Τη Κότσ̌αρι (Κότσαρη) - Χορός των Ελλήνων του Κάρς και του Καυκάσου

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Χοροί

Το Κότσ̌αρι είναι ένας από τους γνωστότερους Ποντιακούς χορούς και ίσως ο περισσότερο φημισμένος μαζί με το "Λάζικον" το Σέρρα χορό. Εντάσσεται στην ομάδα των ζωηρών κυκλικών αγροτικών μεικτών ίσιων χορών με κουτσά βήματα και χορευόταν σε σύντομο αλλά όχι πολύ γρήγορο δίσημο ρυθμό (2/4) με τα χέρια δεμένα στους ώμους. Τα βήματα-μέτρα του χορού είναι οκτώ και χωρίζονται σε δύο χορευτικές ομάδες.

Η πρώτη χαρακτηρίζεται από τα τέσσερα πρώτα μέτρα, στα οποία εκτελούνται δυο κουτσά "κοτσά" βήματα και δύο επιτόπιες αναπηδήσεις πάνω στην αριστερή φτέρνα. Τα επόμενα τέσσερα είναι απλά και μεταφέρουν το χορό προς τα δεξιά. Ο τρόπος απόδοσης του χορού είναι τρομαχτός με ζωηρά σπασίματα-λυγίσματα στα γόνατα. Για το όνομα του χορού υπάρχουν διάφορες εκδοχές. Δεν τις αναφέρουμε όμως για την αποφυγή ανακύκλωσης και μετάδοσης πληροφόρησης και σχολιασμών που δεν ευσταθούν. Κυρίαρχη είναι ότι ο χορός παίρνει το όνομα του απ τρόπο που χορεύεται δηλαδή στο Κότς (φτέρνα). Οι χορευτές της πρώτης γενιάς είχαν ελευθερία να εκφράζονται πάνω στο χορό Κότσ̌αριν και γι' αυτό το λόγο υπάρχουν καταγραφές με διαφορετικές κατά τόπους απόδοσης του χορού, με τσαλίμια που πάντοτε εντάσσονταν μέσα στα πλαίσια των βημάτων του χορού. Χορός τη Κότσαρι. Καταγραφές του χορού σε μουσικές παραλλαγές (Κάρς). Ανήκει στους χορούς των Ελλήνων του Ανατολικού Πόντου του Γάρς αλλά και της Παϊπούρτης, αλλά κυρίως χορευόταν από τους Έλληνες του Καυκάσου. Ήταν ακόμη γνωστός στην περιοχή της Ματσούκας όπου σύμφωνα με πληροφορίες τον έμαθαν απ τους Έλληνες του Γάρς και του Καυκάσου στους πανηγυρισμούς – εορτασμούς της Παναγίας Σουμελά. Εντάσσεται στην ομάδα των ίσιων κουτσών χορών οι οποίοι έχουν ως χαρακτηριστικό τα κουτσά βήματα. Παιζόταν κυρίως με ζουρνά (οξύαυλο) και τουλούμι (άσκαυλο) και λιγότερο με τον Κεμεντζέ. Δεν συνοδευόταν απο τραγούδι. Όταν οι Έλληνες του Καυκάσου ενέταξαν στα γλέντια και τις χαρές τους το κλαρίνο και το ακορντεόν ή και το πνευστό ντουντούκ "duduk" ως δάνεια μουσικά όργανα από τους Ρώσους και τους Αρμενίους, ο χορός συνοδευόταν και από αυτά τα μουσικά όργανα. Οι Αρμένιοι ονομάζουν το χορό Κοτσαρί, υπάρχουν πολλές παραλλαγές του χορού με την ονομασία αυτή ενώ το ύφος είναι επίσης διαφορετικό. Χορό Κότσαρι έχουν και οι Τούρκοι με παραπλήσια μουσική αλλά διαφορετικά βήματα.

Πηγές:
• Επιτροπής Ποντιακών μελετών – Αρχείον Πόντου
• Ιστορικόν Λεξικόν της Ποντιακής Διαλέκτου – Άνθιμου Παπαδόπουλου - Αρχείον Πόντου – Επιτροπή Ποντιακών μελετών Αθήνα 1960
• Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού – Άλκης Ράπτης
• Μουσική καταγραφή του χορού Τη Κότσ̌αρι απ την ορχήστρα Ν. ΧΑΡΑΛΑΜΠΙΔΗ – Λ. ΧΑΣΚΟΥ με κλαρίνο ακορντεόν και ταβούλι
• Γεννηθείς εις Καύκασον: Φωτογραφικό υλικό.

Για το χορό Κότσαρι ή Κότσαριν ή Κότσιερι ή Κούτσαρη, αντλούμε περισσότερα στοιχεία από την Εγκυκλοπαίδεια του Ελληνικού Χορού. Αναλυτικότερα αναφέρονται:
1. Παπαχρήστος 1960: Καταγραφή σε μέτρο 2/4 μελωδίας του Κότσαρι.
2. Δημ. Κουτσογιαννόπουλος 1966: Ο χορός Κότσαρι είναι κυκλικός και χορεύεται από άνδρας και γυναίκας, με ζωηράς κινήσεις, άνευ τραγουδιού. Το χορευτικόν σχήμα αποτελείται από 4 μέτρα. Τα χέρια επί των ώμων των χορευτών. Ως εισαγωγή εις τον χορόν έχομεν 4 μέτρα με λύγισμα των γονάτων. Η μουσική αποτελείται από 16 μέτρα, το δε χορευτικόν σχήμα εκτελείται τετράκις. Μουσική καταγραφή σε 2/4.
3. Δόρα Στράτου 1970: Ο χορός Κότσαρι ανακαλύφθηκε, κινηματογραφήθηκε και χορεύεται στις παραστάσεις του θεάτρου μας.
4. Ζερζελίδης 1971 Ματσούκα Πόντου: Οι άλλοι ποντιακοί χοροί (Κότσαρη, Πιπιλομάταινα, Κοτσ', Μητελίτσα κλπ.) δεν χορεύονταν στη Ματσούκα.
5. Holden & Vouras 1976: Περιγραφή βημάτων και μουσική καταγραφή σε μέτρο 2/4.
6. Kilpatrick 1980: Το Κότσαρι περιλαμβάνει πολλές παραλλαγές, η κάθε μία με διαφορετική ονομασία που μπορεί να την φωνάζει ο αρχηγός του χορού. Γίνεται ένα βήμα κάθε τέταρτο του τόνου. Τα χέρια είναι στους ώμους, όπως στο Χασάπικο. Μετά το Τικ, είναι ο πιο συνηθισμένος χορός των Ποντίων. Το μέτρο είναι 2/4 (2.2).
7. Δήμας 1980: Χορεύονταν από άνδρες και γυναίκες, με λαβή από τους ώμους.
8. Παπαδόπουλος 1986 Καρακούρτ Πόντου: Το αποκορύφωμα του γλεντιού ήταν όταν χόρευαν τους ζωηρούς χορούς: Το Τρομαχτόν, την Κούτσαρην και το Λάζικον.
9. Κόκκινος 1987 Καύκασος, Πόντιοι: Το Κότσαρι είναι ανδρικός χορός με λαβή από τους ώμους. Σήμερα χορεύεται και από γυναίκες. Το μουσικό μέτρο είναι δίσημο και τα βήματα είναι 8, σε 4 μουσικά μέτρα. Περιγραφή βημάτων και σχήμα πελμάτων.
10.Petrides 1988-89 Καρς Πόντου: Χορευόταν και το Κότσιερι (στα τουρκικά Koceri), σε 2/4, που έχει γίνει πλέον παν-ποντιακός χορός.
11. Σαμουηλίδης 1993: Πιθανόν η ονομασία του να προέρχεται απο την ίδια τη λέξη Κότσ', που σημαίνει φτέρνα, γιατί κατά κάποιον τρόπο χορεύεται στις φτέρνες των ποδιών. Είναι κι αυτός χορός των Ποντίων του Καυκάσου, κυκλικός, ενθουσιαστικός, με ζωηρές κινήσεις και λυγίσματα των γονάτων. Οι χορευτές έχουν τα χέρια πλεγμένα και τις παλάμες ακουμπισμένες στους ώμους των διπλανών τους. Ο χορός έχει τέσσερα μέτρα: Μετεωρίζεται το αριστερό πόδι, πηδάει το δεξί, λυγίζουν τα γόνατα, μετεωρίζεται το δεξί πόδι, πηδάει το αριστερό (Κουτσογιαννόπουλος). Με άλλα λόγια (Χατζηελευθερίου) ο χορός χορεύεται με το "πάτημα" δυο φορές της φτέρνας (Κότσ') του δεξιού ποδιού. Πρόκειται για λεβέντικο, μάλλον πολεμικό χορό, που χορεύεται κανονικά από άντρες, αλλά δεν λείπουν και οι εξαιρέσεις όπου μπαίνουν στο χορό γυναίκες.