σέραταν".
7. Κουτσογιαννόπουλος 1966 Πόντος: Ο Σέρα-Χορός διαιρείται εις τον Σέρα-χορόν και την Ξιφομαχίαν (Πυρρίχιος - Πιτσάκ-ωίν). Περιγραφή των κινήσεων σε τρεις χορευτικές περιόδους. Μουσική καταγραφή σε 2/4. Χορεύεται με τας χείρας υψωμένας, άνευ τραγουδιού, μόνον από άνδρες, όχι κυκλικά (εκτός εάν χορεύεται από πολλούς). Η κραυγή "αλ ασσαά" σημαίνει "πάρ' το προς τα κάτω".
8. Στράτου 1970 Πόντος: Ανακαλύφθηκε, κινηματογραφήθηκε και χορεύεται στο θέατρό μας ο χορός Σέρρα-Μαχαίρια.
9. Ζερζελίδης 1971 Ματσούκα Πόντου: Ο χορός Σέρα, που στη Ματσούκα λεγόταν και Κοτσαγκέλ' ή Τρομαχτόν, και τουρκικά Τιτρεμέ, χορευόταν αποκλειστικά από άντρες.
10. Petrides 1972 Πόντος: Περιγραφή των βημάτων και σχήμα πελμάτων της Σέρας.
11. Αθανασιάδης 1975 Πόντος: Η Σέρρα ως συνέχεια του Πυρρίχιου χορού. Οι εκ της περιοχής Τραπεζούντος, Σάντας, Κοτυώρων και Αργυρουπόλεως καταγόμενοι ακολουθούν σχεδόν τας κινήσεις του Πυρριχίου χορού του Πλάτωνος.
12. Holden & Vouras 1976 Πόντος: Περιγραφή βημάτων και μουσική καταγραφή σε 7/16. Μια από τις παραλλαγές είναι το Πιτσάκοϊ ή Μαχαίρι, όπου δύο άντρες τριγυρίζουν ο ένας τον άλλον σε αναπαράσταση μονομαχίας με μαχαίρια. Η Σέρα θεωρείται με ρομαντισμό ότι είναι απόροια πολεμικού χορού και για να στηρίξουν αυτόν τον θρύλο οι χορευτές χορεύουν με έντονες κινήσεις και κραυγές. Το βασικό βήμα είναι το ίδιο με του Τικ αλλά η Σέρα είναι γρηγορώτερη και σε 7/16 "γρήγορο-αργό" ενώ το Τικ σε 9/16.
13. Λαμψίδης 1977 Κοτύωρα Πόντου: Συλλογή Ξενοφώντος Ακογλου. Τα τραγούδια με 5σημο ρυθμό που αρχίζουν από τρίσημο και έπεται ο δίσημος, σε χρόνο γοργό, χορεύονται στο ρυθμό του χορού Σέρα.
14. Σαμουηλίδης 1984 Πόντος: Σκηνή από το λαϊκό θέατρο. Ο λυριτζής παίζει με τη λύρα του τη Σέρα. Μπαίνει ο γιος του Ντερβίσ-ποπά χορεύοντας. Σε λίγο μπαίνει μόνη της και η Νύφε. Χορεύει με το Ζεϊμπέκο αντικριστά τη Σέρα. Ο χορός μοιάζει με Καρσιλαμά, αλλά το ζευγάρι χορεύει στα βήματα της Σέρας.
15. Καραπατάκης 1983, 277] Πόντος: Τη Σέρα, που αργότερα την βάφτισαν "πυρρίχιο", δεν τη χόρευαν όλοι. Τη χόρευαν μερικοί και το σώμα τους όλο έτρεμε από τις ζωηρές κινήσεις τους. Γι' αυτό και τη λέγανε και Τρομαχτόν Χορόν. Ο πυρρίχιος ήταν πολεμικός χορός και χορευόταν με μαχαίρια.
16. Petrides 1988-89 Τραπεζούντα: Η Σέρα είναι σε 7/16 (4.3) ή (2.2.3). Λέγεται ότι παίρνει το όνομά της από το μικρό ποτάμι Σέρα που περνάει από το χωριό Πλάτανος (τουρκικά Bulat ή Pulathane) που βρίσκεται παραλιακά 12 χιλιόμετρα από την Τραπεζούντα. Η αργότερη μορφή της είναι το Ατζεπάτ. Σχετικοί χοροί είναι το Τρομαχτόν (Titrem* Horonu) και το Λαζικόν (LazHoronu).
17. Λιανίδης 1988-89 Σαντά Πόντου: Εχόρευαν με τα τσαρούχια κ' εθάρ' νες τα ποδάρια 'τουν 'ς σην ηήν 'κ̌ι πατούνε. Εζέλευαν -ατς κι οι αγούρ'. Αοϊκον θάμαν χορόν κανείς 'κ̌ι εχόρευεν. Δηλαδή: Κι από τότε πολλά χρόνια δεν πέρασαν, στα 1903, στου Σαντά, στο χωριό Ισχανάντων, η Χάρη του Τεσέρ' κι η αδελφή της η Παρθένα χόρευαν τον Σέρρα χορό με τον λυράρη τον Τσιαρκιάζ' τον Γιάννη. Οι γάμοι χωρίς την Χάρη και την Παρθένα δεν γινόνταν. Χορεύανε με τσαρούχια και νόμιζες τα πόδια τους δεν πατάνε στην γη.
18. Σαμουηλίδης 1993 Πόντος: Η Σέρα λέγεται και Σέρα Χορόν. Ωστόσο ο χορός τούτος ονομάζεται από μερικούς Ποντίους και Λαζικόν, όπως και το Πιτσάκ-οΐν. Επίσης λέγεται και Τονγιαλίδικον, ως χορός και της περιοχής Τόνγιας στην περιφέρεια Τραπεζούντας.
Συνηθίζεται να ακολουθείται, και από πολλούς θεωρείται ο ίδιος χορός, από μία χορευτική μονομαχία μεταξύ δύο χορευτών που λέγεται Πιτσάκοϊ ή Μαχαίρι πράγμα το οποίο δεν ευσταθεί. Μεμονωμένος και ξέχωρος χορός είναι το Ατσααπάτ, όπως και ο Σέρα χορός (κι όχι Πυρρίχιος) και ξέχωρος επίσης τα μαχαίρια ή Πιτσ̌άκ οϊνού