Χαρακτηριστικά γνωρίσματα των Ποντιακών Χορών (τύποι χορών - ονομασίες - ρυθμοί)

Written by Πολατίδης Βασίλειος. Posted in Χοροί

Ως χαρακτηριστικά γνωρίσματα των χορών των Ελλήνων στον Πόντο, μπορούν να επισημανθούν τα κατωτέρω:
1. Μικρά βήματα, μικρή κάλυψη εδάφους.
2. Πέλματα κρατημένα κοντά, κάτω απο το σώμα, γενικώς λίγο ή πολύ περιορισμένα.
3. Πέλματα κοντά στο έδαφος, το πιέζουν.
4. Δεν υπάρχουν παραλλαγές με αρχηγό (κορυφαίο), όλοι χορεύουν στο ίδιο μοτίβο, και οι χορευτές σχηματίζουν κλειστό κύκλο.

5. Τα βήματα των χορών μπορούν σε κάποιες περιπτώσεις γενικά, να γίνουν περίπλοκα και μπερδεμένα, συχνά (όχι πάντα) ο ρυθμός είναι γρήγορος.
6. Οι χορευτές δεν χτυπούν το σώμα ή τα πόδια ή το δάπεδο με τα χέρια τους.
7. Οι κινήσεις του κορμού είναι εμφατικές, ειδικά το κούνημα των ώμων
Σε πολλούς χορούς συνηθίζονται τα λυγίσματα και οι περιστροφές του κορμού.
8. Το κράτημα των χεριών μπορεί να αλλάξει στη διάρκεια του ίδιου χορού, ανάλογα με το ρυθμό. Τα χέρια δεν περιορίζονται για να μπορούν να κινούνται ελεύθερα μπρος και πίσω. Τα χέρια ακόμα και κρατημένα, βρίσκονται κοντά στο σώμα και έτσι ο χώρος ανάμεσα στους χορευτές περιορίζεται, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν όλο και περισσότεροι.
9. Συνήθως οι κινήσεις των χορευτών γίνονται προς τα δεξιά, ωστόσο υπάρχουν κινήσεις ορισμένων χορών προς τα εμπρός, πίσω αλλά και πρός τ' αριστερά.
10. Μαλακές και νευρικές κινήσεις μπορούν να γίνονται στον ίδιο χορό την ίδια στιγμή απο διαφορετικούς χορευτές. Δείτε το σχετικό βίντεο για τα χαρακτηριστικά των Ποντιακών Χορών ή άλλως, των Χορών των Ελλήνων του Πόντου

Συμβολικοί χοροί:
1. Μαχαίρια
2. Θύμισμαν
3. Κοτσαγκέλ', κ.ά.

Χοροί που παίρνουν το όνομα τους απο την κίνηση ή στάση του σώματος:
1. Τίκ
2. Ομάλ'
3. Τρομαχτόν
4. Κουνιχτόν
5. Τιτιρεμέ, κ.ά.

Χοροί με όνομα που προέρχεται απο τον τόπο καταγωγής τους:
1. Ατσααπάτ
2. Σέρα
3. Κιμισχαναλίδικο
4. Γεμουρά
5. Χ̆ερρεανίτ’σσα
6. Τ̆άμζαρα, κ.ά.

Τα χορευτικά σχήματα που απαντώνται γενικότερα στους Ελληνικούς χορούς είναι:
1. Κλειστός Κύκλος (Το πλέον διαδεδομένο σχήμα)
2. Διπλοκάγκελο (Ήπειρος-Θεσσαλία). Δύο κύκλοι, εσωτερικός και εξωτερικός. Λ.χ. μέσα οι γυναίκες και έξω οι άνδρες.
3. Λαβύρινθος. Χοροί σε σχήμα λαβύρινθου-σπείρας. Λ.χ. Ζωναράδικος, Καγκελευτός, Γιουβαρλαντούμ
4. Ευθεία γραμμή. Οι χορευτές στέκουν ο ένας δίπλα στον άλλον σε ευθεία γραμμή, π.χ. Φυσούνι, Χασάπικος αργός
5. Ζευγαρωτά. Κυρίως στους ερωτικούς χορούς, μπάλλους.
6. Αντικριστά. Μπορεί οι αντικριστοί να είναι μεταξύ ανδρών ή γυναικών, ή μεικτοί, άνδρες μ γυναίκες, π.χ. Καρσιλαμάδες.

Οι Ποντιακοί χοροί - Κίνηση - Χορός
Ο άνθρωπος απο τη φύση του ωθείται προς την κίνηση, που αποβλέπει στην προαγωγή της βαθύτερης λειτουργίας του οργανισμού. Δηλαδή κινούμαστε για να δίνουμε τροφή στο σώμα μας. Ο άνθρωπος με την πάροδο του χρόνου έκανε κινήσεις κατά χρόνο και ρυθμό, για την δική του τέρψη και ευχαρίστηση. Οι κινήσεις αυτές εξελίχθηκαν, έλαβαν χαρακτήρα ευγενικό που έθελγαν όχι μόνο τον ασχολούμενο με αυτές, αλλά και τρίτα πρόσωπα που παρατηρούσαν, ως θεατές. Οι κινήσεις αυτές δημιούργησαν τον Χορό. Ο χορός είχε σπουδαία θέση στη ζωή των αρχαίων Ελλήνων, και αποτελούσε πίστη, ότι διαμέσου της τέχνης του χορού ήταν δυνατό να εκφράσει κανείς την ψυχική του κατάσταση. Ο Πλάτωνας στους νόμους του, αναφέρει για την ευχαρίστηση που δίνει η ενασχόληση, αλλά και η θέαση του χορού, τονίζοντας μάλιστα τη χρησιμότητα της τέχνης αυτής. Ο Σωκράτης, επαινεί τον χορό ως σπουδαία άσκηση, σε αντίθεση με τον «δρόμο» στον οποίο οι αθλούμενοι «..τα σκέλη μέν παχύνονται, τους ώμους δε λεπτύνονται». Ο Λουκιανός θεωρούσε τον χορό ως «..γυμνασίων το κάλλιστον άμα και ευρυθμότατον..»

Ο χορός έχει δύο κύρια χαρακτηριστικά. Την κίνηση και τον ρυθμό.
Ανήκει στις πρακτικές ή στις εν κινήσει τέχνες. Πρακτική λέγεται διότι για την αντίληψη των έργων της, είναι απαραίτητη η εκτέλεση-η πράξη. Οι κινήσεις στο χορό περιλαμβάνουν θέση και άρση των ποδιών. Η Θέση λέγεται κάτω χρόνος και η άρση άνω χρόνος. «Άρσιν ποίαν λέγομεν είναι; Όταν μετέωρος ..η ο πούς, ηνίκα άν μέλωμεν εμβαίνειν. Θέσιν δέ ποίαν; Όταν κείμενος.» (Βακχείος περί Μουσικής). Ο χορός διαιρείται σε χορευτικά μέτρα. Το χορευτικό σχήμα που δείχνει την χρονική διάρκεια καλείται δίμετρο, τρίμετρο, τετράμετρο, οκτάμετρο, ανάλογα με τα μέτρα απο τα οποία απαρτίζεται. Ο χορός έχει μάλιστα στοιχεία έκφρασης στις κινήσεις του σώματος που τον χρωματίζουν. Τέτοια στοιχεία είναι η κίνηση της κεφαλής, χαμηλά-ψηλά-αριστερά-δεξιά. Τα χέρια τεντωμένα επάνω ή κάτω ή στους ώμους, ή κινούμενα εμπρός ή πίσω. Κάμψη του σώματος ή των ποδιών. Χτυπήματα των ποδιών στο έδαφος. Πατήματα σε όλο το πέλμα, ή μόνο στα δάχτυλα ή στη φτέρνα. Μετεωρισμός των ποδιών. Τρόμαγμα του σώματος, ή στάση ακινησίας. Ελαφρά πηδήματα, ζωηρά άλματα. Σύμπτυξη, αραίωση των χορευτών. Στους Ποντιακούς χορούς έχουμε κυρίως δύο ρυθμούς. Τον δίσημο και τον εννεάσημο. Σε συνάρτηση με την ταχύτητα εκτέλεσης των κινήσεων βρίσκεται η χρονική αγωγή, δηλαδή εάν ο χορευτής θα εκτελέσει αργά ή γοργά τους βηματισμούς. Στους Ποντιακούς χορούς ο οργανοπαίκτης πολλάκις στέκεται εν τω μέσω των χορευτών και χτυπά ρυθμικά το πόδι του στη γη. «..και αυλητής μέν εν τω μέσω κάθηται επαυλών και κτυπών τώ ποδί..» (Λουκιανός, περί Ορχήσεως). Συχνά ο οργανοπαίκτης βρίσκεται σε έκσταση, τρέχει απο το ένα άκρο του χορού στο άλλο, απο τον έναν χορευτή στον άλλον. Ζεί και συμμετέχει στις χορευτικές κινήσεις. Κυριαρχεί μάλιστα σε αρκετούς χορούς ένα είδος Διονυσιασμού αφού τα πηδήματα κάποιων χορών μοιάζουν με Βακχικό χορό.

Οι Ρυθμοί των Ποντιακών Χορών
• Σε ρυθμό 2/4 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Καρσλίδικο Ομάλ – Μητερίτσα – Τίκ (Σάντας, Ίμερας, Κρώμνης, Σταυρίν) – Τίταρα Κάρς – Τσαντζάρα – Μηλίτσα – Αργυρουπολίτικον (ή Κιμισ̌χαναλίδικον) – Καζάτσκα – Τη Κότσ̌αρη – Τρομαχτόν (Τίκ) - Χ̌αιρεανίτ’σσα – Κότς – Τρυγόνα
• Σε ρυθμό 7/8 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Ατσ̌ααπάτ – Τρομαχτόν (Τίκ) – Γέμουρα – Διπλόν (Τίκ) – Τη Λετσ̌ίνας
• Σε ρυθμό 4/4 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Τη Τρυγόνας – Σαμσόν – Τη Κότσ̌αρη
• Σε ρυθμό 6/8 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Γεμουρά – Τάς – Αρματσούκ
• Σε ρυθμό 3/4 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Τη Λετσ̌ίνας (όπως και σε 3/8)
• Σε ρυθμό 9/8 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Ομάλ’ Τραπεζουντέϊκον – Ομάλιν – Αρχουλαμάς – Ομάλ’ Κερασουντέϊκον – Χάλα-Χάλα – Τη Πατούλας – Τάμζαρα – Τίταρα Αργυρούπολης
• Σε ρυθμό 5/8 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Διπλόν (Τίκ) αλλά και το Γαληνόν, το Χοροντικόν, το Λαγγευτόν, Σο γόνατον και Σον τόπον - Σέρα – Τίταρα Αργυρούπολης – Τσιμερίτ’κον
• Σε ρυθμό 5/4 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Πατούλα (Πιπιλομάτενα)
• Σε ρυθμό 6/16 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Τη Κιουρτζίας (Τ̌άς - Τ̌άμασα̤ - Τ̌ά γαϊτέ) – Λεζγίγγα – Σιαμίλ’ – Καζάτσκα
• Σε ρυθμό 7/16 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Τη Κοτσής (Κότσ’) – Λάζικον (Σέρα)
• Σε ρυθμό 10/8 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Μπαϊμπουρτλίδικον (ή Μπαϊπούρτ) – Ομάλ’ Καρσλίδικον
• Σε ρυθμό 9/16 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Σαρίκουζ
• Σε ρυθμό 5/16 καταγράφονται ως κύριοι ή ως παραλλαγές οι χοροί:
Μονός (Τίκ)